زمین شناسی ایران
سال:1388 | دوره:3 | شماره:9 |تعداد مقالات:15

سازند جیرود (دونین بالایی) در بخش مرکزی کوههای البرز از کنگلومرا، کوارتزیت، ماسه سنگ، سیلتستون، شیل، و سنگ های کربناته تشکیل شده است. مجموعه متنوعی از ماکروفسیل های جانوری شامل سخت پوستان، ماهی ها، گونیاتیت ها، براکیوپودها، همراه با پالینومورف های با حفظ شدگی بسیار خوب و نیز ماکروفسیل های گیاهی در نهشته های این سازند در مقطع چینه شناسی گرمابدر، شمال شرق تهران وجود دارند. در پالینوفلورای سازند جیرود در برش چینه شناسی مورد مطالعه، میکروفیتوپلانکتون ها (شامل آکریتارک ها و سیست پرازینوفیت ها) تنوع قابل ملاحظه ای دارند و فراوان تر از اسپورها هستند. وجود پالینومورف های تولید شده توسط گیاهان خشکی (اسپور ها) همراه با پالینومورف های شاخص محیط دریایی (سیست پرازینوفیت ها، آکریتارک ها، اسکولوکودونت ها، و کیتینوزوآها) در رسوبات مورد مطالعه نشان دهنده تشکیل رسوبات سازند جیرود در محیط دریایی کم عمق و حاشیه قاره ای است. این نتیجه گیری با مجموعه فسیلی موجود در طبقات مورد مطالعه هماهنگی دارد. مطالعه ماکروفسیل های گیاهی با تنوع کم و حفظ شدگی ضعیف، که فقط در سطح بالاتر از جنس قابل شناسایی می باشند، در ماسه سنگ های قسمت بالایی سازند جیرود در برش چینه شناسی گرمابدر و بررسی قرابت (گیاهان والد) اسپور های موجود در رسوبات مذکور نشان می دهد در دونین پسین در اطراف محیط رسوبی نهشته های مورد بحث پوشش گیاهی نسبتا متنوعی از جمله گیاهانی متعلق به رینیوپسیدا، لیکوپسیدا، و اکوئیستوپسیدا وجود داشت. وجود  Geminospora lemurataکه فراوان ترین اسپور موجود در پالینوفلورای سازند جیرود در برش چینه شناسی گرمابدر است و تقریبا در همه نمونه های مورد بررسی دیده می شود نشان می دهد ژیمنوسپرم های اولیه (progymnospoerms) نیز در ترکیب پوشش گیاهی مذکور نقش مهمی داشتند.

منطق فازی یک روش طبقه بندی مناسب برای تقسیم بندی نمونه های شیمی آب به گروه های مشابه، ابزاری کارآمد برای توصیف محیط های هیدروژئولوژیکی است. سیستم های زمین شناختی و هیدروشیمیایی در برخی موارد خیلی پیچیده تر از آن است که توسط روش های گرافیگی و آماری مرسوم تحلیل شود. ویژگی های شیمیایی و فیزیکی در چرخه طبیعت اغلب به صورت پیوسته تغییر می کنند و ناگهانی نیستند، یا به عبارت دیگر فرآیندهای فیزیکوشیمیایی همیشه خروجی های مجزایی ندارند. به دلیل این پیوستگی ممکن است گروه های آماری به خوبی از یکدیگر تفکیک نشوند و در عوض ممکن است توالی را تشکیل دهند که گروه ها با هم همپوشانی داشته باشند. در این شرایط، روش منطق فازی می تواند برای مدل سازی و گروه بندی مفید باشد. در این مطالعه 30 نمونه آب زیرزمینی دشت میان آب با استفاده از روش تقسیم بندی فازی به سه گروه تقسیم شده و سپس این گروه ها از لحاظ غلظت مجموع املاح و تیپ آب مورد بررسی قرار گرفته است. غلظت یون های محلول در آب زیرزمینی از گروه اول به سمت گروه سوم افزایش می یابد. در گروه اول و دوم تیپ آب بصورت کلروره سدیک است و در گروه سوم سولفاته - کلسیک است. به منظور شناسایی فرآیندهای ژئوشیمیایی حاکم بر سفره آبدار، نمودارهای ترکیبی، نسبت های یونی و اندیس های اشباع کلسیت، دولومیت و ژیپس نمونه ها مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج نشان داد که ترکیب شیمیایی آب زیرزمینی به شدت تحت تاثیر تغذیه از رودخانه، رسوبات تشکیل دهنده سفره آبدار و تبخیر از سطح آب زیرزمینی قرار گرفته است.

امروزه روش های ژئوفیزیکی، بخصوص روش های شناخت رفتار الاستیکی سنگ ها، پیشرفت های زیادی نموده و به شدت مورد توجه شرکت های نفتی قرار گرفته است تا به این وسیله بتوانند ریسک عملیات حفاری را کاهش دهند. در حال حاضر روابط توسعه یافته فیزیک سنگ، به عنوان روشی مناسب برای دسترسی به این رفتارها شناخته شده است. اولین مرحله از شناخت رفتار الاستیک، تعیین مدل فیزیک سنگ است. هدف این مقاله، استفاده از داده های چاه پیمایی و مطالعات فیزیک سنگ در بخش ماسه سنگی مخزن آسماری به منظور تایید و یا اثبات مدل هایی جهت ایجاد ارتباط بین پارامترهای الاستیک و خصوصیات مخزنی است. مطالعه حاضر نشان داده است که مدل کریف برای پیش بینی سرعت موج برشی از سرعت موج تراکمی و مدل نیور - ورکین برای تعیین نحوه توزیع تخلخل، بهترین تطابق را با داده های مورد نظر نشان می دهند. همچنین امپدانس پواسون، مناسب ترین پارامتر الاستیک جهت تعیین نحوه توزیع سنگ شناسی و سیال درون منفذی است.

بدون تردید سیلاب فاجعه بارترین حادثه طبیعی است. شاید در نگاه نخست، ابعاد حوادثی از قبیل زلزله و یا آتشفشان، وسیع تر از حوادث دیگر طبیعی به نظر آید ولی آمارها حاکی از آن است که سیلاب چه از نظر تلفات جانی و چه از نظر تلفات مالی مقام اول را در میان حوادث دیگر داراست و هشدار و پیش بینی سیلاب می تواند به عنوان یکی از موثرترین روشهای غیرسازه ای مدیریت سیلاب در کاهش خطرات و خسارات ناشی از سیلاب مطرح شود.با توجه به سیل خیز بودن استان گلستان، به ویژه حوضه رودخانه مادرسو، این منطقه به عنوان منطقه مطالعاتی انتخاب گردید. از آنجا که بارش در 20 مرداد سال 1384 منجر به وقوع سیلاب در این منطقه شده است، تصاویر ماهواره NOAA سنجنده AVHRR در تاریخ مذکور جهت انجام این تحقیق انتخاب شده است.در این تحقیق ابتدا بر اساس عوامل موثر در ایجاد سیلاب، تمام لایه های موردنیاز در GIS تهیه و ساخته شد، سپس بانک اطلاعات مکانی پارامترهای موردنیاز شامل مسیر رودخانه، مقاطع عرضی، سواحل، جهت جریان رواناب و مدل بارش شبکه ای  MODClarkتشکیل و وارد مدل هیدرولوژیکی گردیده است. برای تشخیص و طبقه بندی ابر و تخمین بارش به ترتیب داده های ماهوارهNOAA/AVHRR ، طبقه بندی شی گرا و روش شاخص ابر مورد استفاده قرار گرفته است. به این ترتیب میزان نرخ بارش توسط هر یک از ابرهای طبقه بندی شده تخمین زده شد. همچنین از طریق نقشه های خاک، کاربری اراضی و دیگر ورودی های مدل هیدرولوژیکی، میزان رواناب ناشی از بارش برآورد شده و نهایتا با توجه به وضعیت توپوگرافی منطقه، عمق و سرعت جریان آب ناشی از این رواناب از مدل هیدرولیکی مجددا به محیط GIS ارسال شد و نقشه پهنه سیل بدست آمد. در این تحقیق با تلفیق داده های سنجش از دور در قالب تصاویر ماهواره ای و مدل بارش – رواناب و مدل هیدرولیکی، میزان گسترش سیلاب در منطقه مشخص گردید.نتایج این تحقیق نشان داد به کمک طبقه بندی ابر به روش شی گرا می توان به نتایج قابل قبولی دست یافت به طوری که در این تحقیق دقت کلی طبقه بندی حدود 905/0 و ضریب کاپا در حدود 887/0 برآورد شده است. تعیین نرخ بارش هر ابر، یکی از مولفه های اصلی هشدار و پیش بینی سیلاب می باشد، لذا در این تحقیق مشخص شده است که ابر کومولوکانجستوس با نرخ بارش 10.8 mm/h و استراتوکومولوس با نرخ بارش 2.2 mm/h به ترتیب بیشترین و کمترین سهم در تشکیل سیلاب مورد مطالعه را داشته اند. با توجه به هیدروگراف سیل بدست آمده در میان دست و پایین دست حوضه و با فرض شروع محاسبات از زمان شروع بارش در منطقه مورد مطالعه، پهنه سیل و زمان وقوع آن بین 20 تا 33 ساعت زودتر از زمان اوج سیلاب پیش بینی شد.

به منظور روشن سازی برخاستگاه، جایگاه زمین ساختی و شرایط هوازدگی پیشین، 12 نمونه ماسه سنگی سازند لالون با سن کامبرین پیشین، در مقطع باهمو، بلوک پشت بادام، ایران مرکزی، از نظر عناصر اصلی مورد بررسی قرار گرفتند. مقایسه عناصر اصلی با میانگین پوسته قاره ای بالایی نشان داد که به دلیل فرآیند های پس از رسوبگذاری و یا فقدان سنگ های منشا حاوی پلاژیوکلاز سدیم دار، تنها میزان Na2O نسبت به پوسته قاره ای بالایی تخلیه شده است. مقادیر CIA و PIA (اندیس شیمیایی آلتراسیون و اندیس آلتراسیون پلاژیوکلاز) در این ماسه سنگ ها و دیاگرام A-CN-K، درجه هوازدگی را در بدنه اصلی سازند، متوسط و در کوارتزیت های راسی، شدید معرفی می نماید. این شواهد نشان می دهند که آب و هوا در طی نهشت سازند لالون از نیمه خشک تا مرطوب تغییر کرده است. به علاوه اندیس تنوع ترکیبی در این ماسه سنگ ها نشان می دهد که فرآیند چرخه مجدد در کوارتزیت های راسی شدید بوده است. داده های شیمیایی و استفاده از دیاگرام های تفکیک کننده حاکی از سنگ مادر کوارتزی و فلسیک برای این ماسه سنگ ها و جایگاه حاشیه غیرفعال قاره ای است. توزیع عناصر اصلی نیز با حاشیه غیرفعال مطابقت دارد.

توالی کربناته سازند کلات به سن ماستریشتین فوقانی در حوضه رسوبی کپه داغ قرار دارد. مطالعه پتروگرافی این سازند در دو برش (گرماب و جوزک) در غرب کپه داغ و سه برش چینه شناسی (درگز، شمسی خان و کارناوه) در مرکز کپه داغ منجر به شناسایی 10 رخساره سنگی شده است. این رخساره ها در یک رمپ کربناتی و در محیط های جزرومدی، لاگونی، پشته های سدی و دریای باز نهشته شده اند. این سازند در برش های مورد مطالعه از دو سکانس رسوبی تشکیل شده است که در برش های مرکزی شامل مراحل SMW (لبه فلات قاره)، TST (فاز پیشروی) و HST (فاز بالا آمدگی) در سکانس اول و TST و HST در سکانس دوم است و در برش های غربی فاقد مرحلهSMW  است. مرز زیرین سازند کلات در برش های مرکزی با سازند نیزار تدریجی (نوع 2) و در برش های غربی با سازند های آب دراز و سنگانه فرسایشی و مرز فوقانی آن ها با سازند پسته لیق از نوع 1 است. بازسازی جغرافیای دیرینه منطقه مورد مطالعه در زمان ماستریشتین فوقانی نشان می دهد که این سازند در طی 5 مرحله پیشروی و پسروی تشکیل شده است. منحنی تغییرات سطح آب دریا در برش های مورد مطالعه قابل انطباق با منحنی جهانی تغییرات سطح آب دریا در ماستریشتین فوقانی است.

در این مطالعه، توان هیدروکربوری مخازن جهرم و سروک، جهت تعیین میزان اشباع شدگی سیالات، تخلخل موثر، نفوذ پذیری، نوع لیتولوژی، محاسبه حجم شیل، تعیین سطح تماس آب و نفت، تخمین حدود برش، میزان ستون نفت و تعیین واحدهای جریانی انجام شده است.در سازند جهرم سطح تماس آب و نفت در عمق 670 متری تعیین شده است. بوسیله آنالیز حساسیت، میزان برش اشباع شدگی آب و تخلخل موثر به ترتیب بیش از 70 درصد و کمتر از 4 درصد تخمین زده شده است. به دلیل موجود نبودن اطلاعات مغزه تفکیک رخساره ای برای این سازند انجام نگرفته است.در بخش بالایی سازند سروک بوسیله آنالیز حساسیت، میزان برش اشباع شدگی آب و تخلخل موثر به ترتیب بیش از 60 درصد و کمتر از 4 درصد تعیین شده است. بر اساس روابط نفوذپذیری و تخلخل حاصل از مغزه ها، 3 نوع واحد جریانی، مربوط به 3 نوع رخساره سنگی کربناته، برای بخش بالایی سازند سروک تعیین شده است که شامل رخساره های وکستون، پکستون و گرینستون می باشند.در بخش زیرین سازند سروک بر اساس آنالیز حساسیت، میزان برش اشباع شدگی آب بیش از 60 درصد و برش تخلخل موثر کمتر از 4 درصد تعیین شده است. با توجه به روابط نفوذپذیری و تخلخل می توان، 4 نوع واحد جریانی مربوط به 4 نوع رخساره سنگی نیز برای بخش زیرین سازند سروک در نظر گرفت که شامل رخساره های بیوکلست وکستون، پلوییدال بیوکلست پکستون، بیوکلست پکستون و گرینستون می باشند.

مجموعه فرامینیفرهای پالئوسن تا ائوسن پسین در سازند های کربناته جهرم در کوه گیسکان واقع در 10 کیلومتری شهرستان برازجان در زاگرس و نیز سازند زیارت با سن پالئوسن فوقانی - ائوسن میانی در البرز مورد مطالعه قرار گرفته و بر اساس گسترش و فراوانی آنها، محیط رسوبی قدیمه بازسازی گردیده است. کاهش تدریجی عمق آب در مدت رسوب گذاری سازند جهرم و با توجه به گسترش فرامینیفرهای بزرگ بنتیک در این سازند کربناته باعث گردیده است تا 6 رخساره رسوبی در محیط رمپ داخلی - میانی تا خارجی نهشته شود. این رخساره ها به ترتیب از بخش عمیق به سمت بخش کم عمق حوضه شامل رخساره آهک رسی حاوی فرامینیفرهای پلانکتونی است که در محیط همی پلاژیک تا پلاژیک نهشته شده است و متعلق به رمپ خارجی است. در سازند جهرم رخساره آهکی اپرکولینا وکستون تا پکستون متعلق به بخش خارجی رمپ، رخساره دیسکوسیکلین / نومولیت وکستون تا پکستون متعلق به بخش میانی تا خارجی رمپ، رخساره نومولیت وکستون مربوط به محیط میانی رمپ، رخساره نومولیت / اوربیتولیتس وکستون تا پکستون متعلق به محیط میانی تا داخلی رمپ و در نهایت رخساره اوربیتولیتس / بایوکلاست پکستون مربوط به بخش داخلی رمپ می باشند. در سازند زیارت بررسی های سنگ شناسی منجر به شناسایی 11 رخساره رسوبی در محیط های رمپ داخلی، میانی و خارجی گردیده است. زیر محیط رمپ خارجی شامل دو میکروفاسیس رادیولار اسپیکول اسفنج وکستون و بنتیک فرامینیفر پکستون است. زیر محیط رمپ میانی، شامل نومولیت دیسکوسیکلینا وکستون تا پکستون، دیسکوسیکلینا نومولیت وکستون، جلبک قرمز نومولیت پکستون، و نومولیت پکستون می باشد. رمپ داخلی در بر دارنده 5 میکروفاسیس آلوئولینا - نومولیت پکستون، میلیولید وکستون، اینتراکلست اووئید پکستون تا گرینستون، دولومیکرایت، و تبخیری می باشد. با توجه به یکنواختی گسترش و نوع رخساره ها به نظر می رسد که رسوبات سازند جهرم در زاگرس و سازند زیارت در البرز در شرایط رسوبی مشابهی در یک پلاتفرم رمپ کربناته از نوع هموکلین نهشته شده اند.