علوم انسانی الزهرا
سال:1382 | دوره:13 | شماره:46-47 |تعداد مقالات:20

قیام عبدالله بن معاویه از جمله جنبش های سیاسی- اجتماعی پایان عصر اموی است که همزمان با تکاپوی آشکار عباسیان در سال های (27-126) علیه سلطه سیاسی نظام خلافت اموی آغاز شد. این جنبش از ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی حائز اهمیت است چرا که جدّی ترین رقیب سیاسی و ایدئولوژیک عباسیان محسوب می شد. و بر محور شعار سیاسی "الرضا من آل محمّد(ص)" و بر مبنای ادعای سیاسی انتقال امامت از ابوهاشم و جریان کیسانیه - هواداران امامت شاخه حنفیان اولاد علی (ع)ـ استوار بود و نحله سیاسی- اعتقادی جناحیه یا طیاریه که به امامت عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن جعفر بن ابی طالب معتقد بودند از آن نشأت گرفت. مقاله حاضر در دو بخش تاریخی و ایدئولوژیک روند ظهور و افول جنبش مذکور را با دیدگاهی تحلیلی و انتقادی مورد بررسی قرار می دهد.  

با ظهور اسلام زن از مقام و پایگاه اجتماعی والایی برخوردار گردید. زنان به عنوان عضو فعال اجتماع در همه عرصه های علمی، فرهنگی، سیاسی و … درخشیدند. امّا به تدریج این موقعیت ممتاز خود را از دست دادند و به حاشیه رانده شدند. ظلمی که در تاریخ بر زنان رفت ثمرة بینش محرفی بود که به تدریج با اسلام ناب آمیخته گشت و واقعیات اجتماع نیز شرایط پذیرش این کژ اندیشی را فراهم ساخت.از جمله عواملی که بر فرهنگ اسلامی- و از آن جمله نگاه مسلمانان به زن - تأثیر نهاد فرهنگ سرزمین های مفتوحه بود که به دلیل امتزاج و آمیختگی میان قوم غالب و مغلوب صورت گرفت. فرهنگ ایران پیش از اسلام از آن جهت که در دوره اسلامی در تکوین فرهنگ و تمدن مردم مسلمان این قلمرو وسیع بیشترین تأثیر را داشته است، سزاوار بررسی است. جایگاه زن در این فرهنگ و نیز در حقوق عصر ساسانی موضوع تحقیق این مقاله است.  

سلطان محمود غزنوی توانست با کسب پیروزی های افتخار آمیز نظامی و برخورداری از غنائم سرشار مناطق مفتوحه، حکومت نظامی خود کامه غزنویان را به اوج برساند. نبود برنامه ای دقیق در امر جانشینی سلطان محمود، نخستین شکاف را در ساخت قدرت غزنویان پدید آورد. سلطان مسعود، جانشین او، به علّت اتخاذ سیاست مخاصمه آمیز با نخبگان قدرتمند زمان پدرش و همچنین اتخاذ تصمیمات نابخردانه که با خوی و رفتار زرتشتی نیز همراه گشته بود، موجبات فروشی در ساخت قدرت غزنویان را فراهم آورد. این مقاله به روش پژوهش اسنادی انجام گرفته است.  

با آغاز سده سیزدهم هـ -ق./ نوزدهم میلادی ایران به یکی از حساس ترین ادوار تاریخی اش وارد شد، زیرا در آغاز این عصر از سویی سکان کشتی کهن سال ایران در دست روسای قبایل قاجار قرار گرفت و از سوی دیگر یورش استعمارگران اروپایی به شرق آغاز شد. ظهور ناپلئون در اروپا و کشمکش های فرانسه با اتریش و انگلیس و غیره سرانجام عرصه این جدال ها را از اروپا به مستعمرات آسیایی سوق داد. ناپلئون که از به زانو در آوردن انگلیس ناامید شده بود، تهدید مستعمرات او در هندوستان از طریق ایران را آغاز کرد. همین امر مقدمه ورود ناگهانی دربار قاجار که آمادگی برخورد با ترفندهای سیاسی روز را نداشت، در صدد برآمد تا ناکامی های نظامی خود را در جنگ با روسیه از طریق استمداد از دیگر کشورهای اروپایی جبران نماید. امّا عدم کارایی ساختار سنتی ارتش ایران، شاهزاده قاجار، عباس میرزا را به موضوع مهمی رهنمون کرد و آن استفاده از فن آوری و شیوه های جدید نظامی غرب بود که همین موضوع منجر به آشنایی ایرانیان با فرهنگ و تمدن غرب و یافتن راه های انتقال آن به ایران بازمانده از قافله تمدن بود که سرانجام عده ای را با تصور اینکه فراماسونری می تواند دریچه ای برای انتقال این تمدن باشد به سوی خود جذب کرد.  

این مقاله به بررسی حضور نظامی زنان مسلمان در صدر اسلام پرداخته است. با بررسی و تحقیق در متون تاریخی، شواهد متعددی از حضور زنان مسلمان در عرصه های گوناگون جهاد ارائه شده است. این شواهد تنها محدود به جهاد دفاعی نیست. بر اساس این اسناد تاریخی اثبات می شود که سیره معصومین (ع) و عرف حاکم بر مسلمانان در صدر اسلام با مشارکت اجتماعی زنان در زمینه نظامی مخالف نبوده است. البته این حضور بیشتر در حوزه هایی مانند پشتیبانی و تدارکات، کمک های پزشکی و تشویق به مبارزه و پایداری، نمود می یابد؛ امّا در صورت لزوم، زن مسلمان اسلحه به دست گرفته و رو در رو با دشمن جنگیده است.  

اکو یکی از اتحادیه های بازرگانی منطقه ای نسبتاً موفق دنیاست که از بدو تأسیس، ایران در آن فعالیت داشته است. پس از، از هم پاشی شوروی تعدادی از کشورهای مسلمان تازه استقلال یافته به همراه افغانستان به این اتحادیه پیوستند. به دلیل همگونی اقتصادهای کشورهای عضو اکو، نگارنده در این مقاله اقتصاد چین و روسیه را به عنوان اقتصادهایی نسبتاً مکمل اقتصادهای اعضای اکو انتخاب و نتایج عضویت آنها را در اکو مورد بررسی قرار داده است. بر اساس نتایج اقتصاد سنجی در گروه اوّل مدل ها که متغیر مرز مشترک بین کشورها در نظر گرفته نشده است، با عضویت یافتن روسیه در اکو، حجم تجارت بین این کشورها نسبت به حالتی که فقط اعضای فعلی در آن عضویت دارند و حالت عضویت چین در این گروه، بیشتر است در گروه دوّم مدل ها که متغیر مرز مشترک بین کشورها در مدل وارد شده است. بیشترین حجم تجارت بین کشورهای مورد بررسی زمانی است که چین به سازمان اقتصادی اکو بپیوندد.  

متوکل، دهمین خلیفه عباسی، پس از استقرار حکومتش با تخریب بارگاه ملکوتی امام حسین (ع) موجبات تنفر مسلمانان را فراهم کرد و تا پایان عمر نیز بر مخالفت با اهل بیت پیامبر (ص) اصرار ورزید، مقاله حاضر تلاش دارد ضمن بحث لغوی و اصطلاحی در خصوص حائر الحسین(ع) و زمینه های تاریخی و اجتماعی آن، دلائل و انگیزه های تخریب و عاملان آن را بررسی کرده و واکنش های مخالفت آمیز مردم و قداست مقام حائر را در سایه رهنمودهای امام هادی (ع) روشن نماید. بدیهی است در این زمینه احادیثه منقول از آن حضرت در شأن حائر نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.  

سیاست حضرت رسول خدا (ص) با زردشتیان ناحیه هجر در منطقه بحرین به عنوان اهل کتاب اعتراض برخی از مسلمانان را برانگیخت. امّا پیامبر به شدت با این گروه برخورد کرد. تا جایی که برخی منابع از آنان به عنوان منافقان یاد کرده اند. خلفای اوّلیه نیز با تأسی از رسول خدا (ص) پس از فتح ایران زردشتیان را به عنوان اهل ذمه پذیرفتند.  

جمهوریت علیرغم تحولات و تطورات در غرب و انباشت معرفتی آن هم از نظر محتوا و هم شکل و سابقه چند قرنه خود، در اندیشه سیاسی شیعی در ایران از دوران انقلاب مشروطیت در قالب گفتمان های مختلف طرح و به چالش ها و منازعات گسترده دامن زده است. این مقاله در صدد است تا ضمن تشریح زمینه های شکل گیری جمهوریت در اندیشه سیاسی امام خمینی، مواضع و دیدگاه های ایشان را نسبت به این موضوع تحلیل نماید. نویسنده بر این اعتقاد است که هر چند جمهوریت در اندیشه سیاسی امام هم از نظر بعضی مؤلفه های مضمونی و هم ساختی (form) مورد تأکید است امّا چون نگرش ایشان به جمهوریت نظام مند صورت نگرفته است، هر گونه تلاشی برای استخراج چارچوبی نظام مند از جمهوریت در آراءشان ما را به نتایجی غیر واقعی سوق خواهد داد. به همین خاطر ما با مجموعه ای از تفاسیر و تأویل ها از جمهوریت در آراء امام مواجه هستیم که از آن جمله می توان به دیدگاه های فرم گرایانه، انطباق گرایانه، پارادوکسیکال،ماهیت گرا … اشاره نمود.  

انسان دانش خود را از هستی به دو طریق کسب می کند: استنتاج منطقی و تجربه عملی، و تحقیق تلاشی آگاهانه و سیستماتیک برای دستیابی به حقیقت هستی است. حقیقت هیچگاه نمی تواند به طور کامل بیان شود و ما همواره به تقریبی از آن دسترسی داریم. پارادایم ها واسطه بین انسان و حقایق هستی هستند. انسان به واسطه پارادایم هاست که جهان را می بیند و آن را برای خود تعریف می کند. پاردایم ها مبنای برداشت ها و اقدام های انسان هستند.در یک فعالیت تحقیقاتی باید قبل از هر چیز، پارادایم مناسب موضوع تحقیق مشخص و بدینوسیله بین مبانی فلسفی و متدولوژی تحقیق، سازگاری ایجاد شود. در غیر این صورت (چنانچه موضوع تحقیق در بستر یک رویکرد فلسفی تعریف و کار تحقیق با ابزار رویکردهای دیگر انجام شود)، تحقیق دچار ناسازگاری خواهد شد. در این مقاله اصول فلسفی و روش های تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است و طی آن پارادایم های مختلف تحقیق از دید معرفت شناسی، هستی شناسی و همچنین روش شناسی ارائه و با یکدیگر مقایسه می شوند. منظور اصلی مقاله این است که محقق را متوجه مبانی و اصول فلسفی تحقیق ساخته و شناخت عمیق تری از رویکردهای تحقیق و چگونگی گزینش آنها را فراهم سازد. بدون این شناخت، کار تحقیق ممکن است به یک فرآیند سطحی و شکلی از به کارگیری ابزار تحقیق تنزل یابد.  

پیوستگی تاریخی و فرهنگی میان دو سرزمین ایران و آناتولی در حدی است که تفکیک میان فرهنگ این دو سرزمین را به ویژه در پاره ای مقاطع تاریخی بسیار دشوار می سازد، بخش های وسیعی از آناتولی سالیان دراز تحت سلطه ایران بود و این سلطه تنها یک سلسله سیاسی نبود، فرهنگ و اندیشه ایرانی در آن سامان سلطه ای پایاتر و ماندگارتر از سلطه سیاسی داشت و از همین منطقه بود که بسیاری از اندیشه های ایرانی به اروپا انتقال یافت، امّا به دلیل فاصله زمانی طولانی میان سقوط سلسله ساسانی که به حذف سلطه سیاسی ایران بر این منطقه انجامید با فتح مجدد آن توسط مسلمین که مجالی بود برای احیای مجدد فرهنگ ایرانی در آن دیار، سوابق حضور ایرانیان در آناتولی پیش از اسلام به فراموشی سپرده شد. این مقاله سعی دارد تا ضمن اثبات حضور فعال فرهنگ ایرانی در آناتولی پیش از اسلام، نشانه های حیات آن را حتی پس از پایان یافتن سلطه سیاسی ایران بر منطقه مورد بررسی قرار دهد. بنابراین در این مقاله دو فرضیه مورد بررسی قرار گرفته است: 1. فرهنگ ایرانی در آناتولی پیش از اسلام حضوری قابل توجّه داشته است. 2. حضور فرهنگی ایران در آناتولی پس از حذف سلطه سیاسی ایران بر آناتولی همچنان ادامه داشته است.