علوم و مهندسی آبخیزداری ایران
سال:1396 | دوره:11 | شماره:36 |تعداد مقالات:7

شناسایی حوز ههای دارای بی شترین پتانسیل تخریب در یک حوزه آبخیز به دلیل شرایط طبیعی حاکم بر حوزه، مسائل اقتصادی، اجتماعی و همچنین محدودی تهای فنی و مالی نیازمند نوعی اولوی تبندی است. اولوی تبندی حوز ههای آبخیز بر اساس وضعیت مورفولوژیکی و فیزیوگرافی منجر به عملیات حفاظتی و آبخیزداری در زیرحوز ههای حساس و بحرانی م یشود. هدف از این تحقیق، مطالعه خصوصیات مورفولوژیکی و فیزیوگرافی با استفاده از سیستم از طریق )MCDM( اطلاعات جغرافیایی و تصمی مگیری چندمعیاره برای شناسایی، )FAHP( تکنیک فرآیند آنالیز سلسله مراتبی فازی زیرحوض ههای بحرانی دارای پتانسیل تخریب در حوزه مراو هتپه استان گلستان م یباشد. 10 پارامتر مورفولوژیکی برای اولوی تبندی، FAHP زیرحوض هها مورد استفاده قرار گرفت. بر اساس رویکرد زیرحوض هها به عنوان زو نهای آسی بپذیر ارزشیابی شده و در پنج سطح اولویت قرار گرفتند: طبقات خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد. نتایج ارزشیابی نشان داد که 93 درصد زیرحوض هها ) 25 زیرحوضه( در زون متوسط تا خیلی حساس قرار داشتند که نشان از آن دارد اقدامات مدیریتی و حفاظتی به منظور پایداری در این مناطق، ضروری است. نتایج نشان داد که خصوصیات مورفولوژیکی نقش مؤثری در تشخیص رفتار توپوگراف ی و هیدرولوژیکی زیرحوض هها یک رویکرد عملی و مناسب برای نشان، FAHP دارد. بنابراین تکنیک دادن مشکلات )مناطق دارای کمبود داده( به منظور تصمی مگیری بهتر با استفاده از یک سیستم قانون محور برای شناسایی حوز ههای با تخریب بالا م یباشد.

در صورتی که داده های اقلیمی و هیدرولوژیکی فاقد روند و دارای خود همبستگی باشند ممکن است بررسی روند با روش کندال با خطا همراه باشد. بدین منظور در این تحقیق اقدام به بررسی کارایی روش های مختلف حذف تأثیر خود همبستگی در بررسی روند پارامترهای بارش و رواناب با استفاده روش کندال در برخی از ایستگاه های هیدرومتری استان گلستان گردید. روش های مورد استفاده در این تحقیق شامل آزمون های من-کندال معمولی، MK-PW، TFPW، MK-VC، MK-BB، SEAS و HERISH بود. نتایج نشان داد مقادیر بارش در ایستگاه نوده خرمالو و مقادیر دبی در ایستگاه های قزاقلی و قلی تپه به ترتیب دارای روند صعودی و نزولی معنی داری بودند. در تمام ایستگاه ها کمترین مقدار احتمال معنی داری مربوط به روش من-کندال فصلی بدون اصلاح خود همبستگی بود. در ایستگاه هایی که همبستگی مرتبه اول معنی دار بود روش MK-PW دارای بیشترین مقدار احتمال معنی داری بود. روش TFPW به دلیل محاسبه خود همبستگی بعد از حذف روند رفتار متفاوتی از خود نشان داده است. در این بین روش های MK-VC، MK-BB، HERISHعملکرد بهتری داشته و توانسته بودند احتمال خطای نوع اول را کاهش دهد. برای بررسی بیشتر روند و برقراری ارتباط بین پارامترهای اقلیمی و هیدرولوژیکی با استفاده از روش MASH داده های بارش و دبی ایستگاه نوده خرمالو در ماه های مختلف مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد در برخی ماه ها دبی دارای روند کاهشی بوده در حالی که بارندگی روند افزایشی دارد.

پیش بینی تغییرات رفتاری در سیستم های منابع آب تحت تاثیر اعمال سناریوها و سیاست های بهره برداری تلفیقی می تواند به بهره برداری بهینه از این منابع کمک کند. به منظور بهره برداری تلفیقی از منابع آب سد چغاخور برای تامین نیازهای پایین دست مدل پویایی سیستم در محیط VENSIM طراحی و اجرا گردید. همچنین مقادیر ورودی به مخزن سد و تبخیر از مخزن سد با استفاده از مدل سری زمانی ARIMA برای پنج سال آینده پیش بینی شد. به این ترتیب همه ی عوامل تاثیرگذار بر حجم آب موجود در سد و همچنین برهم کنش عرضه و تقاضای آب کشاورزی و زیست محیطی در محدوده مورد مطالعه شناسایی و بررسی شد. پس از اینکه این پارامترها و ارتباط متقابل آنها در محیط مدل وارد گردید، مدل واسنجی شد. سپس سناریوهای مختلفی از جمله تغییر در روش محاسبه نیاز زیست محیطی، افزایش راندمان آبیاری اراضی کشاورزی و تغییر در سطح زیر کشت قابل آبیاری با توجه به شرایطی که در آینده در محدوده طرح ممکن است به وجود آید، اجرا گردید. نتایج مدل برای پنج سال آینده نشان داد که سد چغاخور در بهینه ترین حالت توانایی تامین نیاز آبی 1600 هکتار از اراضی آبخور را دارد که در این حالت میزان تامین نیاز کشاورزی و زیست محیطی به ترتیب 83 و 95 درصد می باشد. علاوه بر این با تغییر سیستم آبیاری از سطحی به تحت فشار و بافزایش 30 درصدی راندمان آبیاری، می توان سطح زیر کشت را از 1600 به 1690 هکتار افزایش داد.

آب های زیرزمینی به عنوان یکی از منابع مهم و عمده تأمین آب شرب و کشاورزی، به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک مطرح بوده است. شبیه سازی سیستم آب های زیرزمینی به دلیل پیچیدگی این سیستم ها به آسانی میسر نیست. در این مقاله با استفاده از داده های سطح تراز ایستابی دشت اردبیل در بازه زمانی(1390-1351)، به ارزیابی عملکرد آزمون گاما برای پردازش و انتخاب ورودی های مناسب و کارایی مدل های حداقل مربعات ماشین بردار پشتیبان و شبکه بیزین پرداخته شد. پارامترهای سطح تراز ایستابی ماهانه با تأخیرهای مختلف به عنوان ورودی آزمون گاما در نظر گرفته شد. نتایج آزمون گاما نشان داد که سطح تراز ایستابی با شش تأخیر زمانی، نتایج بهتری به منظور پیش بینی ارائه می دهد. شبیه سازی سطح تراز ایستابی با استفاده از دو مدل حداقل مربعات ماشین بردار پشتیبان و شبکه بیزین نیز نشان داد که بهترین ساختار ورودی برای پیش بینی سطح تراز ایستابی ماه بعد، تا شش تأخیر زمانی خواهد بود. از میان دو مدل با ساختار ورودی یکسان، مدل حداقل مربعات ماشین بردار پشتیبان، عملکرد بهتری را با توجه به ضریب تبیین 977/0، میانگین خطای مطلق 204/0 و جذر میانگین مربعات خطای 307/0، نسبت به شبکه بیزین داشته است. نتایج تحقیق نشان داد که آزمون گاما در انتخاب ترکیب ورودی مناسب در محاسبات نرم می تواند کارایی بهتری داشته باشد.

مدیریت منابع آب و خاک در حوزه های آبخیز همراه با افزایش درآمد بهره برداران از مهمترین اقدامات در زمینه ارائه الگوی صحیح استفاده از اراضی و بهینه سازی کاربری اراضی است. در این تحقیق با استفاده از مدل برنامه ریزی خطی سیمپلکس و سامانه اطلاعات جغرافیایی، نقش بهینه سازی کاربری اراضی در حوزه آبخیز چهل گزی سنندج در سه گزینه شامل وضعیت موجود، وضعیت اعمال مدیریت و وضعیت استاندارد اراضی بررسی شد. نتایج نشان داد درآمد خالص سالانه در وضعیت اعمال مدیریت 50/22 درصد و در وضعیت استاندارد 65/143 درصد نسبت به وضعیت موجود افزایش خواهد یافت. نتایج تحلیل حساسیت سناریو ها نشان داد که درگزینه وضعیت موجود وگزینه اعمال مدیریت، تغییر در سطح اراضی باغی و سپس مراتع بیشترین تأثیر را بردرآمد آبخیزنشینان دارند. حال آنکه درگزینه استاندارد اراضی، تغییر در سطح اراضی مرتعی و سپس باغات بر روی درآمد تأثیر زیادتری دارند. بر طبق نتایج به دست آمده، درآمد خالص سالانه در وضعیت فعلی 91/22 درصد، در وضعیت اعمال مدیریت اراضی 42/41 درصد و در وضعیت استاندارد 47/142 درصد افزایش خواهد یافت. همچنین میزان درآمد در واحد هکتار در کاربری ترکیبی مرتع-بادامکاری، نسبت به کاربری های دیگر در حدود سه برابر افزایش می یابد.

با توجه به اهمیت داده های بارش در علوم مختلف و عدم وجود شبکه ی باران سنجی گسترده و مناسب لازم است داده های بارش به نحوی برآورد شوند. یکی از بهترین راه های برآورد بارش، استفاده از داده های ماهواره ای است. البته ضروری است که ارزیابی دقت این داده ها قبل از استفاده انجام شود. در مقاله حاضر به ارزیابی دقت داده های بارش ماهواره ای CMORPH و 3B42RT V7 TRMM در حوضه گرگانرود پرداخته شده است. بدین منظور داده های بارش این دو پایگاه با داده های بارش مشاهده ای شش ایستگاه تمر، رامیان، بهلکه داشلی، سدگرگان، فاضل آباد، غفارحاجی در سال های آبی83-1382 لغایت 86-1385 مقایسه شد. معیار های ضریب همبستگی، میانگین انحراف خطا، میانگین مجذور مربع خطا، ضریب تغییرات میانگین مجذور مربع خطا، انحراف نسبی، احتمال آشکار سازی، نرخ هشدار اشتباه و شاخص موفقیت بحرانی برای بارش های هر دو ماهواره محاسبه شد. نتایج نشان می دهد که داده های ماهواره ای در مقیاس ماهانه و فصلی از دقت بالا تری نسبت به مقیاس روزانه برخوردار هستند. بیشترین همبستگی داده هایTRMM 3B42RT V7 و CMORPH با داده های مشاهده ای، مربوط به متوسط بارش مرداد ماه ایستگاه غفارحاجی و به ترتیب با ضریب همبستگی 0. 93 و 0. 85 می باشد. بررسی ها نشان می دهد که ماهواره های CMORPH وV7 TRMM 3B42RT مقدار بارش را کم تر از مقدار مشاهداتی تخمین زده اند. همچنین CMORPH احتمال آشکار سازی و شاخص موفقیت بحرانی بهتر اما نرخ هشدار اشتباه بد تری نسبت بهV7 TRMM 3B42RT از خود نشان داده است.

یکی از برنامه های آبخیزداری طی دهه های اخیر، اجرای طرح های مشارکتی بوده است که انجام آنها از برنامه پنج ساله سوم توسعه شروع شد. طرح مدیریت پایدار منابع آب وخاک حوزه حبله رود یکی از این طرح های مشارکتی است که فاز اول آن توسط معاونت آبخیزداری وزارت جهاد سازندگی وقت در سال 1377 با همکاری دفتر توسعه سازمان ملل متحد ( UNDP (به اجرا درآمد. با توجه به اینکه تاکنون کمتر به جزئیات و ابعاد مشارکت مردمی در طرح های آبخیزداری پرداخته شده است. لذا در این تحقیق سعی شده است تا ابعاد مشارکت مردم در طرح های آبخیزداری با استفاده از روش تحلیل عاملی مورد بررسی قرار گیرد. جامعه آماری این پژوهش ساکنین حوزه آبخیزحبله رود می باشند. جامعه نمونه شامل 200 نفراز روستاییان ساکن در حوزه می باشند که درطرح مشارکت داشته اند. ابزارجمع آوری داده ها دراین پژوهش پرسشنامه های محقق ساخته بوده است که اطلاعات لازم بصورت حضوری از طریق این پرسشنامه ها جمع آوری شد. برای سنجش پایایی ابزار جمع آوری اطلاعات ازآزمون آلفای کرونباخ و برای سنجش روایی متغیرهای مورد آزمون، از روش تحلیل عاملی استفاده شد. نتایج بدست آمده موید اعتماد و اطمینان بالا به پرسشنامه بوده است. نتایج تحقیق نشان داد که میزان مشارکت مردم در طرح های آبخیزداری متوسط بوده و مشارکت مردم دراجرای طرح های آبخیزداری در سه بعد: اجتماعی (37 درصد) بعد محیطی یا میدانی (16 درصد) و بعد اقتصادی (8 درصد) بوده است که این عوامل مجموعا 61 درصد از واریانس مشارکت را تبیین می کنند.