زمین شناسی ایران
سال:1388 | دوره:3 | شماره:12 |تعداد مقالات:14

اهمیت سازند قم و گسترش وسیع آن در زون ایران مرکزی و اختلاف نظر در مورد مرز الیگوسن – میوسن در ناحیه الگو، سبب شد تا گسترش چینه شناسی فرامینیفرهای عضوهای a و b سازند قم درکوه دوبرادر در جنوب شرق شهر قم مورد بررسی قرار گیرد. عضوهای a و b سازند قم در برش مورد مطالعه با 174 متر ضخامت از سنگ آهک، سنگ آهک ماسه ای، مارن، مارن ماسه ای، و میان لایه هایی از ماسه سنگ و کنگلومرا تشکیل یافته است. شناسایی و بررسی گسترش چینه شناسی فرامینیفرهای پلانکتیک عضوهای a و b و تعیین سن نهشته ها با برداشت 72 نمونه منجر به شناسایی7 جنس و 12 گونه از آن ها شد. در میان گونه های شناسایی شده حضور Globigerinoides primordius از قاعده عضو (نمونه شماره 2) و Globigerinoides triloba  از نمونه شماره 6 در عضو a و تکرار حضور آن در عضو b به تعداد زیاد و نیز حضور Paragloborotalia kugleri تا قسمت های میانی (نمونه شماره 42)، سن اکیتانین را برای نهشته های عضوهای a و b مشخص می سازد.

به منظور تفسیر توالی دیاژنزی و تاریخچه پس از رسوب گذاری سنگهای کربناته سازند چهل کمان (پالئوسن پسین)، دو برش گرماب و جوزک با ضخامت های 95 و 40 متر در شمال غرب و جنوب غرب بجنورد، غرب حوضه کپه داغ، مورد مطالعه قرار گرفته است. فرآیندهای دیاژنزی موثر بر این سنگها شامل میکریتی شدن، سیمانی شدن، نئومورفیسم، فشردگی، انحلال، شکستگی و پرشدگی رگه ها، سیلیسی شدن و دولومیتی شدن است. نتایج آنالیز عنصری نشان دهنده آن است که مقدار Fe و Mn با یکدیگر همبستگی مثبت و با عناصر Sr و Na همبستگی منفی دارند. بر اساس شواهد پتروگرافی و آنالیز عنصری، توالی پاراژنزی سنگهای آهکی سازند چهل کمان در چهار محیط دریایی، آب شیرین، تدفینی و بالاآمدگی تفسیر و طی سه مرحله ائوژنز, مزوژنز و تلوژنز، رسوبات را تحت تاثیر قرار داده اند. امید است نتایج این مطالعه در تفسیر تاریخچه پس از رسوب گذاری در مقیاس محلی و ناحیه ای موثر باشد.

بخش عمده توالی های آواری -کربناتی سازند خان (پرمین) در برش چاه روف واقع در بلوک پشت بادام را، واحد های ماسه سنگی متوسط تا ضخیم لایه تشکیل می دهند. در این مطالعه با استفاده از شواهد پتروگرافی، آنالیز مدال و ژئوشیمی عناصر اصلی، برخاستگاه و هوازدگی سنگ منشا این ماسه سنگ ها بررسی شده است. شواهد پتروگرافی از جمله فراوانی کوارتزهای منوکریستالین با خاموشی مستقیم و گرد شدگی خوب، نبود پلاژیوکلازها و کانی های فرومنیزین، حضور دانه های زیرکن و تورمالین گردشده و استفاده از آنالیز مدال ذرات آواری و نمودارهای (Qm95.5, F0.8, Lt3.6) و (Qt99.1, F0.8, L0) نشان دهنده اشتقاق رسوبات از بخش های کراتون داخلی طی چرخه های مجدد رسوبی می باشد. داده های ژئوشیمیایی در دیاگرام های تفکیک کننده محیط های زمین ساختی، بیان گر رسوب گذاری ماسه سنگ ها در بخش های حاشیه قاره ای غیر فعال است. ضریب بالای هوازدگی شیمیایی (CWI'= 98.18) به همراه مچوریتی بالای ترکیبی، شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب را در منطقه منشا نشان می دهد.

توف های سبز سازند کرج (ائوسن) در منطقه شمال تفرش شامل توالی ضخیمی از لیتیک توف، کریستال توف و ویتریک توف می باشند. مطالعات میکروسکوپی و آنالیزهای میکروپروب (EPMA)، نشان می دهند که مهمترین کانی های اصلی موجود در این توف ها عبارتند از پلاژیوکلاز نوع آندزین و لابرادوریت، پیروکسن نوع اوژیت و کوارتز. همچنین کانی های ثانویه تشکیل شده در این توف ها شامل کلریت، آلبیت، آنالسیم، اپیدوت، پرهنیت، پومپلئیت و کانی های رسی می باشند. با توجه به اندازه و ریخت شناسی شارد های شیشه ای موجود در این توف ها به نظر می رسد توف های منطقه شمال تفرش در شرایط دریاچه ای کم عمق تا هوایی در حجم زیاد فوران کرده اند و با توجه به ضخامت زیاد آن ها قبل از چین خوردگی ها دچار آلتراسیون شدید شده به ویژه در بخش های قاعده ای تحت تاثیر دگرگونی تدفینی قرار گرفته اند.

در این پژوهش از دو روش تجربی MPSIAC و EPM برای برآورد فرسایش و رسوب زایی در زیرحوضه سزار (حوضه سد دز، استان لرستان) به کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی استفاده شده است. نقشه های توپوگرافی، کنترل صحرایی، تصاویر سنجنده LISS III ماهواره IRS-1D، نتایج ایستگاه های رسوب سنجی از جمله داده های اولیه این پژوهش می باشند. با استفاده از این اطلاعات، میزان شاخص های موثر در مدل های ام پسیاک و ای پی ام در محیط GIS محاسبه و سپس از تلفیق این لایه ها میزان رسوب ویژه و سالانه برحسب زیرحوضه ها تخمین زده شده است. در هر دو روش بیش از 80 درصد منطقه در رده فرسایشی زیاد تا خیلی زیاد قرار گرفتند. مناطق با فرسایش پذیری زیاد در جنوب غربی منطقه، و در جایی که از سازند های پابده، گورپی و گچساران تشکیل شده اند واقع شده اند. در گام بعدی، با استفاده از نظریه مجموعه های فازی، از دو روش خوشه سازی و مدل فازی به ترتیب برای پهنه بندی پیوسته و پیش بینی میزان رسوب زایی و فرسایش استفاده گردیده است. نتایج حاصل از پهنه بندی پیوسته نشان داده که مرزها در طبیعت به صورت تدریجی می باشد. در نهایت میزان رسوب ویژه و سالانه حوضه آبریز سزار در مدل های ای پی ام و ام پسیاک به ترتیب برابر با 1515.98، 5205725.12 مترمکعب در کیلومتر مربع و 880.18، 2942818.20 مترمکعب برآورد شدند. این مقادیر برای مدل های تلفیقی فازی - ای پی ام و فازی - ام پسیاک به ترتیب برابر با 1697.90، 5830412.00، 859.08 و 2869280.30 می باشند. هم چنین مقایسه هر سه روش نشان می دهد که هر چند هر سه روش تمایل به بیش برآورد دارند، ولی روش ام پسیاک نتایج بهتری ارایه می کند.

کانسار مس پورفیری دره زار در زون ماگمایی ترشیری ارومیه – دختر واقع شده و جای گیری استوک پورفیری دره زار در راستای محور تاقدیس در منطقه و با راستای NW-SE انجام شده است. سنگ های درون گیر این توده سنگ های آتشفشانی و آذرآواری ائوسن می باشند. ترکیب سنگ شناسی توده پورفیری دره زار کوارتز مونزونیتی می باشد که توسط توده های دیوریت پورفیری، گرانودیوریت پورفیری و دایک های وابسته قطع شده است. به واسطه قطع زون کانی سازی سوپرژن توسط دایک های دیوریتی و گرانودیوریتی، می توان آن ها را دایک های بعد کانی سازی در نظر گرفت. دایک های گرانودیوریتی دگرسانی کمتری نسبت به دایک های دیوریتی دارند و لذا جوان ترین پالس نفوذ در منطقه می باشند. عملکرد گسله های معکوس موجب فرسایش بیشتر بلوک های کمر بالای گسل شده و در این مناطق زون دگرسانی پتاسیک در سطح ظاهر شده است. بخش عمده زون دگرسانی پروپیلیتیک در سنگ های درون گیر این توده و زون سوپرژن به شکل عدسی در زون دگرسانی فیلیک واقع شده است. گروهی از دایک های دیوریتی هم زمان با نفوذ توده پورفیری دره زار تزریق شده اند و لذا واجد کانی سازی بوده و از فرآیندهای غنی شدگی سوپرژن متاثر شده اند ولی عیار قابل توجهی از مس نشان نمی دهند. سرشت ماگمای مولد توده پورفیری دره زار کالک آلکالن با پتاسیم بالا و با گرایشی ضعیف به سمت سری شوشونیتی است. بررسی الگوی تغییرات REE در این توده نشان می دهد که این الگو تفریق نسبتا ضعیفی از LREE به سمت HREE نشان می دهد [N=0.26-3.71(La/Yb)]. غنی شدگی مشخصی از LILE در این توده مشاهده می شود که می تواند حاکی از آلایش ماگمای مولد این توده با مواد پوسته ای باشد که این مساله با آنومالی منفی Nb نیز تایید می شود. این توده در یک محیط فعال حاشیه قاره ای و در ارتباط با قوس های پس برخوردی تکوین یافته است.

دیرزمانی است که برخی محققین به این نتیجه رسیده اند که نمودارهای TAS در رده بندی سنگ های آتشفشانی دگرسان، دگرگون و هوازده قابل اتکا نیستند و در نتیجه از عناصر جایگزین کم تحرک تر استفاده نموده اند. در همین راستا، در سال های اخیر محققان بر اساس نتایج حاصل از مجموعه ای از نمونه های متعلق به جزایر قوسی ترشیاری – عهد حاضر اقدام به معرفی نموداری جدید بر اساس عناصر غیرمتحرک Th و Co به جای پتاسیم و سیلیس نموده اند که برای رده بندی سنگ های دگرگون شده و هوازده مخصوصا در محیط کمان آتشفشانی بسیار مناسب است. کاربرد عناصر مختلف و به ویژه Th و Co در رده بندی سنگ های آتشفشانی کرتاسه در منطقه سقز– پیرانشهر که بخشی از زون سنندج – سیرجان می باشد، در این مقاله مورد بررسی قرارگرفته است. این سنگ ها دارای ترکیب آندزیت بازالتی و آندزیت بوده و توسط توده های نفوذی ساب ولکانیک و واحدهای آذرآواری هم ارز همراهی می شوند. دگرگونی ضعیفی در حد رخساره شیست سبز و هوازدگی در کنار فرآیندهای زمین ساختی، این واحدها را تحت تاثیر قرار داده است. در نتیجه در مطالعات پتروگرافی، کانی های ثانویه فراوانی چون اپیدوت، کلریت، ترمولیت، اکتینولیت، پرهنیت، پمپلئیت، اسفن، اکسیدهای آهن، کلسیت و کوارتز ثانویه در کنار کانی های اولیه ای چون پلاژیوکلاز، هورنبلند، پیروکسن و اکسیدهای آهن– تیتان مشاهده می شوند. در مطالعات الکترون مایکروپروب، مشخص گردید که ترکیب پلاژیوکلازها در نمونه ها همگن شده و اینک در حد آلبیت می باشد، همچنین در زمینه برخی نمونه ها، فلدسپار پتاسیم، به مقدار بسیار جزیی تشکیل شده است.سنگ های آتشفشانی کرتاسه در منطقه سقز– پیرانشهر، با توجه به نمودارهای عنکبوتی بهنجار شده با بازالت میان اقیانوسی (MORB) با دارا بودن آنومالی منفی Nb به محیط کمان آتشفشانی تعلق دارند. در روش های متداول رده بندی که از درصد اکسیدها یا سایر عناصر کمیاب استفاده می شود، به دلیل پراکندگی، نمونه ها سرشت و ترکیب سنگ شناسی خاصی را نشان نمی دهند، در صورتی که در نمودار Th-Co، ترکیب شیمیایی بازالت، آندزیت بازالتی و آندزیت با سرشت کالک آلکالن برای آن ها مشخص می گردد . لذا به نظر می رسد عناصر غیرمتحرک Th و Co می توانند به عنوان ابزاری مناسب در تفکیک سرشت ماگمایی و نوع سنگ های تغییر یافته (هوازده و دگرگون شده) استفاده شوند.