آمایش محیط
سال:1392 | دوره:6 | شماره:21 |تعداد مقالات:11

شهر در طول تاریخ خود رشد و توسعه می یابد و کالبد آن تحت تاثیر جریان های مختلف دچار تغییرات متفاوت می شود. و شهر مطلوب شهری است، که درحین رشد و توسعه و ایجاد فضاهای جدید، کالبد و عناصر قدیمی موجود در آن، مطابق با نیازهای روز احیاء شده و مورد استفاده قرار گیرد، در این روند، ارتباطی منطقی و سازنده بین فضای قدیم و جدید برقرار نماید، به نحوی که یک پارچگی و هویت شهری حفظ گردد. حفظ نواحی مرکزی شهرها و فضاهای قدیم، بدون تغییر غیرممکن است. بنابراین، برنامه ریزان شهری باتوجه به هسته های اولیه شهری در چارچوب رهیافت های تجربه شده دنیا که بتوان با نگاهی همه جانبه و با نگرشی علمی ارائه دهند، و رفع افت شهری شناسایی شده، پرداخته و راهبردهای اصولی ارائه دهند. در این پژوهش هدف، کشف وقوع افت شهری در ناحیه قدیمی شهر بابل و به کارگیری رهیافت باززنده سازی شهری در راستای معکوس نمودن جریان تغییر و افت شهری می باشد. روش کار در این پژوهش «توصیفی - تحلیلی و پیمایشی» است. برای دست یابی به اهداف پژوهش مراحل مختلف انجام تحقیق از روش های معتددی استفاده شده است، از spss برای پردازش داده های تحقیق و از تکنیک SWOT، برای تدوین راهبردها و استراتژی باز زنده سازی بافت قدیم شهری بهره گرفته شده است، یافته های پژوهش نشان می دهد، که سطح پایین درآمد، اشتغال کم و برنامه ریزی نامناسب عمدتا از علل افت شهری در ناحیه مورد مطالعه است. در این راستا پیشنهاد لازم و ساختار سازمانی برای اجرای خط مشی ها به منظور باز زنده سازی ناحیه مورد مطالعه ارائه گردید.

هدف از این مقاله بررسی چگونگی یا نحوه برخورداری شهرستان های استان از شاخص های توسعه، به منظور دستیابی به میزان نابرابری های ناحیه ای در شهرستان های استان بر اساس آمار سال 1385 است. جامعه آماری پژوهش، 21 شهرستان استان اصفهان را شامل می شود که بر اساس 27 شاخص رتبه بندی شده اند. برای نیل به این مهم شاخص های مورد مطالعه با استفاده از روش تحلیل عاملی به 5 عامل تقلیل یافته و به صورت ترکیبی در عوامل معنی دار ارائه گردیده اند. بر اساس یافته های پژوهش درصد سهم هر عامل در توسعه شهرستان ها مشخص و همچنین با بهرگیری از شاخص موریس شهرستان ها در پنج گروه (بسیار برخوردار، برخوردار، متوسط، محروم، بسیار محروم) سطح بندی و جایگاه هر یک از شهرستان ها در سطوح توسعه بیان گردیده است در نهایت با برقراری رابطه رگرسیون بین عوامل تاثیرگذار و درجه توسعه یافتگی، شاخص هایی که اولویت اول و دوم را در افزایش سطوح توسعه شهرستان ها دارند پیشنهاد شده است.

یکی از مشکلات شهرهای کنونی رشد و گسترش سکونتگاه های غیررسمی در اطراف و درون شهرهاست. این سکونتگاه ها به دنبال افزایش تضاد میان جوامع شهری-روستایی، فقیر و غنی جاذب جمعیتی است که برای دسترسی به امکانات و خدمات بیش تر و رهایی از فقر به شهرهای غالبا بزرگ روی آورده و در نتیجه ناتوانی از تامین مسکن پشت دیوارهای غیرمرئی شهر متوقف شده اند. شیراز به عنوان پنجمین شهر بزرگ کشور در حال حاضر شاهد رشد سکونتگاه های غیر رسمی در حواشی و مرکز خود گردیده است. در مقاله حاضر با استفاده از ابزار پرسشنامه، ویژگی های کالبدی و سکونتی، اقتصادی، اجتماعی سه سکونتگاه غیررسمی در حاشیه جنوب غربی، جنوب شرقی و مرکز شهر شیراز استخراج و بصورت داده های خام در نرم افزار SPSS 16 مورد تحلیل قرارداده شد. آزمون های تفاوت کروسکال - والیس و آزمون میانه برای نشان دادن تفاوت های منطقه ای سه سکونتگاه به کار گرفته شد که نشان دهنده تفاوت سه محله در متغیرهای مساحت واحد مسکونی، تراکم در خانه، تعداد اتاق، قدمت خانه، رضایت از کیفیت منزل، رضایت از محله، امکانات زندگی، هزینه ماهانه و درآمد ماهانه بوده است. در ادامه عوامل موثر بر میزان رضایت از سکونت و رضایت از مسکن در هر سه سکونتگاه مورد ارزیابی قرار گرفته، سپس با استفاده از آزمون همبستگی اسپیرمن نشان داده شد که بین میزان رضایت از سکونت در محله با میزان رضایت از مسکن ارتباط معناداری وجود دارد.

افزایش روزافزون جمعیت شهری و توسع ه مناطق شهری، افزایش مصرف مواد دارای پسماند تجزیه ناپذیر و بسیاری دیگر از مناسبات زندگی ماشینی و مدرن باعث رویکرد جدی مدیران شهری شده است و دفن و معدوم سازی پسماند به صورت یکی از دغدغه های اساسی در مدیریت محیط زیست شهری درآمده است. طبق گزارش های بخش خدمات شهری شهرداری زنجان روزانه به طور متوسط 600 تن زباله تولید می شود. از میان روش های مختلف دفع زباله به صورت تلنبار از مهم ترین روش هایی بوده است که مدیریت شهری زنجان در طی سال های استفاده از این مکان بر آن تکیه نموده است. این امر مشکلاتی مانند خروج شیرابه، آلودگی خاک، بوی بد، آتش سوزی، پراکندگی زباله و غیره را در محل دفن به وجود آورده است. به منظور جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی باید تلاش کرد ضمن انتخاب مناسب ترین مکان برای دفن آن ها، این مواد به صورت بهداشتی و در فضایی خارج مناطق مسکونی دفن و معدوم شوند.در این مقاله با استفاده مدل AHP در نرم افزار ARC GIS به پهنه بندی زمین برای مکان یابی بهینه دفن مواد زائد جامد شهرستان زنجان بر پایه 10 معیار (گسل، شهر و سکونتگاه ها، جاده های ارتباطی، مسیل ها، زمین شناسی، فرسایش، خطوط انتقال نفت، خطوط انتقال برق، شیب و جهت شیب) ارزیابی شده و نقشه پهنه بندی زمین به دست آمد. در نتیجه توانستیم مکان های بهینه دفن پسماند در منطقه را در قالب 5 کلاس معین نماییم. در آخر نیز زمین هایی با مساحت 73 هکتار به بالا را از میان زمین های کلاس پنجم جهت بهترین مکان برای دفن پسماند برای بازه 40 ساله انتخاب شد.

فضای باز موضوعی مهم در شهرسازی، طراحی شهری و معماری منظر است. بار مفهومی فضای باز متنوع و معانی آن متعدد است.این نوشتار در ابتدا مدلی از چیستی فضای باز بر اساس مفاهیم و تعاریف موجود و در قالب مکعبی سه وجهی شامل عملکرد، ماهیت و مالکیت فضای باز ارائه می نماید. این مدل به فهم فضای باز مورد نظر در این مقاله کمک خواهد نمود. سپس 250 مقاله علمی پایگاه داده ScienceDirect با کلیدواژه های فضای باز شهری، فضای خارجی، فضای عمومی شهری و فضای سبز در بازه زمانی 2000 تا 2010 مورد جستجو قرار گرفتند. با بررسی عناوین مقالات مرتبط (129 مقاله)، رویکردهای اولیه محیطی به فضاهای باز شهری شناسایی گردیده و با بررسی چکیده و یا مطالعه تمام مقاله دسته بندی نهایی صورت گرفته است. بررسی رویکردهای محیطی معاصر به فضای باز شهری و حومه ای در مقالات و پژوهش های علمی به شناخت، دسته بندی و معرفی 4 رویکرد شاخص (رویکرد اقلیمی - محیطی، رویکرد سلامتی - بهداشتی، رویکرد حفاظتی - زیست محیطی و رویکرد مدیریتی - برنامه ریزی) منتهی گردیده است. اهم ویژگی های شاخص در هر رویکرد، مختصرا تشریح و برخی از مهم ترین پژوهش ها به عنوان مصداق آورده شده است. همچنین این رویکردها با توجه به عملکرد محوری فضاهای باز و ماهیت آن و همچنین نوع مالکیت آن با یکدیگر مقایسه شده اند.اولویت نخست پژوهش ها در بازه مورد بررسی رویکرد حفاظتی - زیست محیطی (37.21% مقالات) است. همچنین رویکرد برنامه ریزی - مدیریتی نیز با اختصاص 28.68% مقالات در اولویت دوم بوده و رویکردهای اقلیمی - محیطی (22.48%) و بهداشتی - سلامتی (11.63%) در مراتب بعدی قرار دارند. نتایج حاصل از این بخش بوسیله مدل مفهومی فضای باز مورد تحلیل قرار گرفته است. بر این اساس رویکردهای برنامه ریزی - مدیریتی و حفاظتی - زیست محیطی به ترتیب بیش ترین توجه را به ابعاد متعدد مفهوم فضای باز دارند. در انتها مدلی از مفاهیم پایه در رویکردهای مطرح موجود در پژوهش های معاصر مبتنی بر مدل سه وجهی فضای باز ارائه شده است که به ماهیت بنیادین رویکردها را آشکار خواهد نمود.

طی سده گذشته، ترکیبی از تکنولوژی ها و رفتارهای فرهنگی - اجتماعی نوین از یکسو و شیفتگی برنامه ریزان در اتکاء به حرکت سواره و پاسخ گویی به نیازهای برآمده از آن، از سوی دیگر، موجب فراموشی فضاها و حرکت پیاده در شهرها شد و سفرهای درون شهری را متعدد و طولانی نمود. این روند، پیامدهای ناگوار اجتماعی - اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی عدیده ای برای شهرها و به ویژه مراکز شهری به بار آورده است. از این رو، از اواخر دهه  1960 بینش و عمل حرفه ای برنامه ریزان شهری پیشرو در جهت تحدید حرکت سواره و احیای مراکز شهری گسترش یافته است. در این راستا، پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی، ضمن درک این تحول بینشی و مطالعه بخش مرکزی شهر همدان، به بررسی امکان پیاده راه سازی این مرکز در جهت بازآفرینی آن مبادرت ورزیده است. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که در طی چهار دهه گذشته، الگوی برنامه ریزی شهری خودرو - محور همدان و تمرکز بیش از حد کاربری های تجاری - خدماتی در مرکز شهر، نه تنها موجب گسترش بیش از حد سفرهای خودرویی و به دنبال آن ازدحام ترافیک و فشار بیش از حد به بافت و کالبد مرکز شهر شده، بلکه این روند پیامدهای ناپایداری در ابعاد اجتماعی و اکولوژیکی مرکز شهر به بار آورده است. چاره جویی این مشکل و حرکت در جهت بازآفرینی مرکز شهر، ابتدا نیازمند غلبه بر الگوی برنامه ریزی حمل و نقل خودرو - محور و کاربری زمین منتج از آن و سپس پیاده راه سازی تدریجی خیابان های مرکز شهر همدان به عنوان بهترین راهکار برای حل معضل ترافیک و رونق بخشی حیات مدنی و پایداری کارکردهای بخش مرکزی شهر است.

بدون شک جغرافیا و ادبیات که هر دو از علوم انسانی به شمار می روند بر یکدیگر تاثیر متقابل دارند. محیط اجتماعی و جغرافیایی از عوامل پیدایش سبک شعری است و شعر هم تصویر طبیعت است. لذا تاثیر جغرافیا به عنوان در بر گیرنده عوامل طبیعی و محیط اجتماعی بر شعر و شاعری سخنی گزاف نیست. شاعری که در خراسان بزرگ شده است با شاعری که در کویر تربیت یافته، سروده هایشان متفاوت است. شاعران علاوه بر این که از پدیده های طبیعی الهام می گیرند از پدیده های غیر طبیعی نیز متاثر می شوند. باورهای خرافی، دینی، آداب و رسوم ملی، شکل معماری، مشاغل و حرفه ها، زبان و گویش ها تصاویری هستند که در شعر شاعران نمود پیدا می کند. از سویی تنوع طبیعت و ویژگی های انسانی سرزمین ایران را نباید فراموش نمود که بدون تردید در غنا و زیبایی متون ادبی فارسی سهم فراوان داشته است.

محدوده استان های تهران و البرز به دلیل استقرار شهرهای تهران و کرج همواره مقصد بسیاری از مهاجرین از اقصی نقاط کشور بوده است. محرز است که این منطقه به وزن قابل ملاحظه ای از نظر تمرکز فعالیت ها و جوامع رسیده و بر پایه آن با مسائل و مشکلات بی شماری مواجه گشته است. شهر تهران در الگوی توزیعی جمعیت با اختصاص کلیه امکانات و تخصص ها و فرصت ها به خود و اجرای عملکردهای خاص سیاسی اداری و اقتصادی جمعیت زیادی را از تمام نقاط کشور جذب کرده و موجب به هم خوردگی و گسیختگی توزیع متناسب جمعیت و فعالیت در ساختار فضایی پیرامونش و در نتیجه بروز معضلات حاد زیست محیطی همچون آلودگی هوا و منابع آب شده است. در این مقاله تلاش گردیده تا با رویکردی آمایشی نسبت به شناخت مناطق مستعد استقرار جمعیت و فعالیت و همچنین شناخت مناطق حساس و آسیب پذیر به لحاظ عوامل و عناصر طبیعی با استفاده از نرم افزار GIS در محدوده اشاره شده، اقدام شود. هدف، شناسایی نواحی ایست که توزیع فضایی فعالیت ها و جوامع را به دنبال داشته باشد. لذا لایه های اطلاعاتی متعددی تهیه گردیده و سنتزهای نهایی بر مبنای برهم نهی و آنالیز این لایه های اطلاعاتی حاصل شده است. نتایج در سه رده کیفی و اولویت بندی شده اول، دوم و سوم به جهت استقرار جوامع و فعالیت ها طبقه بندی گردید که نشان می دهد پهنه های وسیعی از محدوده مطالعاتی واجد شرایط مساعد بوده و می تواند در صورت اتخاذ سیاست های کلان توسعه منطقه ای به عنوان مناطق توسعه پذیر با قبول نقش های عملکردی در مقیاس ملی ایفای نقش نماید. نحوه پراکندگی مناطق حساس و آسیب پذیر مشخص می کند که بسیاری از نقاط جمعیتی کنونی، در این پهنه ها استقرار یافته اند که این موضوع دلیل اصلی بروز بسیاری از معضلات موجود می باشد. بر عکس بسیاری از مناطقی که دارای شرایط مناسبی جهت استقرار هستند به دلیل عدم توجه به پتانسیل های محیطی خالی و بدون استفاده باقی مانده اند.