اندیشه نوین دینی
سال:1394 | دوره:11 | شماره:43 |تعداد مقالات:12

چکیده فارسی: بقای نفس از موضوعات بحث برانگیز و چالشی در حوزه فلسفه است که در این نوشتار با پرداختن به مفاهیم اساسی آن، این موضوع از دیدگاه ابن سینا و فخر رازی بررسی می شود. ابن سینا از طریق عدم تعلق ذاتی میان نفس و بدن، بقای نفس پس از مرگ را اثبات می کند؛ بدین معنا که فساد بدن، هیچ گونه تاثیری در فساد نفس ندارد. فخر رازی نیز بدن را محل تصرف نفس می داند و برای رهایی از شبهه فساد نفس با فساد بدن، معتقد است نباید نفس را حال در بدن و ساری در آن بدانیم؛ بلکه بین نفس و بدن، مناسبتی از جهت قرب و بعد نیست. بر این اساس، این دو فیلسوف، بر اینکه نفس ناطقه به عنوان یک موجود مجرد، پس از مرگ باقی است و انعدام بدن، هیچ تاثیری در انعدام آن ندارد، اتفاق دارند. چکیده عربی:بقاء النفس من المواضیع المثیرة للجدل فی الفلسفة. هذا البحث یشرح المفاهیم الأساسیة لهذا الموضوع و یبحثه من وجهة نظر ابن سینا و الفخر الرازی. یثبت ابن سینا بقاء النفس بعد الموت عن طریق عدم التعلّق الذاتی بین النفس والبدن؛ بمعنی أن فساد البدن لیس له أی تأثیر فی فساد النفس. والفخر الرازی یری أیضاً أن البدن محل تصرف النفس، ولأجل التخلّص من شبهة فساد النفس بفساد البدن یعتقد انه لا ینبغی اعتبار النفس حالّة فی البدن و ساریة فیه، و انّما هناک بین النفس والبدن علاقة لیست من باب القرب والبعد. و علی هذا الأساس یتوافق رأی هذین الفیلسوفین علی أن النفس الناطقة باعتبارها موجود مجرّد باقیة بعد الموت، وانعدام البدن لا تأثیر له فی انعدامها و لا یؤدی إلی فنائها.

چکیده فارسی:امروزه پدیدارشناسی دین، نزد بسیاری از دین پژوهان مقبول افتاده است. این روی آورد تحت تاثیر پدیدارشناسی هوسرل، وارد گستره دین پژوهی شد. مولفه های بنیادین پدیدارشناسی دین عبارتند از: توصیف پدیدارهای دینی به صورت صرف و عاری از تبیین، تمرکز بر حیث التفاتی نهفته در پدیدارهای دینی، مقابله با تحویلی نگری، تعلیق همه پیش فرض ها و پیش دانسته ها و تلاش برای شهود ذات دین. پدایدرشناسی دین، فاقد همه ابعاد یک نظام شناختاری کامل است؛ لذا نمی توان آن را یک دانش مستقل بهره مند از تعین معرفتی تام دانست. پدیدارشناسی دین در کارآمدترین حالت صرفا یک روی آورد متعلق به مقام گردآوری است، نه یک دانش مستقل و نه روشی برای مقام داوری. توقف در توصیف صرف، غفلت از تبیین و توجیه، ناکارآمدی در پیشگیری و درمان تحویلی نگری، ابتنا بر مفاهیم کلی و مبهم، فقدان الگوی مطالعاتی مشخص و برنامه پژوهشی مدون، فقدان روش های کارآمد برای سنجش نظریه ها در مقام داوری و امعان در مقام گردآوری، موجب ناکارآمدی پدیدارشناسی دین به منزله منطق فهم دین شده است. چکیده عربی:الیوم اصبحت معرفة ظاهرة الدین مقبولة لدی الکثیر من الباحثین الدینیین. هذا التوجّه دخل إلی نطاق البحث الدینی تحت تأثیر نظریة علم الظواهر التی طرحها هوسرل. المکوّنات الأساسیة لعلم الظواهر عبارة عن: وصف الظواهر الدینیة بشکل مجرّد بعید عن التبیین، الترکیز علی الوعی الکامن فی الظواهر الدینیة، و مواجهة الاختزالیة، والابتعاد عن الافتراضات المسبقة والمعلومات القبلیة، والسعی إلی معایشة تجربة الدین بذاته. معرفة ظاهرة الدین تفتقر إلی مکوّنات منظومة معرفیة متکاملة. و لهذا لا یمکن اعتبارها علماً قائماً بذاته و یتحلّی بمقوّمات معرفیة تامة. معرفة ظاهرة الدین فی أجدی أحوالها وأکثرها فاعلیة لا تعدو أن تکون مجرّد توجّه یُعزی إلی حالة التجمیع ولیس علماً قائماً بذاته و لا منهجاً للتجمیع. إنّ التوقّف عند الوصف والتغاضی عن التبیین والتبریر، رداءة الوقایة والعلاج فی الاختزالیة، البناء علی مفاهیم عامّة و غامضة، والافتقار إلی نموذج تحقیقی واضح و مقررات معیّنة لمنهج البحث، و انعدام الأسالیب الکفوءة تُقاس بها النظریات فی مقام الحکم علیها، والتوغّل فی التجمیع، کل ذلک کان سبباً فی أن یصبح فهم ظاهرة الدین بمثابة منطق فهم الدین.

چکیده فارسی:قلمرو اعتبار خبر واحد از مباحث مهم در معرفت شناسی دینی است. هرچند نتایج این بحث در دانش هایی چون تفسیر، تاریخ و کلام نیز کاربرد دارد، خاستگاه اصلی آن در علم اصول فقه است. نگرش رایج دانشمندان علم اصول آن است که خبر واحد، تنها در حوزه فقه معتبر است. علامه طباطبایی از مخالفان سرسخت اعتبار خبر واحد در تفسیر و معارف غیرفقهی است و به اعتقاد او، خبر واحد تنها در محدوده احکام شرعی معتبر است. وی در مواضع مختلفی از آثار خویش به ویژه تفسیر المیزان به این مبنا پای بند بوده، از خلال سخنان وی نیز می توان چهار دلیل بر این مدعا اصطیاد کرد. او مفید علم نبودن خبر واحد، اثر شرعی نداشتن خبر واحد در تفسیر و معارف، محال بودن جعل حجیت در حوزه اخبار تکوینی و کثرت اخبار جعلی را دلایلی بر این مدعا ذکر کرده است. علامه اعتبار خبر واحد را در تفسیر، منوط به موافقت محتوای اخبار با قرآن می داند. در این مقاله، هر یک از ادله علامه بررسی و نقد شده است. به نظر می رسد ادله اقامه شده از جانب ایشان، وافی به مقصود نیست. چکیده عربی:مجال اعتبار خبر الواحد من المباحث المهمة فی المعرفة الدینیة. نتائج هذا البحث لها تطبیقات فی علوم کالتفسیر، والتاریخ، والکلام، والمنطق الذی انبثق منه هو علم اصول الفقه. النظرة الشائعة لدی علماء الاصول هی أن خبر الواحد معتبر فی حقل الفقه فقط. العلاّمة محمد حسین الطباطبائی من المعارضین بشدّة لاعتبار خبر الواحد فی التفسیر والمعارف غیر الفقهیة، ویری أن خبر الواحد له اعتباره فی مجال الأحکام الشرعیة فحسب. وقد التزم بهذا المبدأ فی مواضع مختلفة من أعماله و مؤلفاته و خاصة فی تفسیر المیزان. و یمکن العثور علی أربعة أدلة علی هذا الادعاء من بین ثنایا أقواله و کلماته. و من أهم الامور التی استدلّ بها علی هذا الرأی أن خبر الواحد غیر مفید للعلم، و انعدام الأثر الشرعی لخبر الواحد فی التفسیر والمعارف، و تعذّر ایجاد حجیة فی الأخبار التکوینیة، و کثرة الأخبار الموضوعة. واکد العلاّمة الطباطبائی أن اعتبار خبر الواحد فی التفسیر یتوقّف علی موافقة محتوی تلک الأخبار لما جاء فی القرآن الکریم. فی هذا البحث مناقشة و نقد لکل واحد من استدلالات العلاّمة الطباطبائی؛ حیث یبدو أن الاستدلالات التی جاء بها لا تفی بالغرض.

چکیده فارسی:ابن سینا در قامت حکیمی مشائی و با رویکردی عقل گرایانه، سه ویژگی را در نبی شرط دانسته و بر آنها استدلال نموده است. از سوی دیگر، قاضی عضد ایجی در کسوت یک الهی دان اشعری، ضمن انتقاد از مواضع حکما، پرداختی نص گرایانه به مساله داشته، برگزیده شدن پیامبر را مشروط به هیچ شرطی نمی داند. تقابل این دو دیدگاه، ضعف های هر دو را به خوبی می نمایاند و در عین حال نشان می دهد که دیدگاه ابن سینا صلابت بیشتری دارد. این مقاله که در چارچوب کلام تطبیقی جای می گیرد، به مقایسه دیدگاه های ابن سینا و قاضی عضد ایجی در موضوع ویژگی ها و شرایط پیامبر، با روشی تحلیلی پرداخته و درصدد پاسخ به این پرسش برآمده است که تبیین کدام یک از این دو متفکر از ویژگی های پیامبر، معقول تر است و کدام یک با اشکالات کمتری مواجه است. چکیده عربی:طرح ابن سینا انطلاقاً من کونه فیلسوفاً مشائیاً و بتوجه عقلی، ثلاث خصائص کشرط للنبی و استدل علی هذه صحّة هذه الشروط. و من جانب آخر توجّه القاضی عضدالدین الأیجی بصفته عالماً أشعریاً بالنقد إلی مواقف الحکماء فی هذا المجال، و تناولها من وجهة نظر النصوص والأخبار و قال ان اختیار النبی غیر مشروط بأی شرط. تعارض هذین الرأیین أدّی إلی استجلاء ما یعتور کل واحدٍ منهما من نُقاط الضعف، و فی الوقت ذاته أبرز أن رؤیة ابن سینا أکثر صلابة و تماسکاً. اجری هذا البحث علی شکل مقارنة کلامیة لإجراء عملیة قیاس و مقارنة بین آراء ابنیسینا والقاضی عضدالدین الأیجی حول موضوع خصائص النبی و شروطه، و باسلوب تحلیلی و لغرض الاجابة عن سؤال و هو: ما الرأی الاقرب إلی الصواب حول خصائص النبی فی رأی هذین المفکّرین؛ و ما هو الرأی الذی یواجه اعتراضات و مؤاخذات أکثر.

چکیده فارسی:در علم کلام، از برهان معجزه در مواردی برای اثبات وجود خداوند بهره گرفته می شود. این مقاله با بررسی نسبت معجزات با براهین خداشناسی، درپی کشف میزان کارآمدی و توفیق برهان معجزه در کلام اسلامی و الهیات مسیحی در زمینه اثبات وجود خداوند است. روشن ساختن این مساله، نه تنها کمک می کند تا جایگاه واقعی برهان معجزه و مدلول آن را به درستی دریابیم و موقعیت دقیق استفاده از آن را درک کنیم، مفسر را نیز در تفسیر و فهم مدلول واقعی برهان معجزه در تفسیر آیات معجزه در قرآن کریم مدد می رساند. در این مقاله، ابتدا با رویکردی دینی به توصیف معجزه پردخته می شود و آنگاه با مطالعه کتابخانه ای کاربرد برهان معجزه در میان آثار متکلمان اسلامی و مسیحی، به تحلیل نقادانه میزان قوت و کارآیی این برهان در مواردی که از آن استفاده شده است، پرداخته خواهد شد. چکیده عربی:فی علم الکلام یُشار إلی الاستفادة من برهان المعجزة فی بعض المواقف من أجل اثبات وجود الله. یتناول هذا البحث العلاقة بین المعجزات و براهین معرفة الله، لیتوصل من وراء ذلک إلی التعرّف علی مدی نجاح و فاعلیة برهان المعجزة فی الکلام الإسلامی و فی الالهیات المسیحیة فی مجال اثبات وجود الله. إیضاح هذه المسألة یساعد علی معرفة المکانة الواقعیة لبرهان المعجزة و دلالتها، و نفهم الموقف الدقیق للاستفادة منها، کما ان ذلک یساعد المفسّر أیضاً علی تفسیر و فهم المدلول الحقیقی للمعجزة عند تفسیره لآیات الإعجاز فی القرآن الکریم.یأتی هذا البحث ابتداءً علی وصف المعجزة ضمن توجّه دینی، ثم یتناول من خلال دراسة مکتبیة النظر إلی استخدام و تأثیر برهان المعجزة بین کتب و أدبیات المتکلمین المسلمین والمسیحیین، مع تحلیل نقدی لمدی قوّة و فعل هذا البرهان فی الحالات والمواقف التی استُخدم فیها.

چکیده فارسی:حرکت جوهری از اصول بنیادی حکمت متعالیه است که آن را از دیگر مکاتب فلسفی متمایز می کند. نفس به جهت تعلقی که با عالم طبیعت دارد، مشمول این حرکت می شود که بروز تحول و تغییر، آن را دور از واقع نمی سازد. این نظریه در معرفی و شناخت نفس انسان، بابی جدید را می گشاید که برای فلاسفه پیش از ملاصدرا مطرح نبوده است. تبیین علت قابلی دریافت وحی و نحوه تحقق معجزه و کرامت اولیای الهی در سایه این اصل صورت می گیرد. همچنین حرکت جوهری نفس در تبیین موت نیز اثرگذار است. سعادت انسان به کمک این اصل فلسفی به نحوی دیگر تبیین می شود و در تامین این مسیر، دو بال ایمان و عمل صالح، نقشی محوری ایفا می کنند. معاد جسمانی و مسخ انسان نیز در پرتو حرکت جوهری نفس قابل تبیین خواهد بود. چکیده عربی:الحرکة الجوهریة من المبادئ الأساسیة فی الحکمة المتعالیة، و هی مما تمیّزها عن المدارس الفلسفیة الاخری. النفس من حیث تعلّقها بعالم الطبیعة مشمولة بهذه الحرکة فبروز التحوّل والتغییر لا یبعدها عن الواقع. هذه النظریة تفتح باباً جدیداً فی التعرّف علی الإنسان و معرفته، و هو باب لم یکن معروفاً لدی الفلاسفة السابقین علی الملا صدرا. تبیین العلّة القابلة علی تلقّی الوحی و کیفیة حصول المعجزة و کرامة اولیاء الله تحصل فی ظل هذا المبدأ. کما أ، الحرکة الجوهریة للنفس لها تأثیرها فی تبیین الموت. و بمساعدة هذا المبدأ الفلسفی یمکن تبیین السعادة علی نحو آخر، و یؤدی جناحا الایمان والعمل الصالح دوراً محوریاً فی ضمان هذا المسار أیضاً. کما یتمکن ایضاً تبیین المعاد الجسمانی و مسخ الإنسان فی ضوء معطیات الحرکة الجوهریة للنفس.

چکیده فارسی:یکی از باورهای قطعی مسلمانان این است که با رحلت پیامبر اسلام ص باب نبوت و رسالت برای همیشه بسته شد و پس از آن حضرت، پیامبری ظهور نخواهد کرد (خاتمیت). پس از پیامبر اسلام، تبیین و تبلیغ دین ازسوی امامان معصوم و اوصیای بحق آن حضرت انجام خواهد شد. خاتمیت بر چند پایه استوار است؛ ازجمله اینکه دین اسلام، جاودانه، جامع و دارای مراتب است و کمال دین، آن را جاودانه نموده و پس از طی مراحل و مراتب مختلف به عنوان دین کامل در اسلام تجلی یافته است. اکنون این پرسش مطرح است که آیا پیروان قاصر ادیان دیگر نیز مانند مسلمانان به دلیل برخورداری از حجت و عمل بر طبق دین و آیین خود، استحقاق پاداش دارند یا اینکه تنها معذورند؟ برخی معتقدند پیروان قاصر ادیان دیگر، استحقاق پاداش ندارند و تنها معذورند و شماری نیز برآنند که آنها نه تنها معذورند، استحقاق پاداش را دارند و به بهشت می روند. این نوشتار با تاکید بر معذوریت پیروان قاصر ادیان دیگر، نگرش استحقاق پاداش آنان را نقد و ارزیابی کرده است. چکیده عربی:من الاعتقادات القطعیة لدی جمیع المسلمین أن باب النبوّة والرسالة قد اُغلق کلیاً بوفاة رسول الله ص، و لیس هناک من نبی بعده. من بعد النبی محمد ص یتولّی مهمّة تبلیغ و تبیین الدین الأئمة المعصومون و اوصیاؤه بالحق. یقوم مبدأ الخاتمیة علی مجموعة مرتکزات منها ان الإسلام دین شمولی، و خالد و ذو مراتب، و کمال الدین جعل منه دیناً خالداً، و من بعد اجتیاز مراحل و مراتب مختلفة یتجلّی الدین بصفته دیناً کاملاً فی الإسلام. و هنا یُثار سؤال و هو هل القاصرون من أتباع الدیانات الاخری یکون شأنهم کشأن المسلمین، بسبب ما لهم من حجة و عمل طبقاً لدینهم و معقتدهم، یستحقّون الثواب؟ أم هم معذورون فحسب؟ البعض یری ان القاصرون من أتباع الدیانات الاخری لا یستحقون الثواب، و هم معذورون فقط، بینما یقول آخرون انهم معذورون و فضلاً عن ذلک فهم یستحقون الثواب أیضاً و یدخلون الجنّة. یؤکد هذا البحث معذوریة القاصرین من اتباع الدیانات الاخری، و یطرح قضیة استحقاقهم الثواب علی طاولة التقییم والنقد.

چکیده فارسی: ارزیابی نسبت دین با جهان بینی و ایدئولوژی از جمله مباحث جذاب و چالش زا در مطالعات دین شناختی است. این پژوهش، با رویکرد نظری و تحلیلی و با هدف پاسخ به این دست سوالات که آیا ایدئولوژی همسان با دین است یا بخشی از آن، ایدئولوژی سازی دین، تعبیری رسا است یا مسامحی، دین ایدئولوژیک چه آثار و پیامدهایی دارد، و واکاوی آرای دکتر شریعتی در این عرصه تدوین یافته است. نوع تفسیر اندیشمندان مسلمان و غربی از ایدئولوژی و تلقی شریعتی از آن و میزان دوری و نزدیکی وی به تفسیر ایدئولوژی اسلامی، پیامدهای دین ایدئولوژیک و نقد و بررسی دیدگاه شریعتی در این زمینه از جمله مباحث این مقاله است. یافته های پژوهش نشان می دهد که 1. دین، در یک اصطلاح، اعم از ایدئولوژی است؛ هرچند ممکن است جنبه ایدئولوژیک داشته باشد؛ 2. گاهی نیز دین، معادل ایدئولوژی نیست؛ نظیر دین غیرایدئولوژیک در تفسیر شریعتی که به صورت «نهاد» درآمده است؛ 3. ایدئولوژی لزوما امری دینی نیست؛ نظیر مکتب مارکسیسم که ایدئولوژی غیردینی است؛ 4. هرچند دین، معادل ایدئولوژی نیست، رسالت ادیان توحیدی فحوای ایدئولوژیک داشته اند. چکیده عربی:ملخّص البحث: تقییم العلاقة بین الدین والرؤیة الکونیة والآیدیولوجیة من المباحث الجذابة والمثیرة فی مجال دراسة الدین. یحاول هذا البحث من خلال مقاربة نظریة و تحلیلیة و بهدف الاجابة عن مجموعة من التساؤلات و هی هل الآیدیولوجیة مساویة للدین أم هی جزء منه؟ و هل مصطلح آدلجة الدین تعبیر بلیغ أم متسامح؟ و ما هی معطیات و نتائج الدین الآیدیولوجی؟و قد استعرض آراء الدکتور علی شریعتی فی هذا المجال. من مواضیع هذا البحث طبیعة تفسیر المفکرین المسلمین والغربیین للآیدیولوجیة و فهم شریعتی لها، و مدی اقترابه أو بُعده عن تفسیر الآیدیولوجیة الإسلامیة، و معطیات الدین الآیدیولوجی و بحث و نقد رأی الدکتور شریعتی فی هذا المجال. تظهر نتائج هذا البحث ما یلی: 1. الدین اصطلاحاً اشمال من الآیدیولوجیة، و ان کان یُحتمل ان یکون ذا طابع آیدیولوجی؛ 2. الدین احیاناً لا یعادل الآیدیولوجیة، نظیر الدین غیر الآیدیولوجی فی رأی شریعتی الذی جاء علی شکل «موضوع» أو «اطروحة»؛ 3. الآیدیولوجیة لیست بالضرورة امراً دینیاً؛ مثل المارکسیة التی اصبحت آیدیولوجیة غیر دینیة؛ 4. رغم ان الدین لا یُعادل الآیدیولوجیة غیر ان رسالة الآدیان التوحیدیة تتصف بطابع آیدیولوجی.

چکیده فارسی:سطوح مختلف معنایی قرآن و ذوبطون بودن آن، امری پذیرفته شده در بین فریقین است. برخی ـ به خطا ـ از این ویژگی منحصر به فرد کلام الهی، پلورالیسم و تکثر قرائت ها را نتیجه گرفته اند؛ درحالی که از منظر عموم مفسران و اندیشمندان، مقصود از بطون قرآن، فهم های طولی و ذومراتب، غیرمتعارض، روشمند، غیرمتداخل در حوزه نصوص و به مثابه پشتوانه استناد آرای متکثر مفسران و فقیهان می باشد که هیچ گونه تلازم و پیوندی با پلورالیسم و تعدد و تکثر قرائت ها ندارد؛ ضمن آنکه تکثر قرائت ها: اولا، به تکثر تعارض آمیز و متناقض، و ثانیا، به حجیت و اعتبار بخشیدن به همه قرائت های دینی و فرق مذهبی می انجامد؛ امری که با اصیل ترین اهداف انبیا، یعنی هدایت الهی، منافات دارد و به سردرگمی و ضلالت بندگان منجر می گردد. بنابراین ذوبطون بودن کلام الهی با پدیده تکثر قرائت ها، کاملا متعارض است و به هیچ رو مولودی به نام تکثر قرائت ها و پلورالیسم را در دامن خویش نمی پروراند. چکیده عربی:المستویات المختلفة للقرآن الکریم و تعدد بطونه من الامور المسلّم بها لدی الفریقین. و قد أخطأ البعض حین استنتج من هذه المیزة المتفردة لکلام الله، قضیة کثرة و تعدد القراءات، فی حین أن المقصود من بطون القرآن لدی عموم المفکّرین والمفسرین هو الافهام الطولیة ذات المراتب، والمنهجیة، و غیر المتناقضة، و غیر المتداخلة، فی مجال النصوص، و هی بمثابة دعامة تستند إلیها الآراء المتعددة للمفسرین والفقهاء، و هذا لیس له أیة صلة و لا ترابط مع تعدد الآراء و کثرة القراءات؛ هذا فضلاً عن ان کثرة القراءات تعنی ما یلی: أوّلاً، الکثرة التی یشوبها تعارض و تناقض، ثانیاً، تنتهی إلی اعطاء الحجیّة و اضفاء المشروعیة علی جمیع القراءات الدینیة والفِرق المذهبیة. و هذا ما یتنافی مع بدیهات اهداف الأنبیاء، أی الهدایة الالهیة، و یفضی إلی حیرة العباد و ضلالهم. و علی هذا الأساس یتضح ان کثرة بکون کلام الله تتعارض کلیاً مع فکرة کثرة القراءات، و لا تسمح أن یتربّی بین أحضانها ولید باسم التعددیة و کثرة القراءات.

در قرون وسطا که جهان غرب در تاریکی جهل و خرافه فرو رفته بود، جهان اسلام در عصر شکوفایی و ترقی (قرون 13 ـ 8 میلادی) به سر می برد؛ اما از قرن سیزدهم میلادی به بعد، علم در بین مسلمانان دچار انحطاط و زوال گردید. در قرن شانزدهم میلادی و همزمان با پیشرفت علم در جهان غرب، جهان شرق نیز مشتاق مجهز نمودن خود به علم گردید؛ ازاین رو غرب بدون توجه و در نظر گرفتن فرهنگ و جوامع سنتی شرق، درصدد گسیل نمودن دستاوردهای خود به آن سرزمین برآمد؛ اما دیری نپایید که شرقیان دریافتند که علم دارای بستری خنثی نیست و باعث تاثیرات منفی بر پیکره جوامع غربی نیز گردیده که از جمله آنها الیناسیون افراد آن جوامع است. از طرفی، بستر شکل گیری فرهنگ غربی بسیار متفاوت از فرهنگ شرقیان بود. این فهم جدید از علم غربی، اندیشمندان و روشنفکران جوامع مسلمان را به تامل درباره ماهیت این مساله واداشت که از میان ایشان، برخی علم مدرن را ناسازگار با اسلام تلقی کردند، عده ای با علم مدرن موافق بودند، گروه دیگر در پی تعبیری جدید از اسلام برآمدند و برخی دیگر درصدد بودند علم مدرن را در متن جهان بینی اسلامی قرار دهند. پژوهش حاضر، کاوشی نظری در مبانی و دلایل دو نگرش «کارکردگرایانه» (Functional) و «نمادگرایانه» (Symbolic) به ترتیب در اندیشه های شفاهی سید حسین نصر و ضیاءالدین سردار است که مروری گذرا بر مبانی فکری و فلسفی مدل های «کارکردگرا» و «نمادگرا» درباره علم مدرن خواهد داشت. چکیده عربی: ملخّص البحث: فی القرون الوسطی حین کان العالم الغربی یغطّ فی ظلمات الجهل والخرافات، کان العالم الإسلامی یعیش فی عصر الازدهار والرقی (القرن 8 ـ 13 للمیلاد)؛ ولکن ابتداءً من القرن الثالث عشر للمیلاد فصاعداً أخذ الانحطام والزوال یدبّ إلی العلوم عند المسلمین. و فی القرن السادس عشر و بالتزامن مع تطور العلوم فی العالم الغربی اصبح العالم الشرقی تواقاً إلی التسلّح بالعلم. و انطلاقاً من ذلک أخذ الغرب یوفد منجزاته إلی البلاد الشرقیة دون أن یأخذ بنظر الاعتبار ثقافة الشرق و مجتمعاته التقلیدیة؛ ولکن لم یمضِ وقت طویل حتی أدرک الشرقیون ان العلم لا یتصف بخلفیات حیادیة، بل تممخض عنه تأثیرات سلبیة علی تلک المجتمعات و منها ظاهرة الاغتراب الثقافی. و علی صعید آخر من المعروف ان الاجواء التی نشأت فیها الثقافة الغربیة تختلف إلی حدًّ بعید ثقافة المجتمعات الإسلامیة إلی التأمل والنظر فی هذه القضیة، و کان منهم مَن اعتبر العلم الحدیث متناقضاً مع الإسلام، بینما کان منهم من أقرّ العلم الحدیث، فی حین ذهب آخرون إلی ایجاد تعبیر جدید عن الإسلام، و حاول قسم آخر وضع العلم الحدیث فی ثنایا العالم الإسلامی. هذا البحث عبارة عن دراسة نظریة فی منطلقات و استدلالات توجهین من هذه التوجّهات، و هما التوجه الوظائفی (Functional) والرمزی (Symbolic) علی التوالی فی الأفکار الشفویة لسید حسین نصر، و ضیاء الدین سردار، حیث یستعرض لمحة عابرة عن المنطلقات الفکریة والفلسفیة لنماذج الوظائفیة، والرمزیة حول العلم الحدیث.