سیاست علم و فناوری
سال:1396 | دوره:9 | شماره:3 |تعداد مقالات:7

به نظر می رسد مهم ترین عامل ناکارآمدی سیاست گذاری آموزش عالی ایران در حال حاضر، منطبق نبودن سیاست ها و تصمیم های این حوزه با پشتوانه های علمی، نظری و پژوهشی است. به طور نمونه سیاست خصوصی سازی آموزش عالی حاصل سیاست گذاری های شتاب زده، بدون مطالعه و تقلیدی در توسعه نظام آموزش عالی است.

دیپلماسی علم و فناوری را می توان مجموعه ای از استراتژی ها و تاکتیک هایی دانست که در عرصه دیپلماسی در خدمت دستگاه سیاست خارجی یک کشور قرار می گیرند تا ضمن بهره برداری دستگاه مزبور از دستاوردهای علمی و فناوری برای ارتقاء ظرفیت های خود، زمینه های پیشرفت علم و فناوری برای نهادهای علمی و فناورانه، خلق ثروت و نهایتا توسعه در کشور پدیدار شود. از آن جهت که وجود یک چارچوب میان رشته ای، به توسعه دیپلماسی علم و فناوری در کشور کمک خواهد کرد پژوهش حاضر با چنین رویکردی به دنبال شناسایی عوامل موثر بر توسعه علم و فناوری در کشور است. از این رو، پس از طی فرآیند تحلیل مضمون متون مرتبط با این حوزه با استفاده از نرم افزار MAXQDA، چارچوبی مشتمل بر چهار مضمون فراگیر تصویر علمی و فناورانه کشور در دنیا، تصویر دیپلماتیک کشور در دنیا، دیپلماسی مسیر دوم و ترتیبات نهادی به همراه مضامین پایه مربوطه (25 مضمون) ارائه شده است. در مرحله اعتبار سنجی مضامین ارائه شده، از طریق یک فرآیند دلفی فازی سه مرحله ای، ضمن تایید مضامین اولیه به استناد دیدگاه های خبرگان، مضمون پایه دیگری با عنوان "اسناد بالادستی کشور" نیز به چارچوب اولیه، اضافه و در نهایت توصیه های سیاستی لازم برای تحقق و تقویت هر یک از عوامل موثر بر توسعه دیپلماسی علم و فناوری کشور ارائه شده است.

بورس اوراق بهادار به عنوان هسته اصلی بازار سرمایه با ایجاد تعامل بین سرمایه گذاران و پس اندازکنندگان و تجهیز و تخصیص بهینه منابع مالی از جمله تعیین کننده های رشد اقتصادی مستمر و باثبات است. با تاثیر مولفه های دانش بر تجهیز منابع مالی در بورس این نقش هم پررنگ تر می شود زیرا دانش به عنوان پایگاه اصلی نوآوری و تغییرات فنی در فرآیند تولید، سبب رشد فناوری و در نتیجه افزایش ظرفیت های تولیدی و بهره وری شرکت های بورسی می شود. هدف این پژوهش بررسی تاثیر مولفه های دانش بر تجهیز منابع مالی در بورس اوراق بهادار ایران بر مبنای داده های فصلی دوره زمانی سال 1377 تا 1393 با استفاده از روش رگرسیون حداقل مربعات است. علاوه بر مولفه های دانش که شامل زیرساخت های اطلاعاتی، رژیم های نهادی و اقتصادی، سیستم ابداعات و آموزش و منابع انسانی است توسعه بازار سهام نیز به عنوان یکی از عوامل تعیین کننده تجهیز منابع مالی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج مطالعه نشان داد که همه مولفه های دانش و همچنین توسعه بازار سهام، تاثیر مثبت و معناداری بر تجهیز منابع مالی در بورس اوراق بهادار ایران دارند.

نظام های مختلفی برای رتبه بندی دانشگاه ها در سطوح ملی و بین المللی وجود دارد که دانشگاه ها را با شاخص های متفاوت، ارزیابی نموده و نقاط ضعف و قوت آنها را در مقایسه با دیگر دانشگاه ها نشان می دهند. شناخت نظام های رتبه بندی و همچنین موقعیت دانشگاه های مختلف در این رتبه بندی ها امکان هدف گذاری و برنامه ریزی در این حوزه را فراهم می کند. این پژوهش به دنبال بررسی شباهت ها و تفاوت های نظام های رتبه بندی و نیز موقعیت دانشگاه ها در نظام های مختلف است. به این منظور، رتبه صد دانشگاه برتر رتبه بندی QS به عنوان اصلی ترین نظام رتبه بندی) در رتبه بندی های تایمز، شانگهای، وب سنجی، لایدن و سایماگو تعیین و از آزمون همبستگی پیرسون برای ارزیابی ارتباط نتایج رتبه بندی های مختلف استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داده که شباهت های معناداری بین نتایج نظام های مختلف رتبه بندی وجود دارد. بیشترین همبستگی مربوط به رتبه بندی های شانگهای و وب سنجی بوده است. همچنین رتبه بندی شانگهای با نظام های تایمز، سایماگو و لایدن همبستگی نسبتا بالایی دارد.

بین المللی شدن آموزش عالی یکی از موضوعاتی است که توجه دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی در ایران را به خود جلب کرده است. آنها در تلاش هستند با اتخاذ تدابیر و سیاست هایی، از مزایا و امتیازات این روند برای توسعه ظرفیت های علمی خود استفاده نمایند. هم اکنون از منظرهای مختلفی این موضوع مورد توجه سیاست گذاران عرصه نظام آموزشی کشور قرار دارد. هدف این مقاله ارائه الگویی است که بین المللی شدن را به عنوان یک سیاست فرهنگی مورد توجه قرار می دهد. برای حصول این هدف، از روش تحقیق کیفی از نوع توصیفی-اکتشافی استفاده شده است. جامعه پژوهش شامل مدیران بین الملل دانشگاه ها و صاحب نظران حوزه بین المللی شدن آموزش عالی کشور بوده است که با استفاده از روش نمونه گیری راهبردی و هدفمند، سیزده نفر به عنوان مشارکت کنندگان در پژوهش انتخاب شدند. ابزار پژوهش، مصاحبه نیمه ساختاریافته و روش تحلیل داده ها هم تحلیل محتوای استقرایی از نوع تحلیل مضامین بوده است. برای اطمینان از روایی داده های پژوهش، از دو روش بازبینی توسط مشارکت کنندگان و بازبینی توسط اساتید و متخصصان آموزش عالی استفاده شد. نهایتا از 131 کد باز استخراج شده از مصاحبه ها، مطالعه الگویی چهاربعدی را بازنمایی می کند که ابعاد آن عبارتند از: مقوله حکمرانی، محیط بین الملل، محیط داخلی) فرهنگ ملی (و همچنین دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی که برای هر مورد می بایست سیاست های مناسبی اتخاذ شود.

با توجه به گسترش خصوصی سازی در آموزش عالی و ظهور انواع دانشگاه پولی در کشور، ضرورت پژوهش و شناسایی آثار خصوصی سازی این بخش احساس می شود. با هدف مطالعه و بررسی سهم مقالات علمی در زمینه خصوصی سازی آموزش عالی ایران، شناسایی آثار خصوصی سازی آموزش عالی و 1370، با جستجو در پایگاه های اطلاع رسانی معتبر، 28 مقاله - دستیابی به راهکارها و پیشنهادهای پژوهشگران برای کاهش یا رفع آثار منفی آن در دوره زمانی 95 مرتبط با موضوع خصوصی سازی آموزش عالی استخراج و 223 راهکار و پیشنهاد از جنبه های مختلف سنخ شناسی به روش تحلیل محتوای مقوله ای مورد مطالعه قرار گرفت. ضریب اهمیت مقوله های استخراج شده به روش آنتروپی شانون به دست آمد. نتایج نشان داد که علی رغم گسترش بی رویه خصوصی سازی در آموزش عالی و اهمیت آن، سهم پژوهش در این حوزه بسیار کم است. از بین آثار مثبت خصوصی سازی به ترتیب مقوله های کسب درآمد توسط دانشگاه ها، تنوع بخشی به آموزش عالی، صرفه جویی در هزینه ها وکاهش فشار مالی دولت، رشد کمی آموزش عالی و همچنین جلوگیری از تمرکزگرایی و افزایش مشارکت مردم در امور مختلف، دارای بالاترین ضریب اهمیت و اولویت های اول تا سوم بوده است. از بین آثار منفی خصوصی سازی نیز به ترتیب مقوله های افزایش دانش آموختگان بیکار، کاهش کیفیت فرآیند آموزش، طبقاتی شدن آموزش به نفع طبقات بالای جامعه، رشد کمی مراکز خصوصی آموزش عالی، مدرک گرایی و تقلب و فساد آموزشی به علاوه مشکلات ساختاری در راه اندازی دانشگاه های خصوصی دارای ضریب اهمیت بالا و اولویت اول تا سوم است.

برای رسیدن به رشد اقتصادی، ایجاد و نشر علم و فناوری در درون مرزهای یک کشور اهمیت بسیاری دارد. در ایران نیز طی سالیان اخیر نهادهای سیاست گذار تلاش نموده اند زمینه توسعه علم و فناوری در ابعاد مختلف را در راستای رشد اقتصادی فراهم آورند. مساله ای که وجود دارد این است که این نهادها، هماهنگی های لازم را با یکدیگر نداشته و همچنین با وجود تصریح سند چشم انداز 1404 به برخی عوامل اثرگذار بر توسعه علم و فناوری که بتوانند رشد اقتصادی را به دنبال داشته باشند باز اتفاق نظری بر روی این عوامل وجود ندارد. در این پژوهش، ابتدا طیف وسیعی از عوامل اثرگذار بر توسعه علم، توسعه فناوری و رشد اقتصادی، به صورت کیفی و از طریق بررسی عمیق پیشینه موضوع مشخص شدند. سپس با نظرسنجی از چهارده خبره از طریق روش مدل سازی ساختاری - تفسیری، عوامل مربوط به سه حوزه مورد مطالعه برای ایران سطح بندی و مدل ساختاری - تفسیری مربوطه با استفاده از نرم افزار MATLAB مشخص شد. نتایج، موید نقش کلیدی همگرایی سیاسی - اقتصادی در ارتباط میان سه حوزه فوق است و همچنین اینکه کلید توسعه در ابعاد مختلف علمی، فناورانه و اقتصادی، اتحاد و یکپارچگی نهادهای سیاست گذار کشور است که اگر این مهم مورد توجه قرار گیرد می تواند سایر عوامل را در سیستمی از بازیگران منسجم و در ارتباط سالم با یکدیگر به سمت جلو هدایت نماید.