زمین شناسی ایران
سال:1398 | دوره:13 | شماره:52 |تعداد مقالات:10

گنیس های کمپلکس دگرگونی گل گوهر در جنوب استان کرمان و در جنوب شرق زون دگرگونی سنندج-سیرجان با پروتولیت گرانیتوئیدی درجاتی از رخساره شیست سبز تا آمفیبولیت زیرین را در اثر فاز کوهزایی سیمرین پیشین تحمل کرده اند. آن ها دارای ترکیب کانی شناسی فلدسپات پتاسیم، پلایوکلاز، بیوتیت، کوارتز و گارنت می باشند و آپاتیت، ایلمنیت، اسفن، کلریت و موسکویت نیز از فازهای فرعی موجود در آن ها می باشند. محاسبات ژئوترموبارومتری دمای 600 تا 610 درجه سانتی گراد همراه با فشار 8 تا 10 کیلوبار را برای دگرگون شدن آن ها نشان می دهد که منطبق بر رخساره آمفیبولیت زیرین می باشد. غنی شدگی جزئی عناصر LREE نسبت به HREE و عدم تهی شدگی نمونه ها از HREE، مقادیرYbN بزرگ تر از 10 (متوسط 70/12) همراه با ماهیت قلیایی ماگمای اولیه، نشانگر ماهیت پوسته ای فاقد گارنت درون صفحه ای برای گنیس های مورد مطالعه می باشد. ضمن اینکه فرآیندهای دگرگونی به آن ها ماهیت گنیس بخشیده ولی آثار ویژگی های سنگ آذرین اولیه قابل تشخیص است. این جایگاه با محیط کششی کافتی حاکم بر بخش جنوبی زون سنندج-سیرجان در پالئوزوئیک زیرین در مراحل آغازین تشکیل و گسترش تتیس کهن سازگار است.

خطواره ماگمایی قروه-تکاب، در میان پهنه های ارومیه-دختر و سنندج-سیرجان، مهم ترین معادن طلا مانند داشکسن و زرشوران را در بردارد. کانسار داشکسن در استان کردستان قرار گرفته است و یکی از بزرگ ترین کانسارهای طلا در سطح خاورمیانه است. داسیت پورفیری و برش عمدتا میزبان طلا هستند. برخلاف مطالعات تفصیلی گذشته، هنوز در ارتباط با ژنز داشکسن اختلاف نظر وجود دارد. در اینجا منشا و تکامل سیالات کانسارساز را به کمک بررسی های میانبار سیال و ایزوتوپ های پایدار نشان می دهیم. در داشکسن، برش و کانه زایی توسط گسل های پرشیب با روند شمال شمال خاور-جنوب جنوب باختر تحمیل شده است. و منطقه معدنی داشکسن در یک پهنه برشی حاصل از عملکرد دو گسل راستگرد قرار گرفته است. نواحی دگرسانی در سطح، فیلیک، سیلیسی، تورمالینی، آرژیلیک و کمتر پروپلیتیک هستند. کانی های سولفیدی عبارتند از پیریت، مارکازیت، آرسنوپیریت، استیبنیت، کالکوپیریت و کمتر بورنیت، اسفالریت، گالن همراه با کوارتز، تورمالین، سریسیت، کلسیت و کلسدونی. نتایج اندازه گیری میکروترمومتری یک بازه ای از درجات همگن شدگی بین 183 تا 260 درجه سانتی گراد با شوری 97/15 تا 06/17 درصد را نشان می دهد. ترکیب ایزوتوپ اکسیژن کوارتز و تورمالین به ترتیب در محدوده 6/6 تا 9/9 و 5/8 تا 3/12 پرمیل و مقدار دوتریم فلوید کوارتز و تورمالین بترتیب بین 51-تا 81-و 93-تا 111-پرمیل می باشد. در ادغام با مطالعات گذشته، همه این اطلاعات یک مهاجرت از یک سامانه طلای پورفیری (مرحله 1) با منشا ماگمایی را به گرمابی کم-سولفید (مرحله 3) پیشنهاد می کنند. مرحله 2 در طول ریزش و فوران دهانه آتشفشان رخ داده است.

در این پژوهش بعد فرکتالی پس لرزه های زمین لرزه سال 1392 گشت – سراوان و ارتباط آن با پارامترهای لرزه خیزی (b-value) همچنین نسبت انرژی منتشر شده توسط زمین لرزه اصلی و پس لرزه ها مورد بررسی قرار گرفته است. زمین لرزه اصلی، یک زمین لرزه درون ورقه فرورونده با سازوکار نرمال بوده و ناشی از فعالیت گسل سراوان نمی باشد. بررسی بعد فرکتالی پس لرزه ها و ارتباط آن با b-value وجود یک منبع لرزه ای خطی نظیر پهنه فرورانش را تایید می نماید. از طریق بعد فرکتال می توان نسبت لغزش در گسل های اصلی و ثانویه را نیز برآورد نمود. این نسبت نشان می دهد که بخش کمی از لغزش ها از طریق گسل های نزدیک به سطح زمین صورت گرفته است که این موضوع از طریق عمق پس لرزه های رخ داده در نزدیکی این گسل ها قابل تایید می باشد. بنابراین وقوع زمین لرزه اصلی در عمق زیاد موجب آزاد شدن انرژی و انتقال آن به اعماق کم و فعال نمودن گسل ها و شکستگی ها شده است که رخداد پس لرزه ها هم در اعماق نزدیک به زمین لرزه اصلی و هم در اعماق کم و نزدیک به سطح زمین می تواند تایید کننده آن باشد. نسبت کل انرژی منتشر شده در طی توالی پس لرزه های زمین لرزه گشت-سراون به انرژی منتشر شده توسط زمین لرزه اصلی نشان می دهد که قسمت اعظم انرژی منتشر شده مربوط به زمین لرزه اصلی بوده و تنها درصد کمی مربوط به پس لرزه ها می باشد.

منطقه مورد مطالعه در مرز جنوبی البرز خاوری و درحدواسط گسل های شمال شاهرود و آستانه قرار گرفته و دارای رخنمون هایی با محدوده سنی پالئوزوئیک تا عهد حاضر می باشد. بررسی های ساختاری متعددی از قبیل تحلیل هندسی چین ها و تحلیل هندسی و حرکتی گسل ها در منطقه صورت گرفته است. داده های صحرایی و تحلیل های نرم افزاری نشان می دهد که اکثر چین خوردگی ها در بخش خاوری منطقه دارای محورهای شمال خاوری-جنوب باختری و در بخش باختری دارای محورهای خاوری-باختری می باشند. چین های کوچک مقیاس نیز به دلیل قرار گرفتن در فرادیواره گسل رانده طزره، ساختارهای مرتبط با گسلش هستند. چین های بزرگ مقیاس با داشتن سطح محوری متمایل به جنوب خاوری با ساختار گل مانند درنظر گرفته شده برای البرز مطابقت دارند. همچنین گسل های موجود در منطقه دارای دو روند شمال خاوری-جنوب باختری برای خاور منطقه و خاوری-باختری در باختر منطقه بوده و به نحوی آرایش یافته اند که به منطقه، آرایش فلسی داده اند. با توجه به وجود ساختارهای فشارشی می توان پیشنهاد کرد که دوپلکس فشارشی دهملا در ارتباط با گسلش امتداد لغز در حدفاصل گسل های شاهرود و آستانه توسعه یافته است.

محدوده کاوند در جنوب غرب زنجان و در بخش سلطانیه از پهنه ایران مرکزی قرار دارد. توالی های سنگی پرکامبرین پسین-کامبرین پیشین سنگ میزبان کانه زائی هستند، در این میان بخش عمده کانه زائی با سنگ های دولومیتی سازند سلطانیه همراه است. کانه زائی به شکل های انبوهه ای، رگه-رگچه ای و پرشدگی فضاهای خالی کارستی مشاهده می شود. دگرسانی های اکسیدآهنی، کربناتی و سیلیسی در منطقه غالب است. هماتیت، اسپکیولاریت، طلا، کالکوپیریت، پیریت، کالکوسیت، مالاکیت، آزوریت، گوتیت و لیمونیت کانی های معدنی، درحالی که کوارتز، باریت، کلسیت و دولومیت کانی های باطله کانه زایی را تشکیل می دهند. آهن و طلا عناصر مهم کانسارساز در این منطقه هستند. مقدار متوسط آهن و طلا در کانه زایی کاوند به ترتیب 7/15 درصد (بیشینه 4/28 درصد) و 3/1 گرم در تن (بیشینه 6/14 گرم در تن) است. داده های زمین شیمیایی همبستگی مثبت بالایی را میان طلا با نقره، آرسنیک، آنتیموان، مس، روی، کادمیم، و باریم نشان می دهد. مطالعات میانبارهای سیال بر روی کوارتز از نمونه هایی با همیافتی کانی شناسی کوارتز+سولفید+طلا و اکسیدهای آهن+باریت+کوارتز+طلا متوسط درجه حرارت 84/277 درجه سانتی گراد و شوری 67/3 درصد وزنی معادل نمک طعام را ثابت می کند. کانه زائی به احتمال در فشار کمتر از 200 اتمسفر و عمق بیش از 700 متری تشکیل شده است. تجزیه میکروپروبی چند عنصری دانه های طلا از رسوبات بستر آبراهه ای نشان می دهد که در ترکیب طلای کاوند مقادیر طلا و نقره غالب است. مقایسه ترکیب شیمیایی ذرات طلای کاوند با آنهایی از انواع مختلف کانسارهای طلا، منشا اپی ترمالی آنها را ثابت می کند. کانه زایی کاوند را می توان یک کانسار طلای اپی ترمال با سنگ میزبان کربناتی در نظرگرفت.

آبخوان های کارستی به عنوان مهم ترین منبع آب شرب و کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شود. شناخت رفتار هیدروژئولوژیکی این چشمه ها و ردیابی کیفی این منابع آبی، اولین مرحله در جهت مدیریت بهتر آنها می باشد. در منطقه مورد مطالعه واقع در استان خراسان شمالی، رخنمون گسترده ای از آهک های کارستی سازند تیرگان وجود دارد. در این منطقه تعداد معدودی چشمه کارستی با دبی بین 50 تا 500 لیتربرثانیه وجود دارد. منطقه تغذیه این چشمه ها از لحاظ ارتفاع، اندازه حوضه آبگیر، ضخامت اپی کارست و درجه کارستی شدن متفاوت می باشند. در این مطالعه سری زمانی و تغییرات مکانی هیدروژئوشیمیایی در 5 چشمه ارناوه، رزقانه، اسطرخی، قردانلو و سرانی و سه ایستگاه بارش و همچنین تاثیر بارش و لیتولوژی بر شیمی آب چشمه های کارستی برای یک دوره یک ساله بررسی شده است. ترکیب بارش ها دارای رخساره Ca-SO4-Cl و Ca-HCO3 بوده که این ترکیب توسط فرآیند انحلال در طول جریان آب زیرزمینی به آبخوان کارستی تغییر کرده و Ca-Mg-HCO3 شده است. قسمت عمده تغذیه در اثر بارش های زمستانه و به صورت برف صورت می گیرد. میانگین هدایت الکتریکی بارش ها از 70 در ایستگاه نامانلو تا 100 و 150 میکروموس بر سانتی متر به ترتیب در ایستگاه اسطرخی و قلعه بربر متغیر است. بارش های تابستانه منشا گرفته از سمت غرب به دلیل تماس بیشتر با ذرات معلق در مناطق کویری ایران، دارای مقادیر هدایت الکتریکی بیشتری نسبت به بارش های زمستانه نشات گرفته از جبهه شمالی کشور هستند. به طورکلی در اکثر چشمه های کارستی مورد مطالعه، تغییرات مقدار دبی در طول زمان به جز در چشمه های سرانی و اسطرخی، وجود ندارد. ترکیب هیدروشیمیایی چشمه های سرانی و قوردانلو و اسطرخی که در ارتفاع بالاتری قرار دارند و عمده تغذیه آن ها از طریق برف صورت می گیرد، بیشتر تحت تاثیر ترکیب هیدروشیمیایی بارش ها می باشند، درصورتی که چشمه ارناوه و رزقانه با توجه به یکسان بودن ترکیب بارش در این منطقه، دارای هدایت الکتریکی بالاتری بوده که به دلیل وجود پوشش خاک در حوضه آبگیر این چشمه ها، انحلال کانی های رسی و جریان افشان آن ها بوده است.

نهشته های تراورتن منطقه آذرشهر، واقع در شمالغرب ایران، یکی از مجموعه های منحصربه فرد تراورتن در دنیا می باشد. فرایند نهشت تراورتن در حال حاضر نیز در تعدادی از چشمه های فعال تراورتن ساز ادامه دارد. در این پژوهش با تلفیق داده های ساختاری و تکتونیکی، مطالعات ژئوفیزیکی و مطالعات هیدروژئوشیمیایی به مطالعه منشا آب و جایگاه چشمه های فعال تراورتن ساز پرداخته شد. نتایج حاصل از اندازه گیری های برجا و تیپ تراورتن ها نشان داد که این چشمه ها از نوع ترموژن و با منشا هیدروترمال هستند. بررسی دیاگرام های هیدروژئوشیمیایی و نسبت های یونی نشان داد که تیپ آب چشمه ها از نوع کربناته کلسیک می باشد که در اثر اختلاط با آب های شور، میزان یون سدیم و کلر افزایش یافته است. مجاورت این نهشته ها با دریاچه ارومیه و بررسی نتایج حاصل از مطالعات ژئوفیزیک نشان داد که منشا این آب های شور، آب دریاچه ارومیه و یا شورابه های مرتبط با آن می باشد که از طریق سیستم های شکستگی هدایت شده و در پهنه های کششی بین گسل ها با سیالات هیدروترمال اشباع از بی کربنات اختلاط یافته اند. این پدیده نشان می دهد که هیدروژئوشیمی چشمه های مزبور تحت تاثیر آب دریاچه ارومیه و یا شورابه های مرتبط با آن در قاعده تراورتن ها می باشد.

مجموعه افیولیتی پیرانشهر در شمال غرب شهرستان پیرانشهر، شمال غرب ایران واقع شده است. این مجموعه به شدت ملانژ شده بوده و مرز بین واحدهای مختلف در آن قابل تفکیک نیست. انواع سنگ های تشکیل دهنده ملانژ افیولیتی پیرانشهر شامل سنگ های اولترابازیک، سنگ های بازیک، سنگ های رسوبی و سنگ های دگرگونی می باشند. سنگ های بازیک با ترکیب بازالت و دیاباز در بخش های مختلف به صورت پراکنده رخنمون دارند. در این مقاله شیمی سنگ کل و پتروژنز سنگ های بازیک مجموعه افیولیتی پیرانشهر (در محدوده ماشکان و گردکاوالان) مطالعه شده و با شیمی سنگ های بازیک معادل در ادامه غربی مجموعه افیولیتی ماوات در عراق (در محدوده حسن باغ، نئوپوردان-والاش) مقایسه شده است. ترکیب سنگ های بازیک ماشکان در مجموعه افیولیتی پیرانشهر و سنگ های بازیک حسن باغ عراق، کالکوآلکالن بوده و تهی شدگی مشخصی از عناصر MREE, HREE, Zr, Hf, Y, Ti، غنی شدگی از عناصر Rb, Cs, Ba, U, Th, pb, LREE و آنومالی منفی Ta, Nb نشان داده است. این ویژگی ژئوشیمیایی نشان می دهد ماگما در محیط زمین ساختی مرتبط با سوپراسابداکشن تشکیل شده است. ترکیب سنگ های بازیک گردکاوالان مشابه با سنگ های معادل در نئوپوردان-والاش مجموعه افیولیتی عراق، تولئیتی است. سنگ های تولئیتی این مناطق هر دو ویژگی مورب و قوسی را توام نشان داده است که بر این اساس به نظر می رسد مذاب تولئیتی در محیط کششی بالای زون فرورانش تشکیل شده و ویژگی سوپراسابداکشن تشکیل سنگ های بازیک در مجموعه افیولیتی پیرانشهر و نیز سنگ های بازیک معادل در ادامه غربی آن در مجموعه افیولیتی عراق را تایید می کند.