اخلاق و تاریخ پزشکی ایران
سال:1391 | دوره:5 | شماره:3 |تعداد مقالات:8

اخوینی را می توان در زمره پزشکان بزرگ و معتبر ایرانی در حدود سده چهارم هجری به بعد دانست که آثار و تجربیات پزشکی وی، به عنوان ماخذی مستند و قابل قبول در اکثر ادوار تاریخ طب، مطرح بوده است. متاسفانه، در بین کتب پیشینیان آگاهی دقیقی از زندگی و آثار وی به دست نمی آید و آن چه در این باره می دانیم تنها بر مبنای گفته های خود او و نیز شواهد و قرائنی است که از اثر معروفش «هدایه المتعلمین فی الطب» دریافته ایم. او شاگرد ابوالقاسم مقانعی، از شاگردان محمد بن زکریای رازی، بوده است. محدوده زمانی زندگی وی در قرن چهارم هجری و وفات وی در اواسط نیمه دوم همین قرن بوده است.آثار وی و به ویژه کتاب «هدایه المتعلمین فی الطب» در کنار آثار پزشکی ایران، به عنوان متنی مهم و قابل اعتنا شناخته شده است. این کتاب از چند لحاظ حائز اهمیت فراوان است: نخست از آن جهت که کتاب هدایه المتعلمین، کهن ترین اثر پزشکی به زبان فارسی است که به دست ما رسیده است، دوم از جهت نکات بسیار مهم زبان شناختی و ادبی، سوم از لحاظ پزشکی و علمی که به این کتاب در حیطه طب سنتی اهمیتی دوچندان می بخشد و اهمیت چهارم از لحاظ شناخت بسیاری از اسامی داروها، مفردات و مرکبات طب سنتی و اشخاص مهم و مورد اعتنای تاریخ پزشکی ایران می باشد.

پیشرفت های اخیر در کلون سازی، امیدهایی را در درمان بیماری ها و حل برخی مشکلات دیگر مرتبط با سلامتی ایجاد کرده است. اما این تکنولوژی با سوالات اجتماعی، حقوقی، اخلاقی، مذهبی و غیره همراه است که واکنش های مختلفی را در سطح جهانی موجب شده است. تعدادی از کشورها قوانینی را در زمینه کلون سازی تصویب کرده اند و برخی، قانون مشخصی ندارند. بسیاری از کشورها و سازمان ها، به دلایل مختلف از جمله نگرانی های اخلاقی مخالفت شدیدی با کلون سازی زایشی، و برخی حتی با کلون سازی تحقیقی، نشان داده اند. تعدادی، به نتایج مثبت کلون سازی پرداخته، و نظر موافق دارند. نظر غالب، طرفداری از کلون سازی سلول ها و بافت ها به دلایل درمانی و مخالفت با کلون سازی زایشی است.به طور کلی کلون سازی، یک پیشرفت مهم در ژنتیک و زیست فناوری است که می تواند نجات دهنده و از سویی مخرب باشد. لذا تصمیم گیران باید ازجنبه های مثبت آن برای ارتقای سلامتی انسان بهره برند و با قوانین مناسب، از مشکلات اخلاقی و اجتماعی احتمالی، پیشگیری کنند.در این مقاله نظرات گروه های موافق و مخالف در زمینه کلون سازی را ارائه کرده، و به طور اجمالی به موضع کشورها و سازمان ها درزمینه کلون سازی انسان می پردازیم.

در مواقعی یک زوج نابارور برای درمان خود راهی جز استفاده از گامت اهدایی ندارند. اشتراک گذاشتن یا تسهیم تخمک روشی است که در آن بیمار نابارور، تحت درمان و تحریک تخمک گذاری، نیمی از تخمک های خود را در ازای گرفتن تخفیف در هزینه درمان به بیمار نابارور دیگری که دچار اختلال تخمک گذاری است اهدا می کند.ایران تنها کشور اسلامی است که در آن نه تنها برنامه اهدای تخمک رایج است، بلکه برای اهدای تخمک هزینه نیز پرداخت می شود. هدف از این بررسی، مقایسه اشتراک گذاشتن و اهدای تخمک از نظر اخلاقی، حقوقی و فقهی و بررسی مزایا و معایب این روش درمانی در چهارچوب ضوابط اهدا در ایران است.در این مقاله، بررسی از نظر اخلاقی درباره موضوع اهدا و اشتراک گذاری تخمک انجام شده است و مسائل فقهی نیز از متون اسلامی و فتاوی فقها جمع آوری شده است. مسائل اجتماعی و حقوقی با مشورت و همکاری متخصصان و حقوقدانان ارزیابی شده و مقالات، دستورالعمل ها و مطالب موجود در این زمینه مورد بررسی قرار گرفته است.در ایران اهدای تخمک مورد قبول مراجع شیعه است. از آن جایی که اشتراک تخمک نیز شباهت کاملی با روند اشتراک گذاری دارد این روش نیز پذیرفته شده است. اشتراک تخمک نسبت به اهدا، از نظر اسلامی (نگاه و لمس)، از نظر اجتماعی (جلوگیری از اهدا تکراری)، مسائل مربوط به هزینه و تبادل پول، عوارض درمان و مشکلات مربوط به تبلیغات و واسطه ها دارای مزیت هایی است هرچند این روش معایبی نیز دارد. مثلا کاهش شانس حاملگی فرد با اهدا نیمی از تخمک هایش، چالش در رابطه با سلامت اهداکننده و هم چنین فشار روانی موفقیت درمان گیرنده در برابر شکست درمان اهداکننده تخمک نیز وجود دارد. معایب اشتراک تخمک با انجام مشاوره کامل، اعمال ناشناسی و تدوین دستورالعمل حاوی معیارهای دقیق انتخاب به اشتراک گذارنده قابل برطرف شدن است.

ارزش گذاری به انسان، پایه حرفه پرستاری و جوهر مراقبت است. عدم هماهنگی بین برخی ابعاد مراقبت بهداشتی عصر حاضر و دستورالعمل های انسانی باعث شده است اعتلای انسان گرایی در پرستاری به یک چالش عمده تبدیل گردد. صاحب نظران پرستاری با ارائه نظریاتی با محوریت انسان در صدد حل این چالش برآمده اند.ارزیابی درونی این نظریه ها از بعد قابلیت حل این چالش و چگونگی کاربرد آن ها می تواند به ارتقا رویکردهای انسانی کمک نماید. هدف این مقاله، ارزیابی قابلیت کاربرد برخی نظریه های متمرکز بر انسان گرایی در عملکرد پرستاران می باشد. روش مطالعه، مرور انتقادی متون مرتبط با نظریه های انسان گرا بوده است. داده ها با مطالعه کتب و جست وجوی برخی پایگاه های اطلاعاتی و با استفاده از سوالات راهنما گردآوری شد. یافته ها نشان داد نظریه های عملکرد پرستاری انسانی، مراقبت بین شخصی و تکوین انسان به طور ویژه تحت تاثیر فلسفه انسان گرایی توسعه یافته اند. در این نظریه ها انسان موجودی آزاد و مستعد است که در رابطه متقابل با محیط خود رشد می کند.پرستاری با حضور در کنار دیگران و احترام به پتانسیل افراد جریان می یابد و می تواند در رشد انسان سهیم باشد. تاکید بر تعاملات بین انسان ها، عرصه کاربرد این نظریه ها را وسیع ساخته است ولی تامل در برخی ویژگی های این نظریه ها، پرستارانی که می خواهند آن ها را به کار گیرند و محیط های به کارگیری، حاکی از ضرورت تعدیل نظریه های موجود و توسعه نظریه های جدید می باشد.

باروری پس از مرگ همگام با رواج و گسترش روش های مصنوعی باروری به میان آمده است. در این روش افراد نسبت به انجماد گامت یا جنین خود برای باروری پس از مرگ اقدام می کنند. این روش موجد پرسش های اخلاقی و حقوقی متعدد است.در این راستا، آن چه اهمیت دارد حفظ کرامت ذاتی انسان و رعایت حقوق و منافع کودک است. بر این مبنا، در اخلاق، موضوع خودآیینی، رضایت و منافع کودک را همراه با آرا موافق و مخالف مطرح کرده و استدلال نموده ایم که هرگونه اقدام نسبت به گامت، پس از فوت، باید با ملاحظه خودآیینی متوفی و رضایت صریح یا ضمنی وی به استفاده از گامت پس از فوت محقق گردد. در ادامه مباحث، به وجوه حقوقی پرداخته ایم: مالکیت فرد بر گامت، نسب کودک متولد به این روش و ارث این نوع کودکان. به نظر می رسد سلطه غیرمالی بر اجزا، بافت ها و سلول های بدن، نسب اعتباری و توارث مشروط از جمله پاسخ های قابل دفاع در این ارتباط باشند. بی گمان، نظام حقوقی نمی تواند بدون توجه به پیشرفت و نوآوری های صورت گرفته در عرصه درمان ناباروری و دور از اقتضائات زمانه به این پرسش ها پاسخ گوید. لازمه چنین امری اتخاذ رویکردهای نوین، بر مبنای اصول موجه اخلاقی و حقوقی است. افزون بر این، ما را به کاستی ها و نواقص موجود در نظام حقوقی رهنمون خواهد شد.

مراقبت معنوی شامل کمک به انجام اعمال مذهبی و فعالیت هایی است که موجب حمایت و راحتی اشخاصی می شوند که شدیدا بیمارند و در جست وجوی معنی و اتصال به ماوراء می باشند. این مراقبت یک بخش ضروری، حیاتی و جنبه ای منحصر به فرد از مراقبت بوده و به سوالاتی اساسی، نظیر معنای زندگی، درد، رنج و مرگ پاسخ می دهد.هدف از این مقاله شناسایی ادراک بیماران مبتلا به سرطان از مراقبت معنوی است.مطالعه حاضر با رویکرد کیفی با استفاده از تحلیل محتوی به روش مرسوم برای آنالیز داده ها انجام شده است. نمونه گیری به روش آسان و در دسترس با انتخاب 17 بیمار و خانواده هایشان، مراجعه کننده به یکی از بیمارستان های تهران و مرکز خیریه بهنام دهش پور انجام شد. روش جمع آوری داده ها مصاحبه نیمه ساختار یافته بود. مصاحبه های ضبط شده کلمه به کلمه پیاده گردید. برای کاهش داده ها، نام گذاری داده ها، به دست آوردن کدهای تحلیلی و در نهایت تشخیص موضوعات از روش تحلیل محتوی استفاده شد. یافته های حاصل از تحلیل داده ها به دسته بندی های زیر ختم گردید: خصایص و وظایف پرستار با رویکرد معنوی در دو حیطه مذهبی و غیرمذهبی، مراقبت با رویکرد معنوی در دو حیطه مذهبی و غیرمذهبی (روحی- روانی، ارتباطی، عملکردی) و موانع مراقبت معنوی.بر اساس یافته ها تمامی نیازهای معنوی مراقبتی مشارکت کنندگان توسط پرستاران برطرف نمی گردد. به طوری که، خصوصیات و عملکرد پرستاران با انتظارات بیماران و خانواده هایشان از یک پرستار با رویکرد معنوی کاملا تطبیق نداشته و شرایط حاکم بر بخش نیز برای این امر مناسب نیست. در پایان با توجه به نتایج پیشنهاداتی برای بهبود ارائه این مراقبت ها مطرح گردید.

در سال های اخیر پدیده ای در سطح بیمارستان های دولتی رایج شده است که بر اساس آن اورژانس ها به صورت غیر قانونی و با متوسل شدن به اموری چون دادن اطلاعات غیر صحیح، بیماران را به سمت دادن رضایت شخصی و مراجعه به مرکز دیگر سوق می دهند. هدف از این مطالعه بررسی عوامل این پدیده از دید دست اندکاران و افراد درگیر در بیمارستان های آموزشی می باشد تا ضمن روشن ساختن ریشه های آن، راه برای مطالعه های بیش تر در این زمینه هموار شود.در این مطالعه، نظرات افراد درگیر در اورژانس سه بیمارستان آموزشی شهر تهران به صورت مکتوب و در قالب یک پرسشنامه با سووالات باز جمع آوری شد. در آبان و آذر ماه 1388، 114 نفر از اعضای هیات علمی و دستیاران رشته های حاضر در اورژانس، کارورزان و پرستاران اورژانس مورد پرسش قرار گرفتند. افراد مورد مطالعه در خصوص تعداد رخداد پدیده فوق در اورژانس بیمارستان محل کار، گروهی که بیش تر این اقدام را انجام می دهند و عوامل و ریشه های بروز چنین پدیده ای مورد سوال قرار گرفتند.از نظر افراد تحت مطالعه، بیش تر ارجاعات بدون هماهنگی و نپذیرفتن بیمار در اورژانس ها توسط دستیاران سال پایین و کارورزان انجام می شود به طوری که 48 نفر (42.1 درصد) دستیاران سال اول را عامل اصلی دانسته و 29 نفر (25.4 درصد) کارورزان را به عنوان بیش ترین فردی که بیماران را نمی پذیرد می دانستند. تعداد موارد پذیرفته نشدن بیمار در اورژانس، به طور متوسط 18.1±15.6 (بین صفر تا 90) نفر در هفته بیان شد. مهم ترین عوامل مطرح شده به ترتیب عبارتند از: فشار کاری زیاد به نیروی انسانی، کمبود تخت، نبود تجهیزات یا پرسنل تخصصی، نبود نظام بازخورد مالی به افراد، نبود انگیزه کافی برای انجام امور، ارجاع نامناسب توسط اورژانس تهران، مدیریت و قوانین نامناسب، نظارت ناکافی و نامناسب از سطوح بالاتر و تقسیم وظایف ناعادلانه در سطوح مختلف.عدم پذیرش و ارجاع بدون هماهنگی بیماران، امری شایع در بیمارستان های دانشگاهی در سطح شهر تهران می باشد. مشکل شلوغی و فشار کاری زیاد می باید در اولویت مداخله قرار گیرد. مطالعه های گسترده تر در دو زیرگروه کارورزان و دستیاران سال پایین برای یافتن راهکار های مناسب برای مبارزه با این پدیده توصیه می شود.

مقاله «اختیار در فرایند فناوری همسان سازی انسانی» که در یکی از شماره های مجله اخلاق و تاریخ پزشکی به چاپ رسیده، به بررسی جواز یا ممنوعیت اخلاقی فناوری شبیه سازی یا به تغییر مولف مقاله، همسان سازی انسانی پرداخته است. مولف محترم پس از بیان مختصری درباره چیستی فناوری شبیه سازی انسان، جایگاه اصل اختیار در فلسفه کانت و این که از نظر او هر گونه دخالت و تصرف در جسم انسان ممنوع است را متذکر می شود.