مجله علوم و مهندسی آبخیزداری ایران
سال:1389 | دوره:4 | شماره:12 |تعداد مقالات:8

پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل موثر بر میزان مشارکت روستاییان در طرح های آبخیزداری شهرستان جیرفت صورت گرفت. به لحاظ روش، این پژوهش از نوع پژوهش های توصیفی-همبستگی محسوب می شود. جامعه آماری این پژوهش را 1660 نفر از روستاییان شهرستان جیرفت که طی سال های 85-1378 در روستاهای آنان طرح های آبخیزداری اجرا شده است، تشکیل می دادند (N=1660) که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 228 نفر از آنان به عنوان نمونه از طریق روش نمونه گیری طبقه ای با انتساب متناسب برای انجام پژوهش انتخاب شدند. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه استفاده گردید. روایی پرسشنامه با نظر میز گردی از کارشناسان و پژوهشگران امور مشارکت و توسعه روستایی مورد تایید قرار گرفت. برای تعیین پایایی ابزار پژوهش پیش آزمون انجام گرفت که مقدار آلفای کرونباخ محاسبه شده برای متغیر وابسته پژوهش (میزان مشارکت روستاییان در طرح های آبخیزداری) 0.88 بدست آمد. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSSWin15 استفاده شد. نتایج تحلیل همبستگی نشان داد که بین متغیر وابسته میزان مشارکت روستاییان در طرح های آبخیزداری با متغیرهای سطح تحصیلات، میزان رضایت مندی، میزان انسجام اجتماعی، سطح پایگاه اقتصادی-اجتماعی، میزان انگیزه پیشرفت، کشاورز نمونه، عضویت در نهادهای عمومی روستا، میزان مسافرت به خارج از روستا، مددکار ترویجی، میزان استفاده از منابع اطلاعاتی، سابقه فعالیت کشاورزی، میزان مالکیت باغ و زمین کشاورزی، میزان درآمد از طریق فعالیت های کشاورزی، میزان برخورداری از مشوق ها، سطح زیر کشت زمین کشاورزی، فعالیت شورای اسلامی روستا، رابطه مثبت و معنی دار و با متغیر میزان وابستگی به دولت رابطه منفی و معنی دار وجود دارد. همچنین نتایج بدست آمده از تحلیل معادله همبستگی حاکی از آن بود که پنج متغیر میزان انسجام اجتماعی، میزان استفاده از منابع اطلاعاتی، میزان مالکیت باغ و زمین کشاورزی، میزان رضایت مندی و عضویت در نهادهای عمومی روستا، در حدود 46.8 درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین می نمایند.

با توجه برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی و افت سطح آب در آن ها، اجرای طرح های تغذیه مصنوعی ضروری به نظر می رسد. با وجود تحقیقات قابل توجه در زمینه تغذیه مصنوعی، هنوز روشی برای برآورد راندمان این طرح ها ارائه نشده است. هدف این پژوهش، تعیین راندمان تغذیه سامانه های تغذیه مصنوعی با استفاده از جریان سیلابی رودخانه های فصلی است. در روش پیشنهادی، ابتدا آبنگار های سیلاب در دوره بازگشت های مختلف بین اجزا مختلف سامان تغذیه مصنوعی تقسیم شده و بازدهی آبگیری حوضچه ها تعیین می گردد. سپس با توجه به ابعاد حوضچه های تغذیه و آب نفوذ یافته از حوضچه ها در طول سیلاب، میزان حجم آب قابل تغذیه در حوضچه ها تعیین می شود. در محاسبه نفوذ از بستر رودخانه، از ترکیب نتایج مدل HEC-RAS و روش اچه وری استفاده شده، بطوریکه سطح جریان بر اساس نتایج شبیه سازی مدل HEC-RAS تعیین گردیده و مقدار نفوذ بر اساس روش اچه وری برآورد شده است. در نهایت پس از تعیین بازدهی سامانه تغذیه در سیلاب های با دوره بازگشت مختلف، بازدهی تغذیه کلی سامانه تغذیه مصنوعی با استفاده از فرمول امید ریاضی تعیین شده است. کاربرد روش پیشنهادی در سامانه رودخانه امام زاده عبداله سمنان حاکی از آن است که روش ارائه شده بازدهی مناسبی در تغذیه مصنوعی آبخوان داشته و می تواند 81 درصد سیلاب های مازاد را برای تغذیه مصنوعی آبخوان استفاده نماید.

عوامل مختلفی نظیر پستی و بلندی، اقلیم، زمین شناسی، تکتونیک، پوشش گیاهی و خصوصیات خاک در ایجاد حرکت های توده ای زمین دخالت دارند که بعضی بصورت طبیعی و بعضی بر اثر دخالت غیر اصولی انسان در طبیعت به وجود می آیند. تخریب و از بین بردن جنگل یکی از عواملی است که باعث تشدید زمین لغزش می شود. جهت بررسی این مهم، در این پژوهش ابتدا دو دامنه با شرایط تقریبا یکسان (در یکی قطع جنگل و دارای لغزش و در دیگری دامنه دارای پوشش جنگلی و پایدار) در شهرستان اردل در استان چهارمحال و بختیاری انتخاب شد. با توجه به مطالعات انجام شده، هر دو دامنه از نظر زمین شناسی در سازند آبرفتی حاوی لایه های مارنی و از نظر خاکشناسی، دارای بافت خاک رسی-لومی و کانی رسی غالب اسمکتیت بود. همچنین خواص مکانیک خاک (زاویه اصطکاک داخلی و چسبندگی خاک) در هر دو دامنه تقریبا برابر و در گروه ML-CL قرار می گرفت. از نظر هیدرولوژی و منابع آب نیز حوزه بالا دست دو دامنه مشترک و آب نفوذ یافته در هر دو دامنه برابر 152600 مترمکعب در سال برآورد تنها اختلاف عمده این دو دامنه درصد پوشش گیاهی آنها (یکی دامنه منظم و بصورت توده جنگلی با حدود 40 درصد تاج پوشش و دیگری دامنه نامنظم حاوی لغزش بصورت دیمزار و با پوشش گیاهی کمتر از 5 درصد) بود. پس از تعیین کلیه پارامترهای موثر در لغزش، ضریب اطمینان در دامنه باجنگل بلوط قطع شده حدود 1 بدست آمد (روش بیشاپ) که در نتیجه توده لغزیده بود، در صورتیکه در دامنه دارای پوشش جنگلی بلوط، ضریب اطمینان بدون اثر پوشش گیاهی در محاسبات 0.9 بدست آمده ولی توده نلغزیده بود. نتایج نشان می دهد وجود جنگل بلوط با ریشه های 4-3 متری باعث استحکام خاک شده (افزایش مقاومت برشی) و از لغزش جلوگیری بعمل می آورد. همچنین، پوشش جنگلی بلوط با افزایش تبخیر و تعرق، آب اضافی را دفع نموده و وزن توده را کمتر می نماید. بنابراین در این منطقه قطع جنگل بلوط و تبدیل آن به دیمزار یکی از عوامل بسیار مهم در وقوع لغزش می باشد.

در بسیاری از مطالعات منابع آب و آب شناختی، برآورد توزیع مکانی بارندگی بر اساس داده های نقطه ای ثبت شده در ایستگاه های بارانسنجی اهمیت ویژه ای دارد. بررسی های اولیه نشان می دهد که ایستگاه های بارانسنجی موجود در کشور از توزیع مکانی مناسبی برخوردار نبوده و بسیاری از آنها در محدوده های جمعیتی متمرکز هستند. بهینه سازی شبکه ایستگاه های بارانسنجی می تواند در بهبود دقت نتیجه مطالعات منابع آب موثر باشد. روش های مختلفی برای این منظور وجود دارد. کریگینگ یک روش زمین آماری است که می تواند توزیع واریانس خطای برآورد را بر اساس ویژگی های نیم تغییرنما و بدون داشتن آمار مشاهده ای تاریخی محاسبه نماید. بنابراین با استفاده از این روش می توان قبل از احداث ایستگاه و انجام نمونه برداری، میزان کاهش واریانس خطا را به ازای اضافه نمودن ایستگاه جدید و یا جابجایی یک ایستگاه محاسبه نمود. در این مقاله هدف بهینه سازی شبکه ایستگاه های بارانسنجی جنوب غرب کشور با توجه به واریانس برآورد کریگینگ و توپوگرافی منطقه و با هدف حفظ یا کاهش تعداد ایستگاه های موجود در منطقه (عدم ایجاد هزینه اضافی) می باشد. نتایج حاکی از آن است که تعداد و آرایش ایستگاه های موجود برای برآورد توزیع مکانی بارندگی در ماههای خشک سال کفایت می نماید. اما در مورد سایر ماه ها و بارندگی سالانه، نیاز به جابجایی برخی ایستگاه ها می باشد. نتایج نشان می دهد که جابجایی 17 ایستگاه منطقه میزان میانگین واریانس خطا را حدود 10 در صد کاهش می دهد. همچنین بررسی وضعیت برونیابی داده ها بیانگر خطای قابل توجهی در برآورد بارندگی در ارتفاعات می باشد.

هدف از این پژوهش بررسی ارتباط الگوهای سینوپتیکی بزرگ مقیاس اقلیمی با بارش استان خراسان رضوی می باشد. در این مطالعه با استفاده از سیستم استنباط فازی ممدانی و رگرسیون چند متغیره، پیش بینی بارش در بازه زمانی آوریل تا ژوئن (فروردین تا خرداد) در استان خراسان رضوی ارائه شده است. در این مطالعه، ابتدا ارتباط بین تغییرات الگوهای سینوپتیکی شامل فشار سطح دریا، اختلاف فشارسطح دریا، دمای سطح دریا، اختلاف دما بین سطح دریا و سطح 1000 میلی باری، دمای سطح 700 میلی بار، ضخامت بین سطوح 500 و 1000 میلی بار، رطوبت نسبی سطح 300 میلی بار و آب قابل بارش با بارش متوسط منطقه ای مورد بررسی قرار گرفت. در انتخاب این مناطق که مجموعه ای از نقاط در خلیج فارس و دریای عمان، دریای سیاه، دریای خزر، دریای مدیترانه، دریای شمال، دریای آدریاتیک، دریای سرخ، خلیج عدن، اقیانوس اطلس، اقیانوس هند و سیبری را شامل می شوند، تاثیرپذیری بارندگی منطقه شمال شرق ایران از الگوهای سینوپتیکی در مناطق فوق مورد توجه قرار گرفت. سپس، مدل سیستم استنباط فازی ممدانی در دوره 28 ساله آموزش داده شده، در پایان، پیش بینی بارش در دوره 10 ساله مورد آزمون قرار گرفت. نتایج نشان می دهد سیستم استنباط فازی ممدانی و روش رگرسیونی می توانند در اکثر سال ها، بارش بهاره را با دقت قابل قبولی پیش بینی نمایند. ریشه میانگین مربعات خطا برای مدل فازی 36.6 میلی متر و برای مدل رگرسیونی 5.5 میلی متر به دست آمد.

تخلیه کننده ها مجموعه ای از سازه ها هستند که برای انتقال آب از دریاچه سد به نقاط تخلیه در پایین دست سد به کار می روند. وجود جریان تحت فشار در بالادست دریچه تخلیه کننده ها، وجود افت انرژی جریان به دلیل عوامل مختلف و همچنین مقادیر ناچیز نسبت بازشدگی دریچه به تراز آب روی دریچه تخلیه کننده، سبب می شود استفاده از روابط و نتایج به دست آمده از روش های نظری با خطاهای چشمگیری در تعیین عامل های مختلف مربوط به تخلیه کننده ها از جمله مقادیر ظرفیت آبگذری دریچه ها همراه باشد. بر این اساس نیاز به انجام مطالعات آزمایشگاهی دقیق در این خصوص می باشد.در این تحقیق پس از طراحی و ساخت مدل فیزیکی مجرا و دریچه های سرویس و اضطراری در آزمایشگاه هیدرولیک پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، آزمایش های لازم انجام پذیرفت. مقادیر ارتفاع معادل فشار در نقاط مختلف و میزان آبگذری دریچه در 6 تراز مخزن و 12 بازشدگی از دریچه ها، اندازه گیری شد.نتایج نشان داد روند تغییرات ضریب آبگذری دریچه سرویس در اختلاف تراز حداکثر، از بازشدگی 2 تا 10 درصد سیر افزایشی داشته، و از بازشدگی 10 الی 30 درصد، روند کاهشی را طی کرده و در ادامه از بازشدگی 30 تا 70 درصد با آهنگ تا حدودی ملایم روند افزایشی به خود می گیرد و در نهایت از بازشدگی 70 درصد به بالا، سیر افزایش ضریب آبگذری، شیب تندتری به خود می گیرد. این روند در سایر ترازهای مورد آزمایش نیز دیده می شود، لذا آهنگ تغییرات ضریب آبگذری در دو تراز پایینی، از بازشدگی 50 درصد به بالا آغاز می شود. بطورکلی بررسی تغییرات ضریب آبگذری نشان داد با افزایش بازشدگی دریچه ها مقدار این ضریب، افزایش می یابد. تغییرات عدد فرود نیز نشان داد با افزایش تراز مخزن مقادیر عدد فرود جریان افزایش یافته، و در یک تراز ثابت از مخزن، با افزایش بازشدگی دریچه ها، مقدار عدد فرود کاهش می یابد.

یکی از روش های پیش بینی دبی اوج، استفاده از مدل جعبه سیاه از جمله شبکه عصبی مصنوعی است. نقطه ضعف شبکه های عصبی در جعبه سیاه، عدم وجود قانون تایید شده برای معماری شبکه آنها است، معیار مناسبی برای تعیین تعداد لایه و تعداد نرون در لایه پنهان، نوع تابع فعال سازی برای لایه پنهان و لایه خروجی وجود نداشته و تنها راه حل استفاده از روش آزمون و خطا می باشد. در این پژوهش با استفاده از شبکه عصبی پرسپترون و با ثابت نگه داشتن نوع تابع فعال سازی برای لایه پنهان، نوع تابع فعال سازی در لایه خروجی برای دو زیرحوزه گته ده و گلینک واقع در حوزه آبخیز طالقان بررسی گردید. 20 درصد داده ها برای مرحله آزمایش، 65 درصد برای مرحله آموزش و 15 درصد برای مرحله اعتبارسنجی وارد نرم افزار مطلب شدند و دو تابع فعال سازی خطی و سیگموییدی برای لایه خروجی انتخاب گردید. در هر دو ایستگاه، تابع خطی با داشتن کمترین RMSE برای لایه خروجی مناسب تشخیص داده شد و تعداد نرون مناسب در ایستگاه گته ده پنج و در ایستگاه گلینک شش انتخاب شد.

دیواره های رودخانه اغلب در معرض فرسایش کناره ای و تخریب قرار دارند. لذا لازم است دامنه گسترش، خطرات ناشی از آن و عوامل موثر در این پدیده شناخته شوند. یکی از روش های کنترل این فرسایش، استفاده از آبشکن ها است که در صورت طراحی و اجرای صحیح، علاوه بر کنترل فرسایش کناره ای، منجر به بازیابی و احیای اراضی با ارزش حاشیه رودخانه ها می شود. با توجه به این که حفاظت از اراضی مجاور رودخانه و به حداقل رساندن میزان فرسایش کناری لازم و ضروری می باشد، این پژوهش با هدف تعیین تاثیر طول آبشکن در حفاظت رودخانه و کاهش فرسایش کناری با استفاده از مدل آزمایشگاهی انجام گرفت. آزمایش ها با سه طول مختلف آبشکن در 5 دبی متفاوت انجام شد. نتایج آزمایش ها نشان دادند که افزایش طول آبشکن از 25 به 35 سانتیمتر مقدار سطح فرسایش کناری را از 20 تا 40 درصد در دبی های 15 تا 25 لیتر در ثانیه کاهش داده است.