اندیشه نوین دینی
سال:1391 | دوره:8 | شماره:28 |تعداد مقالات:12

چکیده فارسی:یکی از اساسی ترین مبانی درخور پژوهش در حوزه فهم قرآن مجید، زبان شناسی این کتاب الهی است. امروزه پرسش های فراوانی درباره زبان قرآن مطرح است؛ ازجمله اینکه: زبان قرآن معنادار است یا بی معنا؟ شناختاری است یا ابزاری؟ ادبی، رمزی یا عرفی است یا به گونه ای دیگر؟ دارای ساختار گفتاری است یا نوشتاری؟ نسبت اجزای درونی و مفاهیم آیات قرآنی با یکدیگر چگونه است؟ و ....هر پاسخی به پرسش های پیش گفته افزون بر تعیین نوع نگاه به قرآن، زیرساختی تئوریک برای چگونگی فهم قرآن و قواعد آن نیز خواهد بود. تحقیق حاضر، ضمن شناختاری انگاشتن زبان قرآن برآن است که این کتاب آسمانی به لحاظ زبانی دارای جامعیت چهاروجهی می باشد. این ویژگی، نتایجی در فهم و تفسیر دارد که در این مقاله به آنها پرداخته می شود.   چکیده عربی:أحد المبادئ الأساسیة الجدیرة بالبحث فی مجال فهم القرآن الکریم، هی معرفة لغة هذا الکتاب الإلهی. هناک الیوم الکثیر من الاسئلة التی تثار حول لغة القرآن. و من ذلک علی سبیل المثال: هل لغة القرآن ذات معنی؟ أم لیست ذات معنی؟ و هل هی من النمط المعرفی أم الأداتی؟ و هل هی أدبیة؟ أم رمزیة؟ أم عرفیة؟ أم من نحو آخر؟ و هل صیاغتها خطابیة أم کتابیة؟ و ما هی طبیعة الترابط بین المکونات الداخلیة و مفاهیم الآیات القرآنیة مع بعضها الآخر؟ و ما إلی ذلک.إن أی جواب عن الأسئلة الآنف ذکرها، اضافة إلی تعیین نوع النظرة إلی القرآن، سیکون بمثابة البنیة التحتیة لنظریة ذات قواعد لکیفیة فهم القرآن. البحث الحالی ینطلق من اعتبار لغة القرآن لغة معرفیة، و یبین ان هذا الکتاب السماوی له جامعیة ذات أربعة أوجه. ان لهذه الخاصیة معطیات فی فهم القرآن و تفسیره. و هذا هو ما نتناوله فی بحثنا هذا.

چکیده فارسی:آیه تطهیر یکی از ادله شیعه بر عصمت اهل بیت پیامبر علیهم السلام است و از جهات مختلفی درباره آن بحث شده است. یکی از جنبه هایی که کمتر به آن پرداخته شده، استقلال نزول آیه و تاثیر آن در ظهور و فهم معنای آیه است. در این مقاله پس از تبیین اینکه پیوستگی در نزول، شرط تحقق سیاق معتبر است، استقلال نزول آیه با شواهد درونی و ادله بیرونی اثبات می شود و آثار آن در معنای لام در «لیذهب»، متعلق و مفعول «یرید»، تکوینی بودن اراده و دلالت آیه بر عصمت اهل بیت و تعیین معنا و مصادیق اهل بیت در این آیه، تبیین و با روایات تایید خواهد شد.   چکیده عربی: آیة التطهیر واحدة من الأدلة التی یتمسک بها الشیعة لاثبات عصمة أهل بیت النبی (ع)، و قد تم بحثها من جوانب و زوایا متعددة، الا ان احد الجوانب التی قلما حظیت بالاهتمام هی قضیة استقلالیة نزول هذه الآیة، و مدی تأثیر هذه الاستقلالیة فی ظهور معنی الآیة و فهمها. فی هذه المقالة، نأتی من بعد بیان ان التوالی والترابط فی النزول، شرط لتحقیق السیاق المعتبر، إلی اثبات استقلال نزول الآیة بشواهد داخلیة و أدلة خارجیة، و مدی تأثیر ذلک فی معنی اللام فی عبارة «لیذهب»، متعلق و مفعول «یرید» تکوینیة الإرادة و دلالة الآیة علی عصمة أهل البیت. و تعیین معنی و مصادیق أهل البیت فی هذه الآیة. و یتم تبیین ذلک مدعما بالروایات.

چکیده فارسی:از مسائل مهم در کلام، فلسفه و عرفان نظری، ماهیت نداشتن خدای متعال است. این مساله بر مبانی عمیق عقلی استوار است و آثار دینی و اعتقادی فراوان و تاثیر ژرفی بر فهم بهتر برخی از آیات و روایات دارد.بیشتر مخالفان این مساله، متکلمان اند. علت اصلی مخالفت آنها عدم درک صحیح از مفهوم اشتراک معنویِ وجود می باشد. از آنجا که این قاعده فلسفی است، روش تحقیق آن تحلیلی منطقی خواهد بود. تامل در مبانی و ساختار منطقی و معنایی ادعاها و لوازم منطقی و معنایی آنها عمده ترین ابزار تحلیل است.   چکیده عربی:من القضایا المهمة فی الکلام، والفلسفة والعرفان النظری، خلو الله عزوجل من الماهیة. و هذه القضیة مبنیة علی اسس عقلیة عمیقة، و لها تأثیرات دینیة و اعتقادیة کثیرة، و لها معطیات عمیقة فی فهم بعض الآیات والروایات بشکل أفضل.أکثر من یعارض هذه القضیة المتکلمون. و یعزی السبب الأساسی لمعارضتهم لها إلی عدم ادراکهم الصحیح لمفهوم الاشتراک المعنوی للوجود. و بما ان هذه القاعدة فلسفیة، فلابد ان یکون اسلوب التحقیق فیها تحلیلیا و منطقیا. ان التأمل فی المبانی والترکیب المنطقی والمعنائی للادعاءات و لوازمها المنطقیة والمعنائیة هی أهم أدوات التحلیل.

چکیده فارسی:با توجه به گستره و ژرفای مطالعات نوین دین شناسی و ضرورت های برخاسته از فضای جهانی برای مفاهمه بین ادیانی، بهره گیری از روش های دقیق علمی به ابزاری اجتناب ناپذیر برای شاخه ای از این مطالعات به نام «دین شناسی تطبیقی» تبدیل شده است. در این مقاله که به روش تلفیقی تحلیل محتوای کمی و کیفی انجام شده و بخشی از یک گزارش تحقیقی گسترده است، ابتدا مفهوم ضمانت های اجرایی منفی یا مجازات ها تبیین می شود و سپس مساله اصلی تحقیق (شناخت مشابهت ها و تفاوت های ضمانت های مذکور در تورات، انجیل و قرآن کریم) تبیین می گردد.   چکیده عربی:نظرا إلی ما تتسم به الدراسات الدینیة الحدیثة من سعة و عمق، و انطلاقا من الضرورات التی تفرضها الاجواء العالمیة للتفاهم بین الأدیان، فقد أصبحت الاستفادة من الأسالیب العلمیة الدقیقة بمثابة أدوات لا مناص منها لأحد فروع هذه الدراسات، و هو الفرع المسمی «بعلم الأدیان المقارن». هذه المقالة التی اجریت بالاسلوب التوفیقی لتحلیل المحتوی الکمی والکیفی، و قسم من بحث تحقیقی موسع، جری ابتداء تبیین مفهوم الضمانات التنفیذیة السلبیة و هی العقوبات، و بعد ذلک جری تبیین القضیة الأساسیة لبحثنا هذا و هی معرفة أوجه الشبه والاختلاف بین الضمانات المذکورة فی التوراة، والانجیل والقرآن.

چکیده فارسی:متکلمان و حکیمان مسلمان، تعاریف مختلفی برای قدرت ارائه کرده اند. مشهور آن است که متکلمان قدرت را به «صحه الفعل و الترک» و حکما آن را به «کون الفاعل بحیث إن شاء فعل و إن لم یشأ لم یفعل» تعریف کرده اند.به نظر می رسد باید قدرت را امری وجودی و دارای مراتب تشکیکی بدانیم که مراتب مافوق، کمالات مراتب مادون را داشته باشند؛ در این صورت، تعریف حکما شامل تمامی مراتب وجودی (حق تعالی و غیر او) و تعریف متکلمان فقط شامل مراتب مادون خداوند می گردد.   چکیده عربی:طرح المتکلمون والحکماء المسلمون تعاریف مختلفة للقدرة، و أشهرها قول المتکلمین ان القدرة هی «صحة الفعل والترک»، و تعریف الحکماء لها بأنها: «کون الفاعل بحیث إن شاء فعل و إن لم یشأ لم یفعل». و یبدو اننا ینبغی ان نعرف القدرة علی انها امر وجودی وذو مراتب تشکیکیة، و ان المراتب العلیا منها تنطوی علی کمالات المراتب الأدنی.و فی هذه الحالة یکون تعریف الحکماء شاملا لجمیع المراتب الوجودیة للباری عزوجل و لغیره. بینما تعریف المتکلمین یشمل فقط المراتب الأدنی من الله تبارک و تعالی.

چکیده فارسی:خاتمیت و جاودانگی اسلام، اذهان و افکار بسیاری را به ویژه در دوران معاصر به خود معطوف داشته است. علت توجه به این موضوع آن است که در مواجهه با پدیده هایی چون تجدد، نوگرایی و ...، به واقع یا به ظاهر به چالش کشیده می شود.عبدالکریم سروش ازجمله کسانی است که با دغدغه هایی از همین دست، در آثار گوناگونی در این باره نظریه پردازی کرده است. با بررسی این آثار به سه تفسیر متفاوت دست می یابیم که مقاله حاضر به بازخوانی و نقد آنها می پردازد.   چکیده عربی:الخاتمیة وخلود الاسلام، قضیة لفتت إلیها اذهان و أفکار الکثیر من الناس و خاصة فی العصر الراهن. و اما السبب الذی دعا إلی الاهتمام بهذا الموضوع فهو ما یؤدی إلیه من تحدیات واقعیة أو ظاهریة عند مواجهة مسائل و ظواهر مثل التجدید والحداثة و ما شاکل ذلک.و من الاشخاص الذین دعتهم أمثال هذه الهواجس إلی الکتابة والتنظیر حول هذا الموضوع فی مختلف کتاباته، عبدالکریم سروش، الذی نتوصل من خلال مراجعة کتاباته إلی انه طرح ثلاثة تفسیرات مختلفة لهذه القضیة. و هذه المقالة تعنی باستعراض و نقد هذه الآراء والتفسیرات.

چکیده فارسی:چیستی علم به خدا از دغدغه های بسیار مهم دینداران و متفکران دینی در الهیات مسیحی و اسلامی بوده است. ازجمله شخصیت های مهم در دو سنت شرق و غرب که به این امر اهتمام ورزیده اند، مولوی و کی یرکگور می باشند که به نوعی در اضلاع معرفتی شان درباره خدا مشابهت هایی یافت می شود. در این مقاله، چیستی علم به خدا از منظر این دو بررسی و تطبیق می شود.ازجمله نتایج پژوهش آن است که مولوی و کی یرکگور اگرچه بر نفی رویکرد تفکر آفاقی (عقل جزئی) در معرفت خدا اتفاق نظر دارند، در مولفه های مفهومی خداوند، امکان علم به او و نیز ماهیت ادله در نفی رویکرد آفاقی، تفاوت های اساسی دارند.   چکیده عربی:ان حقیقة معرفة الله من القضایا المهمة التی شغلت أذهان المتدینین والمفکرین الدینیین فی الإلهیات المسیحیة والإسلامیة. و من الشخصیات المهمة التی اهتمت بهذا الموضوع فی الشرق والغرب المولوی، وکایرکیکارد اللذان توجد اوجه شبه نوعا ما فی اضلاع رؤیتهم المعرفیة حول الله. هذه المقالة تجری بحثا و مقارنة حقیقة علم الله عند هذین الشخصین.و من النتائج التی توصل إلیها هذا البحث هی ان المولوی وکایرکیکارد تتفق وجهة نظریهما علی نفی نزعة التفکیر الآفاقی (العقل الجزئی) فی معرفة الله، غیر ان وجهتی النظر هاتین توجد بینهما اختلافات أساسیة فی المکونات المفهومیة لله، و امکان معرفته، و کذلک فی طبیعة الأدلة فی نفی الاتجاه الآفاقی.

چکیده فارسی:یکی از موضوعات مهم در متون دینی، کلامی، فلسفی و عرفانی، علم تفصیلی خداوند به اشیا پیش از آفرینش آنهاست. در این مقاله، ضمن اشاره به تعریف علم و بررسی اجمالی دیدگاه های مختلف درباره علم تفصیلی پیشین خداوند به آفریدگان، دیدگاه صدرالمتالهین که نوعی کثرت و ترکیب پیشین در ذات خداوند را می پذیرد، تحلیل می شود. وی این نظریه را از محی الدین عربی گرفته است و اعتقاد دارد این نوع کثرت و ترکیب، غیر از کثرت ها و ترکیب های جهان امکان است و ضرری به وحدت و صرافت ذات الهی نمی زند.   چکیده عربی:من المواضیع المهمة التی تتناولها النصوص الدینیة، والکلامیة، والفلسفیة، والعرفانیة، العلم التفصیلی لله بالاشیاء قبل خلقها. فی هذه المقالة، ضمن الاشارة إلی تعریف العلم، والقاء نظرة عامة علی الآراء المختلفة حول العلم التفصیلی المسبق لله بالمخلوقات، یجری تحلیل رأی صدرالمتألهین الذی یقول بنوع من الکثرة والترکیب المسبق فی ذات الله. و کان هو قد اقتبس هذا الرأی من محی الدین بن عربی و یعتقد ان الکثرة والترکیب فی ذات الله یختلفان عن الکثرات والترکیبات فی عالم الامکان، و هذا لا یضر بوحدة و صرافة الذات الإلهیة.

چکیده فارسی:طبق ظواهر قرآن، منشأ خلقت همه انسان ها یک فرد واحد به نام آدم می باشد که مستقیم از خاک خلق شده و نفخه الهی در او دمیده شده است. از دیگرسو، بر اساس نظریه مقبول نزد زیست شناسان کنونی، پیدایش آدمی وابسته به حیوانات پست ترِ پیش از وی بوده است، نه آنکه پیدایشی جداگانه داشته باشد. برای حل این چالش ظاهری، گروهی با رویکرد علم گرایانه، ظواهر قرآن را تاویل کرده و منکر دلالت آن بر آفرینش استقلالی انسان شده اند. مقاله حاضر نشان می دهد آیات قرآن در باب آفرینش مستقل انسان، ظهور تام دارند و از دیگرسو، شمول نظریه تکامل انواع بر آدمی نیز گزاره ای جزمی و گریزناپذیر نیست.   چکیده عربی:استنادا إلی ما تفید به ظواهر القرآن الکریم ان الناس کلهم قد ولدوا من شخص واحد و هو آدم الذی خلق من التراب مباشرة و نفخت فیه الروح الإلهیة. و من جانب آخر، استنادا إلی النظریة المقبولة لدی علماء الاحیاء فی الوقت الحاضر، ان منشأ الانسان قد جاء من حیوانات کانت أدنی مرتبة منه، و انه لم یخلق لوحده. ولأجل حل هذا التناقض الظاهری، ذهب فریق إلی تأویل ظواهر القرآن باسلوب علمی، و بذلک أنکروا دلالة ما جاء فیه، علی خلق الإنسان علی نحو مستقل. تثبت هذه المقالة ان الآیات التی جاءت فی القرآن الکریم حول خلق الإنسان ذات معنی ظاهری تام، و تبین من جانب آخر ان انطباق نظریة تطور الانواع علی الإنسان لیست قضیة قطعیة أو انها مما یتعذر الحصول علی مخرج منها.

چکیده فارسی:مبحث ایمان مهم ترین مبحث فکری در حوزه دین است. جریانات مختلف فکری در حوزه اسلام به این مساله پرداخته، و آراء متنوعی پدید آورده اند.صاحب تفسیر مواهب الرحمن، آیت اله سیدعبدالاعلی سبزواری، مستند به روایات پیامبر و ائمه معصومین ایمان را آمیزه ای از تصدیق قلبی، اظهار زبانی و عمل با جوارح، و حقیقت ایمان را متشکل از همه این عناصر می دانسته، همچنین عمل را جزء حقیقت ایمان می داند. اما این نظر را نباید با نظر برخی متکلمان معتزلی و خوارج که عمل را داخل در ایمان می دانند یکی دانست؛ زیرا، ایشان افزون بر این، ایمان را امری تشکیکی و ذومراتب می دانند. در این معنا ایمان صرفا جنبه اجتماعی و حقوقی داشته، اطلاق ایمان بر تمام این مراتب به طور حقیقی نیست؛ بلکه تنها مرتبه عمل به شریعت الهی، ایمان حقیقی است.   چکیده عربی:إن مبحث الایمان أهم مبحث فکری فی مجال الدین. و قد بحثت التیارات الفکریة المختلفة فی الإسلام هذه المسألة، و طرحت آراء متعددة حولها.و قد ذهب صاحب تفسیر مواهب الرحمن، آیة الله سید عبدالأعلی السبزواری استنادا إلی الروایات الواردة عن رسول الله (ع) وعن الأئمة المعصومین (ع) - إلی ان الإیمان مزیج من التصدیق القلبی، والاقرار باللسان، والعمل بالجوارح، و ان حقیقة الایمان تتألف من کل هذه العناصر. کما انه یعتبر العمل جزئا من حقیقة الایمان. ولکن لا ینبغی النظر إلی هذا الرأی وکأنه یتطابق مع آراء بعض متکلمی المعتزلة والخوارج الذین اعتبروا العمل داخلا فی الایمان، و ذلک لأنه فضلا عن هذا، قد عد الایمان أمرا تشکیکیا وذا مراتب.و فی هذا المعنی، یعد الایمان ذا طابع اجتماعی و حقوقی صرف، و ان اطلاق تسمیة الایمان علی جمیع هذه المراتب لیس بشکل حقیقی و انما الایمان الحقیقی هو فقط مرتبة العمل بالشریعة الإلهیة.