اندیشه نوین دینی
سال:1390 | دوره:7 | شماره:24 |تعداد مقالات:10

در این نوشتار، آرای دو متکلم برجسته جهان اسلام از دو مکتب امامیه و اشاعره، در ذیل آیات امامت مقایسه و بررسی شده است.محقق طوسی -از علمای قرن هفتم- مهم ترین اندیشه های کلامی خویش را به طور موجز در تجرید الاعتقاد آورده است. محقق قوشچی -از اشاعره قرن نهم هجری- اندیشه های اشعری خود را در شرح تجرید الاعتقاد بیان کرده است. از این رو این متن و شرح، نمایانگر منازعات دو فرقه مهم کلامی شیعه امامیه و اشاعره به شمار می آید.در این پژوهش، چهار آیه ولایت (مائده / 55)، امامت (بقره / 124)، اولی الامر (نساء / 59) و همراهی با صادقین (توبه / 119) از منظر این دو محقق بررسی و سپس به شبهات قوشچی پاسخ داده شده است.

مکتب تشیع یکی از مهم ترین مکاتب اسلامی است که یکی از ارکان مهم آن، نظریه امامت است. در طول تاریخ، اندیشمندان شیعه برای اثبات این نظریه استدلال های مختلفی از جمله استدلال های عقلی ارایه کرده اند. هدف این نوشتار، بررسی استدلال های عقلانی متکلمان مکتب بغداد (شیخ مفید، سیدمرتضی و شیخ طوسی) است؛ دانشمندانی که از مشهورترین متکلمان و فقیهان شیعه مذهب به شمار می روند. بدین منظور ضمن روشن کردن معنای امامت در اندیشه تشیع، به بررسی تطبیقی تعریف های متکلمان مورد بحث پرداخته، با تعیین ارکان امامت، توانایی هر استدلال در این خصوص مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.

یکی از پرسش های مطرح در مورد واژگان و جملات قرآن کریم این است که آیا خداوند متعال همانند روش متداول متون بشری، در آن واحد، از هریک از الفاظ و جملات قرآن در یک معنا و مفهوم استفاده کرده است یا معانی متعددی را اراده نموده است؟در این باره دیدگاه های متعددی در بین صاحب نظران و مفسران اسلامی مطرح است که مهم ترین و عمده ترین آنها چهار نظریه است.نظریه صحیح بر آن است که چندمعنایی در لغت عرب و قرآن امکان پذیر بوده و واقع هم شده است. در این مقاله ضمن طرح دیدگاه صحیح، به رد و ابطال نظریات دیگر، با ارایه ادله متعدد، می پردازیم.

در این نوشتار، این پرسش مطرح می شود که از منظر ملاصدرا و لایب نیتز، آیا آدمی در فطرت خویش نسبت به خداوند معرفت دارد یا خیر؟ چرا و به چه معنا؟در این پژوهش معلوم می شود که خداشناسی فطری می تواند دو معنا داشته باشد: اول اینکه قضیه «خدا وجود دارد» از قضایای بدیهی است؛ دوم اینکه انسان می تواند نوعی تصور ذاتی و فطری از مبدا متعال داشته باشد. هر دو فیلسوف بر خداشناسی فطری تاکید ورزیده اند.لایب نیتز معتقد است روح انسان به عنوان یک مناد عالی، از خداوند تصور ی فطری دارد؛ درحالی که ملاصدرا خداشناسی فطری را به معنای علم حضوری می داند. هر دوی آنها با تفکیک میان ادراک بسیط و مرکب، فطری بودن معرفت خدا را اثبات و آن را بالقوه می دانند.

از جمله خصوصیات مختص انسان که او را از سایر موجودات متمایز می کند، عقل و دل (فطرت) است که دارای ابعاد مختلفی است. یکی از این ابعاد، توجه به کمال خواهی و بی نهایت طلبی است. برخی پژوهشگران اسلامی تلاش کرده اند از این طریق به اثبات باری تعالی بپردازند.از آنجا که انسان به کمال مطلق و زیبایی مطلق میل دارد و این میل از مقوله تضایف است و دو امر متضایف در وجود تکافو دارند، می بایست معشوق کامل و زیبای مطلق نیز محقق باشد.در این مقاله سعی شده است ساختار منطقی برهان عشق به کمال مطلق مورد دقت قرار گیرد.

اصل انتخاب طبیعی را چارلز داروین، طبیعت گرا و زیست شناس معروف انگلیسی قرن نوزدهم، مطرح کرد. این اصل که مبنای فرایند تکامل زیست شناختی محسوب می گردد، از منظر بسیاری از متالهان در تعارض با هدفمندی جهان خلقت و به تبع، در تعارض با اندیشه خداباوری است. این مقاله می کوشد با تکیه بر آرای کیث وارد، فیلسوف برجسته معاصر، نشان دهد که تعارض یادشده، نه ریشه در خود اصل انتخاب طبیعی، که در برداشت ها و تفاسیر نادرستی دارد که از اصل یادشده صورت گرفته است.

این مقاله مروری بر روش و رویکرد کلیفورد گیرتز در باب دین و فرهنگ است. تحلیلی از رویکرد او در اینکه چگونه آیین ها، مناسک و الگوهای مشخص، خود را همچون «متن» بر پژوهشگر عرضه می کنند و پژوهشگر به جای رویارویی با واقعیت های ایستا، بی جان و منفعل، در روندی پویا و بازسازی شونده مبتنی بر مشاهده و حضور، در میدان جای می گیرد.وی می کوشد بدین پرسش ها پاسخ گوید. او در این زمینه از معنا و فرهنگ در چارچوب جامعه شناسی تطبیقی کسانی چون وبر و دورکیم بهره می گیرد و با بازخوانی آنها، رویکردی تفسیری را نسبت به شناخت دین و فرهنگ برمی گزیند.این پژوهش، روش و رویکرد او را به دین و فرهنگ بررسی می کند و تحلیلش را درباره پرسش های پیش گفته باز می کاود.

نگرش عقلانی یا تعبدی دو متفکر اسلام و مسیحیت، ملاصدرا و آکویناس نسبت به مساله وحدانیت الهی مورد واکاوی قرار گرفت. اگرچه در نظام تومیستی بر وحدانیت الهی تکیه می شود، ولی با مساله دیگری به نام تثلیث مواجه می شویم که آکویناس آن را حاصل نسبت های موجود در ذات الهی می داند؛ هرچند برای خداوند، ذات واحدی را در نظر می گیرد.در مقابل، صدرالدین شیرازی ضمن پذیرش وحدت الهی برای اثبات ان و نفی هرگونه شریک ـ اعم از ثنویت، تثلیث یا غیر آن ـ دلایل متعددی را در آثار خود مطرح می کند و در دیدگاهی مشابه با قدیس توماس، اثبات وحدانیت خداوند را از طریق برهان اثبات واجب تعالی و بساطت ذات الهی میسر دانسته و با رویکرد عقلانی جدای از تعبد، در جایگاه رفیعی نسبت به آکویناس قرار می گیرد.