اندیشه نوین دینی
سال:1391 | دوره:8 | شماره:31 |تعداد مقالات:10

چکیده فارسی:یکی از مهم ترین ادله متکلمان بر حدوث زمانی عالم، استدلال از طریق حدوث اکوان اربعه است. تمامیت این استدلال مبتنی بر آن است که تناهی حوادث متعاقب در گذشته به اثبات برسد. خواجه طوسی با استناد به برهان تطبیق درصدد اثبات این مدعاست که حوادث ماضی متناهی بوده، در نتیجه جسم حادث است.این نوشتار درصدد بررسی توانمندی برهان تطبیق در اثبات تناهی حوادث است و روشن خواهد نمود که حتی تقریر اختصاصی خواجه از برهان تطبیق نیز اثبات کننده تناهی حوادث گذشته نیست.   چکیده عربی:من الأدلة التی یأخذ بها المتکلمون علی الحدوث الزمانی للعالم، هو الاستدلال عن طریق حدوث الأکوان الأربعة. تمامیة هذا الاستدلال مبنیة علی اثبات تناهی الحوادث المتعاقبة فی الماضی. و قد حاول الخواجة نصیرالدین الطوسی من خلال الاستناد إلی برهان التطبیق، اثبات هذا الادعاء و هو أن الحوادث الماضیة کانت متناهیة، وبالنتیجة فإن الجسم حادث.هذه المقالة ترمی إلی بحث قدرة برهان التطبیق علی اثبات تناهی الحوادث، و توضح أنه حتی التقریر الخاص للخواجة لبرهان التطبیق أیضا لا یثبت تناهی حوادث الماضی.

چکیده فارسی:پائولو کوئلیو نویسنده ای است که در دوران نوجوانی به کفر و بی ایمانی روی آورده و با گرایش شدید به آثار مارکس و انگلس، همه باورهای مارکسیستی را زیرورو کرد، تا جایی که بخش قابل ملاحظه ای از اندیشه های او، به ویژه دیدگاه او درباره ایمان و شریعت را می توان متاثر از آن دانست. کوئلیو درباره ایمان رویکردی بسیار متفاوت و متناقض دارد و گاهی ایمان گرا و گاهی ایمان گریز است. ازیک سو متعلق ایمان در نزد او ثابت نیست و از سوی دیگر سعی بر بی اهمیت جلوه دادن ایمان دارد. علاوه بر این، اندیشه و آثار وی در رویارویی مستقیم با شریعت قرار دارد. او در موارد بسیاری، اصول دین و شریعت را به سخره گرفته، آنها را پوچ و بی معنا می شمارد. در این تحقیق به نقد و بررسی دیدگاه او درباره ایمان و شریعت می پردازیم.   چکیده عربی:پائولو کوئلیو کاتب کان فی أیام شبابه یمیل الی نهج الکفر والالحاد، و کان له ولع شدید بمؤلفات و أعمال مارکس وانجلز، و لذلک فقد نقب فی المعتقدات المارکسیة کلها إلی أبعد مدی، و بلغ به الحال إلی درجة أن جزءا لا یستهان به من أفکاره، و خاصة آراه حول الایمان والشریعة، یمکن النظر إلیها علی انها متأثرة بتلک الأعمال. اتخذ کوئیلو مواقف متباینة و متناقضة أحیانا حول الایمان، فنجده یمیل إلی الایمان تارة و یمیل إلی الالحاد تارة أخری. اضافة الی أن متعلق الایمان لیس ثابتا لدیه من ناحیة، و هو یحاول من ناحیة أخری الایحاء بعدم أهمیة الایمان. و فضلا عن ذلک فان أعماله و مؤلفاته تقف فی مواجهة الشریعة بشکل مباشر. و هو فی الکثیر من الحالات والمواقف یستهزئ باصول الدین والشریعة، و یراها فارغة و فاقدة لأی معنی. نتناول فی هذه المقالة بحث و نقد آرائه حول الایمان والشریعة.

چکیده فارسی:در حکمت متعالیه، «معاد» در کنار «مبدا» ارکان دین را تشکیل می دهند و خیمه شریعت را بر پا می سازند. صدرالمتالهین با طرح نظریه تجرد خیال، میان دیدگاه فلسفی خویش و گزاره های و حیانی که بر لذت و آلام جسمانی در عالم اخروی دلالت دارند، پیوندی وثیق برقرار نمود. قوه خیال مهم ترین قوه نفسانی است که به علت تجرد، با مرگ صیاصی مضمحل نمی شود، بلکه همراه نفس در عالم عقبی محشور خواهد شد. این قوه با استکمال جوهری نفس، این توانایی را دارد تا در قیامت به «خلق و ایجاد» صور مختلف بپردازد. این صور نه تنها عقلی محض نیست، حتی مثالی نیز محسوب نمی شود و دقیقا همان صورتی است که نفوس در عالم دنیوی با حواس ظاهری خویش آن را معاینه نموده اند. صوری مانند حور، قصور، سلسبیل، زنجبیل، عقارب، حیات و آتش اخروی به وسیله قوه خیال و بدون استعانت از هیولای مادی، به ظهور می رسند. نفس نیز به وسیله بدن و جسم اخروی آنها را به وسیله حواس اخروی مشاهده می نماید.   چکیده عربی:فی الحکمة المتعالیة یشکل المعاد إلی جانب المبدأ، أرکان الدین، التی تقام علیها خیمة الشریعة. أوجد صدر المتألهین من خلال طرحه لنظریة تجرد الخیال، ترابطا وثیقا بین رؤیته الفلسفیة، والقضایا الوحیانیة الدالة علی الملذات والآلام الجسمانیة فی عالم الآخرة. إن قوة الخیال من أهم القوی النفسیة التی بسبب تجردها لا تموت بموت الصیاصی، و انما تحشر مع النفس فی عالم الآخرة. و هذه القوة بالاستکمال الجوهری للنفس تصبح لدیها القدرة علی خلق و ایجاد الصور المختلفة فی القیامة. و هذه الصور لیست عقلیة محضة فحسب بل حتی انها لا تحسب مثالیة، و هی علی وجه الدقة ذات الصور التی عاینتها النفوس فی العالم الدنیوی بالحواس الظاهریة. فصور مثل الحور، والقصور، والسلسبیل، والزنجبیل، والعقارب، والحیات، والنار الأخرویة تحصل بواسطة الخیال و بدون الاستعانة بالهیولی المادیة. النفس أیضا تأتی بواسطة البدن والجسم الأخروی یشاهد بواسطة الحواس الأخرویة.

چکیده فارسی:«علمای ابرار» اصطلاحی است که برخی از اصحاب ائمه در توصیف جایگاه ایشان به کار بردند. برخی با تکیه بر این اصطلاح نتیجه گرفته اند که این اصحاب به مقاماتی مانند عصمت، علم خطاناپذیر و ... برای ائمه معتقد نبوده اند. در پی بررسی جریان های فکری اصحاب ائمه در مساله علم امام و تلاش در راستای مفهوم شناسی واژه های مرتبط، به این نتیجه می رسیم که «عالم» را برخی از اصحاب در تقابل با گروهی دیگر به کار برده اند تا چگونگی ارتباط میان امام و فرشتگان را با ارتباط میان پیامبران با فرشتگان متفاوت معرفی کند. در نگاه این گروه، ائمه نیز که گاهی از آنها با عبارت علما یاد می شود، مانند انبیا با فرشتگان مرتبط هستند، اما سنخ این رابطه از نوع تحدیث و الهام است. امام فرشته را چه در خواب و چه در بیداری نمی بیند، ولی فرشته گاه با او سخن می گوید. ابرار اتقیا نیز که در روایات امامیه در مورد ائمه به کار رفته، ناظر به مقامی معادل عصمت است.   چکیده عربی:العلماء الأبرار اصطلاح استعمله أصحاب الأئمة لوصف مکانة اولئک الائمة (ع). و قد استنتج البعض من خلال استکناه معانی هذا الاصطلاح أن أولئک الأصحاب ما کانوا یعتقدون للأئمة ببعض المقامات مثل: العصمة، و عدم الخطأ، و ما شابه ذلک. و بعد تحلیل التیارات الفکریة لأصحاب الأئمة فی ما یتعلق بمسألة علم الإمام والسعی فی سبیل التعرف علی المفاهیم ذات العلاقة، نصل إلی هذه النتیجة و هی ان بعض الأصحاب قد استعمل کلمة «العالم» فی مواجهة جماعة أخری من أجل اظهار الفارق بین کیفیة الارتباط بین الإمام والملائکة، و بین الارتباط بین الانبیاء والملائکة، فی رأی هذه الجماعة ان الأئمة الذین یذکرون أحیانا بوصف العلماء، یرتبطون بالملائکة مثلما هو الحال بالنسبة إلی الأنبیاء، غیر أن نمط هذا الارتباط من نوع التحدیث والالهام. فالإمام لا یری الملک لا فی نوم و لا فی یقظة، غیر أن الملاک یکلمه أحیانا. و عبارة الأبرار الاتقیاء التی جاءت فی روایات الإمامیة فی وصف الأئمة تدل علی مقام معادل لمقام العصمة.

چکیده فارسی:انسان ها در زندگی روزانه از کلمات و مفاهیمی استفاده می کنند که درجاتی مختلف و نسبی دارند و نمی توان با آنها به صورت منطق دوارزشی رفتار نمود. مفاهیم فازی با مراتب فراوان، بسته به مبدا مقایسه، دارای موقعیت گوناگون و در حال تغییر می باشند. بر این اساس، آیات قرآن کریم که دارای مفاهیم بلند اعتقادی، اجتماعی، نظامی، سیاسی، مدیریتی، اخلاقی، اقتصادی و فرهنگی می باشد، دارای منطق ویژه و خاصی است که شناسایی آن می تواند مبانی تفکر صحیح بشر را تعیین کرده، انسان را از نابسامانی انتخاب یک منطق مناسب نجات دهد. این مقاله به دنبال شناخت و تحلیل بخشی از کاربردهای منطق فازی در قرآن کریم می باشد و نمونه هایی از مفاهیم قرآن با منطق فازی در آن بررسی شده است. سپس با استفاده از قواعد طراحی و مدل سازی سیستم های فازی، نمونه هایی از مصادیق این مدل ها و سیستم های فازی در حوزه علوم دینی تدوین گشته و در معرض قضاوت صاحب نظران علوم اسلامی قرار داده شده است.   چکیده عربی:یستعمل الناس فی حیاتهم الیومیة کلمات و مفاهیم ذات درجات نسبیة و مختلفة، و لا یمکن التعامل معها باسلوب المنطق الثنائی القیم. إن مفاهیم الدرجات أو التقسیمات والمراتب الکثیرة، فی ما یتعلق بمبدأ المقارنة، ذات مدارج مختلفة و هی فی حالة تغیر و تبدل. و علی هذا الأساس فان آیات القرآن الکریم بما تنطوی علیه من مفاهیم عقائدیة، و اجتماعیة، و عسکریة، و سیاسیة، و إداریة، و أخلاقیة، و اقتصادیة، و ثقافیة علیا لها منطقها الخاص. و فهم هذا المنطق یمکن ان یرسم الاسس للتفکیر البشری السلیم، و هی کفیلة بانقاذ الإنسان من حالة التخبط و إرشاده إلی المنطق المناسب. تسعی هذه المقالة إلی معرفة و تحلیل قسم من استعمالات منطق الدرجات والتقسیمات فی القرآن الکریم، و تبحث أمثلة من مفاهیم القرآن وفقا لمنطق التدرج. ثم بعد ذلک تحاول من خلال استعمال قواعد التصامیم و نماذج نظم التدرج، وضع أمثلة من مصادیق هذه النماذج و نظم التدرج فی حقل العلوم الدینیة. و جعلها أمام أصحاب النظر فی العلوم الإسلامیة لابداء رأیهم فیها.

چکیده فارسی:ابن عربی نظریه های جبر و تفویض را مردود دانسته، به امر بین الامرین می گراید. وی جبر را موجب تعطیلی شریعت و تفویض را عامل تحدید قدرت حق تعالی می داند. ظاهربخشی از کلام وی متضمن جبر است، اما با مبانی چهارگانه وحدت شخصی وجود، تناکح اسمایی، صورت حق بودن انسان و تجدد امثال و نیز شواهد نقلی قرآنی، به اختیار انسان پایبند می ماند. اختیار انسان نسبت به اراده حق، همچون وجود انسان نسبت به خدا، جنبه ظاهری، تبعی، تشانی و صوری دارد. وی با اقتراح این مساله، بین اراده انسان با توحید افعالی و اراده مطلق الهی سازگاری برقرار می کند. همچنین با طرح نظریه «وجود افعال از خدا و تعین آنها از ناحیه عبد» از نظریه کسب اشاعره فاصله می گیرد و دلایل بسیاری بر رد آنها ارائه می نماید.   چکیده عربی:أنکر ابن عربی نظریات الجبر والتفویض، و مال إلی مبدأ الأمر بین الأمرین. یذهب ابن عربی إلی الاعتقاد بأن القول بالجبر یؤدی إلی تعطیل الشریعة، و یری فی التفویض مدعاة لتقویض قدرة الباری تعالی. و یبدو من ظواهر بعض کلماته انه یقول بمبدأ الجبر، غیر انه یلتزم بالقول بأن الإنسان مختار فی ضوء ما تفید به المبادئ الأربعة للوحدة الشخصیة للوجود، الشواهد النقلیة القرآنیة. ان اختیار الإنسان بالنسبة إلی إرادة الله، مثل وجود الإنسان بالنسبة إلی الله، له جانب ظاهری، و تبعی، و شأنی و صوری. و قد حاول من خلال ابداع هذه المسألة، التوفیق بین إرادة الإنسان بالتوحید الافعالی والإرادة الإلهیة المطلقة. و کذلک من خلال طرح نظریة «ایجاد الافعال من قبل الله و تعینها من قبل العبد»، الابتعاد عن نظریة الکسب التی یقول بها الاشاعرة. و یسرد الکثیر من الأدلة لرفضها. 

چکیده فارسی:معرفت خدا برترین و بالاترین معارف است و یکی از راه های آن شناخت اسما و صفات اوست. هدف اصلی در این نوشتار بیان مقایسه آرای دو متکلم شهیر درباره اراده الهی و مسائل مربوط به آن است، از جمله اینکه آیا اراده از صفات ذات است یا فعل؟ آیا اراده عین ذات است یا زائد بر آن؟ اراده باری تعالی حادث است یا قدیم؟ مطلق است یا مقید؟ در صورت مطلق بودن، اراده و اختیار انسان چه می شود؟خواجه نصیر اراده را داعی (انگیزه) و داعی را همان علم به مصلحت می داند. از منظر وجودشناختی، اراده را از صفات ایجابی، ذاتی و بلکه عین ذات می داند. وی ضمن پذیرش اراده مطلقه الهی، انسان را دارای اختیار و آزادی در طول اراده خداوند می داند.در مقابل، اشعری اراده الهی را مستقل از دیگر صفات ذاتی از جمله علم می داند و آن را صفتی ایجابی، قدیم و قائم به ذات می شمارد. خداوند فاعل همه افعال و از جمله فعل انسان است و از این رو انسان هیچ اراده ای از خود ندارد، بلکه قدرت را خداوند در او خلق کرده و انسان آن را کسب کرده است.   چکیده عربی:معرفة الله أسمی المعارف و أرقاها، و من الطرق الکفیلة بمعرفة الله هی معرفة أسمائه و صفاته. الغایة الأساسیة التی تهدف إلیها هذه المقالة هی عقد مقارنة بین آراء متکلمضین معروفین حول الإرادة الإلهیة والقضایا المتعلقة بها، و منها: هل الإرادة من صفات الذات أم الفعل؟ و هل الإرادة عین الذات أم زائدة علیها؟ و هل إرادة الله تعالی قدیمة أم حادثة؟ و هل هی مطلقة أم مقیدة؟ و إذا کانت مطلقة کیف یمکن النظر إلی إرادة الإنسان و اختیاره؟قال الخواجة نصیر الدین الطوسی ان الإرادة هی الداعی، والداعی هو العلم بالمصلحة. و من حیث معرفة الوجود یعتبر الإرادة من الصفات الایجابیة والذاتیة، بل هی عین الذات. و هو ضمن قبوله للإرادة الإلهیة المطلقة یری ان للإنسان اختیار و حریة تقع فی طول الإرادة الإلهیة. و فی المقابل قال الأشعری إن الإرادة الإلهیة مستقلة عن الصفات الذاتیة الأخری لله و منها العلم، و اعتبرها صفة ایجابیة و قدیمة و قائمة بذاتها، و إن الله فاعل لجمیع الأفعال و منها أفعال الإنسان. و من هنا فإن الإنسان لا إرادة له، و انما الله هو الذی یخلق فیه القدرة، والإنسان مکتسب لتلک القدرة.

چکیده فارسی:در متون دینی عبارت های فراوانی یافت می شود که به گونه ای بر وحدت شخصی وجود دلالت دارند. نگارنده درصدد است مفاد برخی از این متون را تبیین نماید. برای روشن تر شدن مساله ابتدا به تبیین فلسفی این نظریه از طریق دیدگاه صدرا درباره وجود رابط معلول پرداخته می شود و سپس به روش شناسی فهم آیات و روایات معرفتی اشاره ای کوتاه خواهد شد.آیات و روایاتی که از میان نصوص دینی دال بر وحدت شخصی وجود در این نوشتار آمده، به هشت دسته تقسیم شده اند: آیات دال بر احاطه حق تعالی بر اشیا، آیات دال بر ملکیت حقیقی خداوند نسبت به اشیا، آیات و روایات وحدت اطلاقی او، آیات قرب خداوند، آیات ظهور و بطون حق تعالی، آیات و روایات معیت او با اشیا، آیه فقر ذاتی موجودات و آیات توحید افعالی.   چکیده عربی:فی النصوص الدینیة توجد عبارات کثیرة تدل بنحو ما علی الوحدة الشخصیة للوجود. تحاول هذه المقالة تبیین مفاد بعض هذه النصوص. ولأجل توضیح هذه القضیة بشکل أفضل یجری ابتداء تسلیط الضوء علی هذه المسألة من زاویة فلسفیة عن طریق بسط رأی الملاصدرا حول الوجود الرابط المعلول، ثم تأتی بعد ذلک إشارة معرفیة مقتضبة حول منهج فهم الآیات والروایات.الآیات والروایات التی جاءت فی هذه المقالة، من بین النصوص الدینیة الدال علی الوحدة الشخصیة للوجود قسمت إلی ثمانیة أقسام، و هی: الآیات الدالة علی احاطة الباری تعالی بالأشیاء، الآیات الدالة علی ملکیة الله الحقیقیة للأشیاء، آیات و روایات وحدانیته المطلقة، آیات قرب الله، آیات ظهور و بطون الله تعالی، الآیات والروایات الدالة علی معینة للأشیاء، آیة الفقر الذاتی للموجودات، و آیات التوحید الأفعالی.

چکیده فارسی: ماهیت نفس، تجرد یا مادی بودن آن و نیز کیفیت ارتباط آن با بدن، همواره یکی از چالشی ترین مباحث در آرای فلسفی و کلامی بوده است. در جستار حاضر، علاوه بر توجه به تبیین ماهیت نفس در آرای فلسفی ارسطو و ابن سینا، به لوازم دیدگاه های این دو به ویژه در موضوع حیات پس از مرگ خواهیم پرداخت. ارسطو از یک سو نفس را در تعامل با بدن تبیین می کند و از سوی دیگر، رابطه آنها را از نوع رابطه ماده و صورت می داند که از مصادیق ترکیب اتحادی است. در نتیجه وی در تبیین حیات پس از مرگ با مشکل مواجه می شود، چرا که با از بین رفتن بدن، نفس نیز باید از بین برود. از سوی دیگر، ابن سینا برای برون رفتن از چالشی که ارسطو در آن گرفتار شده، با تفکیک حیث ذاتی و حیث فعلی نفس تلاش می کند در تبیین حیات پس از مرگ، با تناقض پیش روی ارسطو مواجه نشود.   چکیده عربی:ماهیة النفس، و تجردها أو مادیتها، و کذلک کیفیة ارتباطها بالبدن، من المسائل التی کانت علی الدوام موضع بحث وجدل فی الآراء الفلسفیة والکلامیة. فی هذا البحث اضافة إلی الاهتمام بتبیین ماهیة النفس فی الآراء الفلسفیة الأرسطو و ابن سینا، نتطرق أیضا إلی لوازم آرائهما خاصة فی ما یتعلق بموضوع الحیاة بعد الموت. من جهة یبین ارسطو علاقة النفس بالبدن، و من جهة أخری یصور علاقتهما و کأنها من نوع العلاقة بین المادة والصورة التی هی من مصادیق الترکیب الاتحادی. و بالنتیجة عند تبیینه لحقیقة الحیاة من بعد الموت یواجه مشکلة، و ذلک لأن بعد زوال البدن یجب ان تزول النفس أیضا. و علی صعید آخر، حاول ابن سینا الخروج من المأزق الذی وقع فیه ارسطو، عن طریق الفصل بین الحیث الذاتی والحیث الفعلی للنفس، أن لا یقع فی ذات التناقض الذی واجه ارسطو عند تبیین حیاة ما بعد الموت.

چکیده فارسی:یکی از جنبه های بررسی وحی، فرایند نزول آن از نگاه دریافت کننده آن پیام است. برخی از دین پژوهان، پیامبر را فاعل وحی می دانند و وحی را حاصل نبوغ، تجربه یا روان پر هیاهوی او می پندارند. بنابر نظر برگزیده، پیامبران قوه ای مخصوص دارند که ابزار درک هاتف غیب است و از روی لیاقت به ایشان عطا شده است. آنان پیام الهی را به وسیله آن قوه می شنوند و بدون کاستی به زبان قوم خود ترجمه می کنند. این ترجمه کار پیامبر است، اما از آنجا که پیام الهی است و این قوه نیز هدیه ای الهی و خداوند خود عصمت وحی را ضمانت کرده است، سخن پیامبر همان کلام الهی است که در قالب کالبدهای زمینی تنزیل شده است. به نظر می رسد این بیان هم مورد تایید متکلمان باشد و هم راه را بر اعتراض های دگراندیشان ببندد.   چکیده عربی:من الجوانب التی تدرس فی ما یخص الوحی، هی عملیة نزوله من وجهة نظر متلقی تلک الرسالة. بعض الباحثین الدینیین یزعمون ان النبی هو فاعل الوحی، و ان الوحی حصیلة نبوغ، و تجربة أو روحه الطافحة بالفاعلیة. و استنادا إلی الرأی المختار فان لدی الانبیاء قوة خاصة قادرة علی ادراک هاتف الغیب، منشؤها ما أعطی لهم من أهلیة. فهم یسمعون الرسالة الإلهیة بواسطة تلک القوة. و هذه القوة أیضا منحة إلهیة، و هو جل وعلا قد ضمن عصمة الوحی. فکلام الرسول هو کلام الله، و انزل فی قوالب الصور الأرضیة. و یبدو ان هذا الرأی یحظی بتأیید علماء الکلام أیضا، کما انه یغلق السبیل أمام اعتراضات أصحاب الآراء الأخری.