اخلاق و تاریخ پزشکی ایران
سال:1392 | دوره:6 | شماره:2 |تعداد مقالات:9

با گذشت بیش از نیم قرن از شروع نجات زندگی تعداد زیادی از بیماران با استفاده از اندام های مبتلایان به مرگ مغزی به وسیله انجام موفقیت آمیز اعمال جراحی متنوع و گاهی شگفت انگیز و هم چنین نگارش کتاب ها، مقاله ها و تشکیل جلسات و گردهمایی های محلی، منطقه ای و بین المللی در ارتباط با این رویداد، هنوز بین اندیشمندان حوزه های مختلف هم چون علوم پزشکی، دینی، اخلاقی و حقوقی درباره موارد متعددی از کلیات و جزییات نظری و عملی این موضوع، اتفاق رای به وجود نیامده است. اگرچه مسائلی از قبیل اقرار در وصیت نامه، اخذ رضایت در زمان حیات، جلب رضایت خانواده بیمار مبتلا به مرگ مغزی، نوع عضو مورد نیاز، رعایت موازین مذهبی، فرهنگی و عرفی و شان یا منزلت افراد و موارد متعدد دیگری در این حوزه مطرح شده و مورد بحث قرار گرفته اند، اختلاف دیدگاه متخصصان و صاحب نظران به ویژه پزشکان و عالمان دین درباره تعیین زمان خروج روح از بدن و تعریفی از مرگ که متفق علیه باشد، مهم ترین چالشی است که سایر جزییات را تحت تاثیر قرار داده است. بر این اساس، گروهی از پژوهشگران با مطرح کردن نیاز ضروری بیماران به استفاده از اندام های اهدایی و عرف خاص گروهی از متخصصان پزشکی، سعی کرده اند که مرگ مغزی را همسان مرگ قطعی و بدن بدون روح معرفی کنند تا شاید چالش های دینی، اخلاقی و حقوقی به حداقل ممکن کاهش بیابد و راه برای استفاده از اندام های مبتلایان به مرگ مغزی هموارتر شود، اما برخی دیگر تلاش کرده اند تا به تعریف زمان مرگ قطعی و خروج روح از بدن بر اساس حقایق لغوی، شرعی و پزشکی و بدون توجه به اثبات یا نفی همسانی با مرگ مغزی و حکمی که بر مبنای آن تعریف مترتب خواهد شد، بپردازند و راه حل مشکلات نیازمندان به اندام های پیوندی را از هم زمان ساختن مرگ مغزی با خروج روح از بدن جدا کرده و صاحب نظران را به پیدا کردن راه حل های دیگری ترغیب کنند. به طور کلی، استفاده از اندام های مبتلایان به مرگ مغزی برای نجات جان بیماران نیازمند، ضرورت اجتماعی غیرقابل انکاری است که بدون نیاز به تغییر بنیادین معانی لغوی و فقهی از راه های متعددی هم چون مطرح کردن «اضطرار»، «حیات غیرمستقره» و به طور کلی «مسائل مستحدثه» قابل حل است. در این مقاله با مراجعه به منابع لغوی، فقهی و پزشکی و بررسی پژوهش های پیشین، به بازخوانی تعاریفی از مرگ، روح و زمان خروج آن از بدن که در ارتباط با مرگ مغزی کاربرد عینی دارند، پرداخته خواهد شد و علیرغم تایید استفاده از اندام های مبتلایان به مرگ مغزی برای نجات جان بیماران نیازمند، موضوع تغییر حقایق لغوی و شرعی برای تامین مصالح و اهداف نوظهور مورد بحث قرار خواهد گرفت.

مهندسی ژنتیک سلول های نطفه ای، نوعی روش درمان و بهسازی ژن در گستره دانش مهندسی ژنتیک است که با هدف اصلاحات قابل توارث در نسل های متوالی به انجام می رسد. مطابق با مبانی علمی، رویان یکی از اصلی ترین سوژه های پژوهشی و عملیاتی این مهندسی محسوب می شود. بنابراین، نتایج حاصل از پژوهش های علمی این مهندسی در صورتی که سوژه انسانی را در دستور کار خود قرار داده باشند، ارتباط تنگاتنگی با مبانی فقهی و حقوقی مرتبط با رویان انسان پیدا خواهند نمود. مقاله حاضر کوششی است برای ارائه تحلیلی نو در خصوص شان رویان انسان و نوع روابط والدین با آن که به طور خاص بر فناوری مهندسی ژنتیک سلول های نطفه ای انسان متمرکز شده است. در این راستا کوشش شده است تا با اتکا بر ایده ای که رویان را فاقد روح انسانی می داند به طرح ریزی تحلیلی نوین در خصوص ماهیت آن نائل آییم؛ تحلیلی که در بادی امر با چالش ها و سوالاتی روبه رو خواهد شد که در ورطه رویارویی با آن ها جز به مدد پالایش و تدقیق موفق نخواهد بود. در چارچوب پژوهش حاضر جنین پیش از دمیده شدن روح، جزئی از اموال مشترک والدین خود تلقی شده است. بنابراین، هسته مرکزی این مقاله به طرح ایده مملوکیت و مالیت رویان پرداخته و در نهایت به ترسیم حدود و ثغور آن اقدام شده است. در تحلیل مورد نظر نگارنده، مالیت داشتن نشانه ارزش و منفعت ذاتی چیزی (در این جا رویان) است و هرگز مستلزم رابطه مستقیم بین ارزش آن چیز با قابلیت داد و ستد در بازار نخواهد بود. به علاوه بازخوانی و توجه کافی به مفاد قاعده تسلیط در خصوص حدود مالکیت والدین بر رویان گامی اساسی در تنقیح و دفاع از این دیدگاه جدید است که در این پژوهش به آن اشاره شده است. بر این اساس، تسلط مالک بر اموال خود که در قاعده تسلیط بیان و تشریح می شود، محملی برای انواع تصرفات و مداخلات سلیقه ای و بی حد و حصر مالک در اموال خود نخواهد بود.

زمانی که پزشک تشخیص دهد درمان بیمار نتیجه ای در پی ندارد، موظف است که از درمان بیمار پرهیز کند ولی این کار با مشکلات جدی و پرتنشی همراه است. در مقاله حاضر، با مرور مقالات و کتب مربوطه و به منظور تسهیل در امر تصمیم گیری اخلاقی درمانگران، تلاش شده است که ضمن تشریح اشکال بالینی متفاوت اقدامات درمانی بیهوده، ابعاد نظری و عملی این مساله مورد بررسی قرار گیرد.یکی از این مشکلات، ابهامات موجود در تعریف بیهودگی است. مشکل بعدی تعیین ملاک های عملی و قضاوت در انتساب عنوان بیهودگی به یک درمان خاص است. این ابهام تا حدودی ناشی از تفاوت دیدگاه ها در باب هدف درمان، اختلاف در ارزش های پزشک و بیمار و اختلاف سلیقه درباره کسی است که در نهایت حق تصمیم گیری دارد؛ هم چنین، ممکن است مرتبط با مسائل مالی و انگیزه های غیراخلاقی باشد. تزاحمات عملی، مانند تقاضای درمان بیهوده از سوی بیمار و مساله تقدس حیات، به ویژه در دیدگاه های مذهبی نیز بخش دیگری از این مشکلات را تشکیل می دهد.برای درمان بیهوده تعاریف متعددی ارائه شده است که هر یک درصدد مشخص کردن مرزی بوده اند که بتوان در ورای آن درمان را بیهوده دانست، اما صرف نظر از این که چه تعریفی پذیرفته شود، بررسی ها نشان می دهد که تقاضای درمان بیهوده از سوی بیمار است که اغلب ناشی از بی اعتمادی و مشکلات عاطفی است و برای حل آن نیاز به درایت پزشک و در موارد اندکی نیز دخالت قانون است. مشکل جدی دیگر که بیش تر در زمینه مراقبت های پایان حیات در دیدگاه های مذهبی پیش می آید و ارتباط نزدیکی با اتانازی غیرفعال دارد، ضرورت حفظ نفس است. در این مورد با اولویت دادن به موضوعات مهم تری چون محدودیت بودجه سلامت، می توان به قواعد عملی و راهگشا دست یافت.

پرستاران در عمل با مسائل اخلاقی چالش برانگیزی مواجه می شوند و این امر تصمیم گیری را برای آن ها سخت می کند. هدف از این مطالعه تعیین میزان حساسیت اخلاقی پرستاران در تصمیم گیری های بالینی و همبستگی آن با رفتار مراقبتی آن ها در بخش های مراقبت های ویژه بیمارستان های آموزشی - درمانی بندرعباس در سال 1391 است. این پژوهش مطالعه ای توصیفی - تحلیلی است و همه پرستاران شاغل در بخش های مراقبت های ویژه نمونه های آن هستند. پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک و زمینه ای، پرسشنامه استاندارد حساسیت اخلاقی پرستاران در تصمیم گیری و پرسشنامه رفتار مراقبتی جهت گردآوری اطلاعات استفاده شدند. اطلاعات با نرم افزار SPSS16 و آمار توصیفی و آزمون های من ویتنی یو، کروسکال والیس و همبستگی اسپیرمن تحلیل شدند. میانگین نمره حساسیت اخلاقی پرستاران 70.15±6.90 با حداکثر امتیاز 96 و حداقل امتیاز 49 بود و 85.6 درصد حساسیت اخلاقی متوسط داشتند. میانگین نمره رفتار مراقبتی پرستاران 108.90±10.62 با حداکثر نمره 120 و حداقل نمره 69 محاسبه شد. همبستگی معنی داری بین نمره حساسیت اخلاقی و نمره رفتار مراقبتی وجود نداشت اما هر دو نمره با بخش محل کار رابطه معنی دار داشتند. بعد میزان احترام به استقلال مددجو با سابقه شرکت در سمینار یا کارگاه اخلاق پزشکی ارتباط معنی دار داشت. میزان حساسیت اخلاقی پرستاران در این پژوهش در حد متوسط بود و با رفتار مراقبتی آن ها همبستگی معنی داری نداشت. از آنجا که پرستاران در امر مراقبت از بیمار با موقعیت های جدی برخورد می کنند که نیاز به توانایی های اخلاقی در تصمیم گیری و عملکرد مناسب دارد، لازم است نسبت به مسائل اخلاقی مربوط به حرفه خود حساس و آشنا باشند.

یکی از موضوعات شایع در حرفه پرستاری دیسترس اخلاقی است که روز به روز بیش تر مورد توجه پژوهشگران این حرفه قرار می گیرد. دیسترس اخلاقی پدیده ای است که می تواند تاثیرات زیادی را بر پرستاران، بیماران و سیستم های بهداشتی داشته باشد. یکی از اثرات مهم و قابل توجه آن تاثیر بر تمایل پرستاران برای باقی ماندن در حرفه شان است. لذا مطالعه توصیفی - تحلیلی حاضر با هدف تعیین ارتباط دیسترس اخلاقی با تمایل به باقی ماندن در حرفه در پرستاران انجام گرفته است. واحدهای پژوهش پرستاران بیمارستان های آموزشی شهر بیرجند بودند که به روش سرشماری و مطابق با معیارهای ورود انتخاب شدند. اطلاعات مورد نظر توسط پرسشنامه 22 سوالی که شامل اطلاعات دموگرافیک، دیسترس اخلاقی Corley و تمایل به باقی ماندن در حرفه Need جمع آوری شد. روایی و پایایی این پرسشنامه پس از ترجمه از زبان انگلیسی توسط محقق مورد بررسی قرار گرفت.نتایج به دست آمده حاکی از آن است که بین دیسترس اخلاقی و تمایل به باقی ماندن در حرفه در پرستاران مورد بررسی رابطه معنی داری وجود ندارد (P>0.05). میزان دیسترس اخلاقی نیز در پرستاران در حد متوسط گزارش شد (SD= 0.6،mean=2.25 ). با توجه به سطح دیسترس اخلاقی در پرستاران و پیشگیری از پیامدهای احتمالی آن باید استراتژی ها و راهکارهایی به منظور آشنایی پرستاران با دیسترس اخلاقی و عوامل زمینه ساز آن در نظر گرفته شود تا بتوان در جهت کاهش هر چه بیش تر این پدیده اخلاقی موثرتر عمل کرد.

با توجه به توسعه و گسترش روزافزون پژوهش در علوم پزشکی و استفاده از آزمودنی های انسانی در طرح های تحقیقاتی، لزوم اجرای پژوهش بر اساس معیارها و اصول اخلاقی از اهمیت بالایی برخوردار شده است. در این مطالعه میزان پایبندی مجریان طرح های تحقیقاتی به شاخص های اخلاق در پژوهش بر اساس مفاد بیانیه های معتبر ملی و بین المللی در طرحنامه های تحقیقاتی مصوب دانشگاه علوم پزشکی ارومیه از سال 1382 تا 1387 مورد بررسی قرار گرفته است. این مطالعه به صورت توصیفی گذشته نگر بر روی 324 طرحنامه تحقیقاتی مصوب انجام شد. اطلاعات از طریق چک لیست هایی که با استفاده از پرسش نامه های استاندارد کمیته اخلاق در پژوهش سازمان بهداشت جهانی (WHO/ERC) و سایر مطالعات مرتبط تهیه شده بود استخراج و توسط نرم افزار  SPSSمورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج این بررسی نشان داد که به طور کلی در 277 طرح (85.5 درصد) و در 96.6 درصد کارآزمایی های بالینی، بخش ملاحظات اخلاقی در طرحنامه ها مورد توجه قرار گرفته و تکمیل شده بود. آزمودنی ها در 68.4 درصد موارد از شرکت در مطالعه آگاه می شدند و در 66.8 درصد موارد کسب رضایت آگاهانه پیش بینی شده بود که 50.9 درصد آن کتبی بود. اخذ رضایت آگاهانه در میان کارآزمایی های بالینی 80 درصد بود که 85.5 درصد آن ها به صورت کتبی بودند. از بین 60 کارآزمایی بالینی، 38 طرح (63.3 درصد) به کمیته اخلاق در پژوهش ارجاع و تاییدیه کمیته اخلاق داشتند. رعایت اصول اخلاق در پژوهش در این مطالعه نسبت به مطالعات مشابه پیشین مورد توجه و دقت بیش تری قرار گرفته است که به نظر می رسد این امر ناشی از تاسیس و فعالیت کمیته های منطقه ای اخلاق از سال 82 به بعد باشد. اما برای نزدیک کردن این نتایج به استانداردهای موجود، برگزاری کارگاه های آموزشی برای پژوهشگران و نظارت دقیق تر کمیته های اخلاق به ویژه در کارآزمایی های بالینی و مطالعات حیوانی سودمند خواهد بود.

اخلاق کاری در سالیان اخیر به دنبال شکست شرکت های بزرگ و بحران های غرب اهمیت بسیاری پیدا کرده است. هدف اصلی مطالعه، بررسی رابطه میان اخلاق کار اسلامی و تعهد سازمانی و ابعاد سه گانه آن شامل تعهد عاطفی، مستمر، و هنجاری است.پژوهش حاضر به روش توصیفی - همبستگی در سال 1389 انجام شده است. در این مطالعه نمونه آماری به حجم 159 نفر از کارکنان دانشکده های دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به روش تصادفی طبقه ای انتخاب و استفاده شده است. برای جمع آوری داده ها برای شاخص اخلاق کار اسلامی از پرسشنامه 17 آیتمی Ali و برای شاخص تعهد سازمانی و ابعاد آن از پرسشنامه استاندارد 24 آیتمی Meyer و Allen استفاده شده است. داده های جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار SPSS از طریق ضریب همبستگی و رگرسیون مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج تجزیه و تحلیل عاملی چند بعدی بودن تعهد سازمانی را اثبات کرده است و هم چنین، نتایج تجزیه و تحلیل همبستگی و رگرسیون رابطه مثبت و مستقیمی میان اخلاق کار اسلامی و تعهد سازمانی کل و ابعاد سه گانه را نشان می دهد. متغیرهای جمعیت شناختی تاثیری بر اخلاق کار اسلامی و تعهد سازمانی نداشته است.با توجه به نتایج تحقیق، کارکنان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بیش تر یا به دلیل پیوند عاطفی به سازمان یا به دلیل نداشتن فرصت های شغلی بهتر در خارج از سازمان به سازمان متعهد اند که این نتایج باید مورد توجه مدیران قرار بگیرد و نشان می دهد که کارکنان بی میل به ترک سازمان برای یافتن شغلی بهتر با شرایط بهتر نیستند. با توجه به رابطه میان اخلاق کار اسلامی و ابعاد تعهد به مدیران دانشگاه توصیه می شود که با ارائه کدهای اخلاقی و توسعه اصول اخلاق کار اسلامی تعهد سازمانی را در سازمان افزایش دهند.

شناخت و آگاهی از جو اخلاقی و چگونگی درک آن در محیط کاری می تواند به پرستاران و مدیران در شناسایی و اجرای مکانیسم هایی جهت تغییر، ارتقا و اداره جو اخلاقی کمک کند. این مطالعه با هدف مقایسه درک پرستاران از جو اخلاق سازمانی واقعی و ایده ال در بیمارستان های آموزشی دانشگاه جندی شاپور اهواز انجام شد.این تحقیق توصیفی - مقطعی، بر روی 558 نفر از پرستاران بیمارستان آموزشی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز که با روش نمونه گیری تصادفی منظم انتخاب شده بودند، انجام شد. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه ای مشتمل بر 2 بخش ویژگی های دموگرافیک، پرسشنامه جو اخلاقی واقعی و پرسشنامه جو اخلاقی ایده ال بود. پرسشنامه جو اخلاقی بر اساس نسخه فارسی پرسشنامه جو اخلاقی Olson، بوده است که در 5 حیطه (مدیران، همکاران، پزشکان، بیماران، بیمارستان) جو اخلاقی را در محیط بیمارستان بررسی می کند. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از آزمون های آماری توصیفی و استنباطی آزمون t-test مستقل و آنالیز واریانس استفاده شد. یافته ها نشان داد که جو اخلاقی واقعی حاکم بر بیمارستان های آموزشی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز جو مثبتی بوده است (3.66= میانگین). هم چنین، جو اخلاقی ایده ال پرستاران شاغل در بیمارستان های آموزشی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، جوی مثبت بوده است (4.7=میانگین). تفاوت معنی داری بین میانگین نمرات درک پرستاران از جو اخلاقی واقعی و ایده ال وجود داشته است(P<0.05) . سمت و سابقه کار پرستاران ارتباط معنی داری با میزان درک پرستاران از جو اخلاقی واقعی داشته است(P<0.05) . در تحقیق حاضر، جو اخلاقی موجود جو مثبتی بوده است. اما با جو اخلاقی ایده ال پرستاران فاصله دارد. بنابراین، مدیران باید جو اخلاقی موجود را حفظ و از طرفی استراتژی هایی جهت ارتقا جو اخلاقی به کار گیرند.