اخلاق و تاریخ پزشکی ایران
سال:1394 | دوره:8 | شماره:5 |تعداد مقالات:8

ژنتیک اجتماعی زمینه ای پژوهشی - کاربردی است و بر آن است نقش متغیرهای ژنتیکی را در تعاملات و جبرگرایی ساختار اجتماع که گونه ها را تحت تاثیر قرار می دهد، بررسی کند. ژنتیک اجتماعی گستره ای از خدمات، از تشخیص اختلالات مادرزادی و ژنتیکی، مشاوره ژنتیکی، پیش گیری و غربالگری تا سیاست گذاری های کلان در این زمینه را در بر می گیرد. نقطه هدف ژنتیک اجتماعی، جوامع است و پزشکان جامعه نگر با توجه به ویژگی های خاص هر جامعه به اولویت بندی در ژنتیک پزشکی اقدام می کنند. در این بین باید اصول اخلاقی در ژنتیک پزشکی را نیز در نظر بگیرند. از این رو، هدف از بررسی حاضر، بررسی اولویت بندی ژنتیک اجتماعی در جامعه ایران است.با توجه به بررسی های انجام شده، اولویت های خدمات ژنتیک اجتماعی در ایران با استفاده از چندین بعد قابل ارزیابی است. این ابعاد به ترتیب دربرگیرنده مواردی درباره شدت و نوع بیماری، امکان تشخیص، پیش گیری و درمان، شیوع شناسی، نگرش به بیماری، مسائل خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی، اقتصادی، و دیگر موارد هستند. برای تحقق فعالیت های ژنتیک اجتماعی، باید علاوه بر توجه به اولویت های ذکرشده، 4 اصل اخلاقی در ژنتیک پزشکی (خودمختاری، سودمندی، نازیانمندی و برابری) مورد توجه خاص قرار گیرند.

نارسایی مزمن کلیوی وضعیتی تهدیدگر برای زندگی نوزادان است که خانواده های آنان را نیز تهدید می کند. بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه و خانواده های آنان تحت فشارهای جسمی، روانی و اجتماعی زیادی قرار می گیرند. بنابراین، به خدمات تسکینی و حمایتی نیازمند می شوند. به علاوه، اخلاق نقش مهمی در مراقبت از این بیماران و خانواده های آنان دارد. هدف این مطالعه، شناسایی رویکردی اخلاقی در زمینه فراهم سازی خدمات طبی، تسکینی و حمایتی برای نوزادان مبتلا به نارسایی مزمن کلیه و خانواده های آنان است. مطالعه حاضر، بر مبنای یک نمونه در گراند راند اخلاق پزشکی مرکز طبی کودکان تهران انجام شده است. نمونه معرفی شده، یک نوزاد پسر با تشخیص نارسایی کلیه بود که در ارزیابی های انجام شده، هیدرونفروز دوطرفه شدید و کیست های متعدد کلیوی، همراه با کراتینین بالا یافت شد. در بررسی های بعدی هم چنان فیلتراسیون گلومرولی پایین و فشارخون بالا وجود داشت. پزشکان پس از انجام دیالیز صفاقی اولیه، تعبیه کاتتر دیالیز صفاقی مداوم سرپایی (Continuous ambulatory peritoneal dialysis: CAPD) را تحت عمل جراحی برای انجام دیالیز مستمر پیشنهاد دادند تا در صورت رسیدن شیرخوار به سن بالاتر، کاندید پیوند کلیه شود. اما والدین رضایت ندادند و بیمار را با رضایت شخصی ترخیص کردند که چند هفته بعد، نوزاد در منزل فوت کرد. به نظر می رسد کارکنان درمانی نیازمند به کارگیری راهبردهای کارآمد اخلاقی جهت ارائه خدمات طبی، حمایتی و تسکینی به نوزادان مبتلا به نارسایی مزمن کلیه و خانواده های آنان هستند. این خدمات، علاوه بر خدمات تسکینی و مراقبتی جهت خانواده و بیمار، شامل حمایت روانی و یاری به خانواده بیمار در اتخاذ تصمیمی می شود که کم ترین ضرر را عاید بیمار کند.

قانون مدنی در ماده 190 و مواد بعدی، برای طرفین هر قرارداد یک سری ویژگی هایی را برشمرده که مطابق آن افراد به منظور انعقاد قرارداد می باید واجد آن بوده باشند. این شرایط عبارتند از بلوغ، عقل و رشد. در قرارداد استفاده از رحم زن دیگر در بارداری، افراد علاوه بر این شرایط می باید ویژگی های دیگری را نیز دارا باشند از جمله نابارور بودن زوجین یا وضعیت سلامتی جسمی و روانی آن ها. هم چنین، سلامت جسمی و روانی مادرجانشین، شوهردار بودن وی، داشتن سابقه فرزند، بی ضرر بودن بارداری برای وی، در سن مناسب بارداری قرار داشتن و.... شرایط فوق الذکر جنبه قانونی نداشته و در وضعیت کنونی ممکن است تنها توسط برخی موسسات رعایت شود. از این رو، پیشنهاد می شود قانون گذار به این امر توجه کند و برای موسساتی که مبادرت به انجام این کار می کنند رعایت این شروط اجباری شود.

امروزه، رایحه درمانی به عنوان یکی از روش های طب مکمل بسیار پرکاربرد است. مطالعه تاریخ پزشکی نشان از سابقه تاریخی این روش درمانی در تمدن های باستانی از جمله تمدن باستانی ایران به عنوان یکی از قدیمی ترین روش های ضدعفونی و درمانی دارد.در این مقاله مروری سعی شد با مطالعه متون مذهبی و آثار مکتوب باقی مانده از ایران باستان که بیش تر به زبان پهلوی هستند و در تاریخ ایران شواهدی مبنی بر استفاده از این روش درمانی ارائه شده است، به این پرسش که رایحه درمانی چه جایگاهی در پزشکی ایران باستان دارد پاسخ داده شود.طبق باورهای ایرانیان، بیماری فراورده ای اهریمنی بود و اهریمن و دیوان گناک مینو در ایجاد بیماری عامل اصلی به شمار می رفتند که یکی از ویژگی های این موجودات پلید، بوی بد و پلشتی آن ها بود. بر این اساس، ایرانیان نیز با توسل به گیاهان و رعایت برخی اصول بهداشتی سعی در زدودن بیماری ها داشتند. آن ها به دلیل این که عوامل انتقال بیماری را پلشتی ها و بوی بد و هوای نامطبوع می دانستند، با توجه به آموزه ای دینی که نیروهای اهورایی را خوش بوی می پنداشت، در همگامی با نیروهای اهورایی از رایحه خوش استفاده کرده و از مواد و گیاهان و چوب های خوش بو به گونه های مختلف برای از بین بردن عوامل بیماری (در پیش گیری) و درمان برخی بیماری های جسمی و روانی بهره می بردند.

نگرش رسول گرامی خدا (ص) به درمان جسم دارای ابعاد مختلف اعتقادی، هستی شناختی، اخلاقی، فقهی و طبی است. این مقاله به مطالعه نگرش عرفانی و اخلاقی ایشان به درمان می پردازد تا ماهیت درمان را از منظر عرفانی و نیز رفتار اخلاقی طبیب دین ورز در فرایند درمان را تبیین کند.این تحقیق، با استناد به آیات قرآن کریم و تفاسیر مرتبط و نیز روایات نبوی در جوامع روایی شیعه و سنی و طبق روش اسنادی- کتابخانه ای انجام شده است.نتایج این تحقیق نشان داده است پیامبر خدا (ص) درمان را با نگرشی توحیدی صرفا مستند به خدای متعال دانسته و بلکه نام «طبیب» را نیز مخصوص حضرت پروردگار معرفی فرموده که شفا تنها در دست اوست. آن حضرت، پزشکان را افرادی «رفیق» که با رفق و مدارا به بیمار خدمت می کنند دانسته است. البته ایشان پزشک را نه برکنار از فرایند درمان بلکه به عنوان مجرای فیض پروردگار معرفی فرموده است و با این نگرش، اصحاب خود را به پیروی از فرایندهای درمانی توصیه نموده است. آن حضرت دارو را نازل شده از ناحیه خدای متعال دانسته و فرمودند «خدای متعال برای هر دردی دارویی را نازل فرموده است». هم چنین، طبق آموزه های اخلاقی رسول اکرم (ص) سه وظیفه محوری در فرایند درمان برای پزشک وجود دارد: لزوم تخصص پزشک، تلاش او در کشف درمان و دوری از مداوا کردن با محرمات.آموزه هستی شناسانه عرفانی نبوی درباره درمان که «خدای متعال برای هر دردی دارویی را نازل فرموده است»، یک انگاره بسیار مهم است که می تواند به عنوان یک گزاره فراروشی، طب را از بحران های پارادایمی مرتبط با موضوع نجات دهد. همچنین دیگر نگرش های عرفانی آن حضرت به درمان، می تواند با ایجاد صبغه توحیدی در فرایند درمان، مبادی اخلاقی درمان را تبیین کند. اصول اخلاقی مطرح شده در ارتباط پزشک و درمان نیز می تواند با رهیافتی نو یعنی با ابتنا بر مسوولیت در برابر حرفه پزشکی (فعلا با تاکید بر حرفه و بس و بدون توجه به مسوولیت در برابر بیمار) به عنوان مسوولیتی الهی به ارتقای مسوولیت حرفه ای پزشک بیانجامد.

نگرانی های دیرباز در مورد تغذیه نوزادان و پیداکردن جایگزین مناسب به جای شیر خشک، سازمان جهانی بهداشت را بر آن داشت تا در سال 1909 میلادی، ایده تاسیس بانک شیر مادران را مطرح سازد و یک سال پس از آن، اولین بانک شیر مادران اهداکننده در بوستون آمریکا بنیاد نهاده شد و به دنبال آن، در کشورهای مختلف اروپایی و آسیایی نیز تاسیس این نوع بانک ها رونق گرفت. تولد نوزادان چندقلو و عدم کفاف شیر مادر آن ها، تولد نارس و نبود شیر در مادر زایمان کننده، عدم پذیرش فرمول شیر مادر توسط نوزاد او و چندین دلیل دیگر، نیاز به تاسیس بانک شیر مادران را در کشورهای مختلف جهان دوچندان کرده است. هدف از پژوهش حاضر، ضمن روشن سازی اهمیت و مزایای شیر مادر در مقایسه با شیرهای مصنوعی و جایگزین، پاسخ به این سوال بنیادین است که از نگاه فقه و حقوق، برای تحقق محرمیت رضاعی بین شیرخوار و زن شیرده و خویشاوندان وی، چه شرایطی لازم بوده و کدام یک از این شرایط، می تواند مانع و چالشی بر سر راه تاسیس بانک شیرمادران در کشور ایران و سایر کشورهای اسلامی قلمداد شود.دقت در ادله مربوط به محرمیت رضاعی، در منابع روایی و فقهی شیعه و سنی، حاکی از آن است که هیچ چالش و مانع شرعی ای نمی تواند زمینه های ایجاد آن را در کشور ایران و سایر کشورهای مسلمان از بین برده و محذور قانونی و شرعی در برابر تاسیس بانک شیر مادران در کشورهای اسلامی را رقم بزند. پژوهش حاضر، به روش توصیفی- تحلیلی و به استناد منابع کتابخانه ای، ادله و مبانی اثباتگر محرمیت رضاعی را مورد واکاوی قرار داده و ادعای مذکور را به اثبات رسانده است.

برای داشتن عملکرد اخلاقی در پرستاری، در درجه اول پرستاران باید ابعاد و مسائل اخلاقی را در حرفه خود شناخته و نسبت به آن در تمام ارتباطات و مداخلات پرستار- بیمار حساس باشند. این حساسیت باید از ابتدای آموزش در دانشجویان شکل بگیرد تا نظام سلامت پایه های محکم و قوی داشته باشد. قرار گرفتن در محیط بالینی و آموزشی هر کدام به نحوی بر حساسیت اخلاقی تاثیرگذار است. هدف از این مطالعه تعیین و مقایسه میزان حساسیت اخلاقی دانشجویان سال سوم و چهارم پرستاری و پرستاران شاغل در دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد در سال 1393 است. در این مطالعه توصیفی - مقطعی از پرسشنامه حساسیت اخلاقی Lutzen استفاده شد. روایی و پایایی پرسشنامه مورد تایید قرار گرفت. با توجه به فرمول حجم نمونه 110 نفر در هر گروه نمونه گیری شدند. نمونه گیری از دانشجویان سال سوم و چهارم به صورت تصادفی و از پرستاران در دو مرحله (مرحله اول خوشه ای و مرحله بعد تصادفی ساده) انجام شد. داده ها با استفاده از آمار توصیفی و تحلیلی با نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شد.میانگین و انحراف معیار نمره حساسیت اخلاقی در پرستاران 3.33±0.36 و دانشجویان پرستاری 3.27±0.35 بود و مقایسه این دو گروه با آزمون آماری Independent T-test اختلاف معنی دار نشان نداد (p>0.05 و t=-1.06 و df=218). میانگین نمره حساسیت اخلاقی بر حسب ویژگی های دموگرافیک تفاوت آماری معنی دار نداشت. میزان حساسیت اخلاقی در دانشجویان پرستاری و پرستاران دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد از حد مطلوبی برخوردار بود که می تواند به عنوان نقطه قوتی برای برنامه ریزان سیستم سلامت محسوب شود.

داروسازان، به عنوان اعضای جامعه به طور کل و هم چنین، به عنوان اعضای کادر سلامت، در بسیاری از فعالیت هایی شرکت دارند که می تواند ایشان را در معرض چالش های اخلاقی قرار دهد. آن ها در حین انجام کار خود ممکن است با مشکلات و مسائلی روبه رو شوند که آیا آنچه انجام داده اند، درست، مناسب و قانونی است یا نه؟ این مطالعه به بررسی چالش های اخلاقی از دیدگاه داروسازان داروخانه و اساتید دانشکده داروسازی شیراز می پردازد و جنبه تفسیری و فرایندهای استدلالی آن ها از پدیده های اجتماعی مانند مسائل اخلاقی و تصمیم گیری اخلاقی برای مقابله با چنین مشکلاتی در داروخانه ها و در تعاملات بین داروساز با افرادی که با آن ها رابطه دارد را مورد بررسی قرار می دهد. پژوهش حاضر یک مطالعه با رویکرد کیفی، از نوع تحلیل محتواست. شرکت کنندگان 20 نفر از داروسازان از جامعه آماری داروسازان شاغل به کار در داروخانه های شهر شیراز و اساتید دانشکده داروسازی بودند. داده ها از طریق مصاحبه های نیمه ساختارمند و با نمونه گیری مبتنی بر هدف جمع آوری و تا اشباع داده ها ادامه یافت. تجزیه و تحلیل داده ها با رویکرد تحلیل محتوای کیفی انجام شد. تجزیه و تحلیل مصاحبه با شرکت کنندگان در مطالعه، به استخراج شش مقوله شامل درک داروسازان از مفاهیم کلیدی اخلاق، وظایف و تجربیات داروسازان، روابط با سایر کادر سلامت، داروخانه به عنوان یک مکان اقتصادی، تفاوت رعایت اخلاق در داروسازی با پزشکی و پرستاری از دیدگاه داروسازان و چگونگی پاسخ عملی داروسازان در مواجهه با مشکلات اخلاقی، منتج شد. هر کدام از این مقوله ها، نیز به زیر مقوله های مربوط به موارد خاص چالش های اخلاقی در محیط کار، خوشه بندی شد. آگاهی از مسائل اخلاقی و دستورالعمل های حرفه ای، یک بخش اساسی در آموزش ارائه دهندگان خدمات سلامت است. اهداف گسترده از آموزش اخلاق رسمی در افراد حرفه ای، بالا بردن آگاهی آن ها از مسائل اخلاقی و دستورالعمل های حرفه ای و ارائه یک ساختار برای ارزیابی مشکلات اخلاقی و تصمیم گیری مناسب و قابل توجیه است. یافته های این مطالعه نشان دهنده نیاز به ایجاد دستورالعمل های حرفه ای و کدهای اخلاقی برای تجربیات داروخانه ای در راستای پوشش دادن همه مسائل اخلاقی است.