مرتع
سال:1395 | دوره:10 | شماره:4 |تعداد مقالات:14

بررسی تاثیر قرق در تغییرات پوشش گیاهی و وضعیت مرتع در سه منطقه معرف مرتعی استان اردبیل (ارشق، صائین و سردول) طی سال های 1385-1377 انجام گرفت. در این تحقیق تغییرات ترکیب گونه ای و برخی شاخص های پوشش گیاهی مرتع (گروه های گیاهی، تراکم و تولید علوفه) در دو سطح قرق و خارج قرق به مدت ده سال مورد بررسی قرار گرفت. عامل مربوط به پوشش گیاهی شامل: درصد پوشش تاجی کل و به تفکیک گونه ها و تولید علوفه با استفاده از کوادرات یک متری مربعی برآورد شد. برای مقایسه تغییرات پوشش تاجی گونه های دایمی بین سال های بررسی و بین داخل و خارج قرق به صورت تجزیه مرکب در محیط SPSS صورت پذیرفت و مقایسه میانگین در سطح احتمال خطاء 0.05 به روش دانکن انجام گرفت. نتایج نشان داد که میانگین پوشش تاجی گونه های دایمی در داخل و خارج قرق در بین سال های ارزیابی اختلاف معنی داری در سطح 1 درصد خطاء وجود داشت (p<0.01) و گونه های کم شونده مانند Astragalus brachyodontus و Astragalus lilacinus در سال 85 نسبت به سال 77 در داخل قرق بیشتر شده ولی گیاهان زیادشونده مانند Helichrysum plicantum، Bupleurum leucocladum، Centaurea virgata، Galium verum L، Geum rivula عموما کاهش یافتند، کیفیت علوفه نیز از نظر کلاس I، II و III با اعمال قرق بهتر گردیده و سهم گیاهان کلاس I در تولید افزایش داشتند و تولید علوفه نیز از 300 کیلوگرم به 700 کیلوگرم علوفه خشک در هکتار افزایش داشتند.

عشایر به دلیل آنکه در پرورش دام از مکمل های غذایی طبیعی استفاده کرده و از هورمون ها و مواد شیمیایی مصنوعی به هیچ وجه استفاده نمی کنند. محصولات لبنی تولیدی آنها ارگانیک بوده که قابلیت های فراوانی برای تجاری شدن و عرضه در بازارهای محلی دارند. در این راستا هدف از پژوهش حاضر بررسی مولفه های اقتصادی- اجتماعی موثر بر مشارکت عشایر در تشکیل بازارهای محلی لبنیات در استان کرمان می باشد. روش نمونه گیری مورد استفاده در این تحقیق به صورت خوشه ای دو مرحله ای است. در خوشه اول، ایلات منتخب استخراج شده و در خوشه دوم روش کار به صورت روش نمونه گیری تصادفی است که تعداد 366 پرسشنامه از عشایر پنج ایل مهم استان کرمان شامل ایلات سلیمانی، مهنی، کچمی، جبالبارزی و آئینه ای در سال 1394 جمع آوری شد. به منظور دستیابی به نتایج مورد نظر در این مطالعه از مدل لاجیت استفاده شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که عشایر ایلات مختلف استان کرمان تمایل به دریافت، حدود 22600 ریال برای فروش یک لیتر محصول شیر در بازارهای محلی عرضه محصولات لبنی دارند. همچنین نتایج حاصل از مدل لاجیت نشان داد که متغیرهای تعداد دام، سن، وضعیت تاهل، تحصیلات، بعد خانوار، میزان درآمد سالانه دامداری و میزان مخارج سالانه خانوارهای ایلات منتخب نیز تاثیر معنی داری بر تمایل به دریافت عشایر دارند. نتایج حاصل از این تحقیق مبین امکان تشکیل بازارهای محلی با مشارکت خود عشایر می باشد و سیاستگذاری مناسب قیمتی برای محصولات ارگانیک در این نوع بازارها نتایج مناسبی در جهت افزایش منافع عشایر و بهبود مطلوبیت جامعه به همراه خواهد داشت.

در این تحقیق اثر جهات جغرافیایی و شدت چرای دام بر مولفه های کمی تخصیص منابع در رویش گونه Festuca ovina L. در دامنه های شمالی و جنوبی شرقی سبلان بررسی شد. تولید کل مرتع در سه سطح چرایی سبک، متوسط و سنگین بر مبنای سه وضعیت خوب، متوسط و فقیر و سهم گونه با استفاده از 10 پلات یک مترمربعی (30 پلات در هر دامنه و 60 پلات در دو دامنه) تعیین شد. سپس در دو جهت جغرافیایی در شدت های چرایی سبک، متوسط و سنگین سه ترانسکت 50 متری به طور تصادفی مستقر و روی هر یک ده پایه از گونه، انتخاب و نمونه گیری اندام های هوایی و زیرزمینی در زمان گلدهی انجام و پس از خشک شدن در هوای آزاد توزین شد. صفات کمی مانند وزن ماده خشک اندام های هوایی و زیرزمینی، طول ریشه، ارتفاع گونه و طول گل آذین تحت شدت های چرایی در دو دامنه اندازه گیری و با استفاده از تجزیه واریانس دو طرفه، بررسی اثر دامنه و شدت های چرایی مقایسه شد. نتایج نشان داد جهات جغرافیایی و شدت های چرایی بر روی میانگین ماده خشک اندام های گونه تاثیر معنی داری دارد (p<0.01). نتایج مقایسه میانگین ماده خشک صفات تحت شدت های چرایی در جهات شمالی و جنوب شرقی با استفاده از آزمون توکی تفاوت معنی دار را در شدت های چرایی نشان داد (p<0.01). در بررسی میانگین صفات مورد مطالعه تحت شدت های مختلف چرایی یکسان در دامنه شمالی و جنوب شرقی با استفاده از آزمون t نشان داد، میانگین صفات کمی در دامنه جنوب شرقی مقدار بیشتری را نسبت به دامنه شمالی دارا می باشند و در مکان های با چرای سنگین تفاوت معنی دار می باشد (p<0.01). نتایج این تحقیق پاسخ های فیزیولوژیکی و مورفوژنی گیاه مورد مطالعه را نسبت به شدت چرای دام و خصوصیات محیطی مانند نور خورشید و جهات جغرافیایی نشان داد که در واقع از مبانی پایه در تولید و مدیریت گیاهان علوفه ای است و این نتایج می تواند با شناخت نیاز های اکولوژیکی گونه در مدیریت مراتع سبلان مورد استفاده قرار گیرد.

هدف از تحقیق حاضر شناسایی و ارزیابی گونه های گیاهی مقاوم به فلزات سنگین در منطقه نفت خیز پازنان گچساران بود. از مرکز آلودگی، سه محدوده 0 تا 500 متر، 500 تا 1000 متر و 1000 متر تا 1500 انتخاب گردید. در هر محدوده، 30 پلات 2´2 مستقر و ویژگی های پوشش گیاهی برداشت شد و 15 نمونه خاک، از منطقه جمع آوری شد. برای اندازه گیری فلزات سنگین سرب و نیکل از دستگاه ICP-OES استفاده شد. شاخص های TF، BCF و BAC جهت ارزیابی توانمندی گیاهان استفاده گردید. در منطقه 24 گونه گیاهی از 12 خانواده جمع آوری و شناسایی شد. نتایج حاصل از مقایسه میانگین نشان داد بین غلظت کل سرب و تبادلی خاک، غلظت نیکل کل و تبادلی خاک، در محدوده های مورد بررسی اختلاف معنی داری وجود داشت. گونه های Xanthium spinosum L.، Alhagi camelorum، Sinapis arvensis L.، Calotropis procera L.، Stipagrostis plomusa، Avena fatua L. و Cynodondactylon دارای خاصیت بیش اندوزی از طریق گیاه استخراجی برای سرب، همچنین گونه های Stipagrostis plomusa، Calotropis procera L.، Xanthiumspinosum L.، Centaurea iberica، Sinapis arvensis L.، Stipa capensis و Cynodon dactylon دارای خاصیت بیش اندوزی از طریق گیاه استخراجی برای نیکل می باشند. بر اساس نتایج فوق، برخی از گونه های فوق مانند Stipagrostis plomusa، Calotropis procera L. و Sinapis arvensis L. را می توان به عنوان انباشتگر فلزات سرب و نیکل استفاده نمود و در تحقیقات بعدی آنها را برای گیاه پالایی خاک های آلوده به سرب و نیکل انتخاب نمود.

جامع نگری در مدیریت منابع طبیعی به معنای توجه به مسائل زیست محیطی، اقتصادی، فنی و اجتماعی، در عین تضمین پایداری این منابع برای نسل های آتی می باشد. مدیریت جامع منابع طبیعی با بکارگیری رویکرد مشارکتی و مشارکت دادن کلیه ذینفعان، مسائلی را نیز پیش پای مدیران، تصمیم گیران و سیاست گذاران قرار می دهد که حل آن ها مستلزم نگرش جامع و سیستمی به مسائل می باشد. با توجه به اینکه شناسایی کنشگران یا افراد کلیدی یکی از الزامات اجرایی نمودن برنامه عمل مدیریت مشارکتی مبتنی بر سازگاری در مرتع بوده، لذا با استفاده از الگوی تحلیل شبکه اجتماعی، می توان کنشگران کلیدی در تصمیمات زیست محیطی را شناسایی نمود. در این تحقیق، قدرت های اجتماعی بر اساس رویکرد تحلیل شبکه در سطح بهره برداران محلی از منابع موجود در سامان عرفی کلاک در روستای کدیر از توابع کجور در استان مازندران مشخص شده اند. ابتدا بهره برداران در سامان عرفی مذکور بر اساس روش های پیمایشی مورد شناسایی قرار گرفته و سپس از طریق پرسشنامه، ماتریس های اعتماد و مشارکت تولید شده و شاخص مرکزیت سنجش شده و در نهایت موقعیت هندسی هر کنشگر در شبکه مشخص گردید. یافته های این تحقیق بر اساس شاخص مرکزیت، در تشخیص کنشگران با موقعیت مرکزی که نقش کلیدی را در برنامه عمل مدیریت مشارکتی مراتع بالادست روستای کدیر ایفا می نمایند، موثر می باشد. همچنین نتایج این تحقیق افرادی را که به عنوان قدرت های اجتماعی در سامان عرفی کلاک در روستای کدیر می باشند، مشخص می کند که مدیران و برنامه ریزان منابع طبیعی می توانند از این افراد در جهت ساماندهی و اجرای برنامه های مدیریت پایدار یاری جویند.

اطلاعات محدودی در مورد تغییرات دراز مدت کربن آلی خاک در اکوسیستم های چمنزار در دسترس است. هدف از این مطالعه شبیه سازی پویایی کربن آلی خاک چمنزارها به منظور راهنمایی برای مدیریت بهتر این اکوسیستم ها بود. برای این منظور چمنزارهای دهگلان در استان کردستان در نظر گرفته شد و برای شبیه سازی پویایی کربن آلی خاک از مدل CENTURY استفاده گردید. پس از جمع آوری ورودی های اقلیمی، گیاهی، خاکی و مدیریتی مورد نیاز مدل CENTURY، مدل مورد ارزیابی و تعیین اعتبار شد. برای مدیریت چمنزار، سناریوهای دروی علوفه، چرای سبک، چرای متوسط، چرای سنگین، تبدیل به کشت گندم و تبدیل به کشت یونجه در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که مدل CENTURY مقدار کربن آلی خاک را به درستی پیش بینی کرده است، به طوریکه ضریب تبیین خط رگرسیون مقادیر اندازه گیری شده و مقادیر پیش بینی شده توسط مدل، 0.84 و مقدار RMSE کمتر از RMSE0.05 بود. بر اساس شبیه سازی کربن آلی خاک در بازه زمانی 2014 الی 2100 تحت سناریوی 1 (ادامه مدیریت قبلی یعنی درو علوفه) حدود 15 درصد کاهش خواهد یافت. این کاهش کربن آلی خاک در سناریوی 2 (چرای سبک) تنها در حدود 2 درصد خواهد بود. کاهش مقدار کربن آلی خاک تحت سناریوی 3 (چرای متوسط)، 4 (چرای سنگین)، 5 (کشت یونجه) و 6 (کشت گندم) بیشتر بوده به طوریکه به ترتیب 23، 25، 47 و 100 درصد خواهد بود. در مجموع می توان نتیجه گرفت که کاربری های مختلف، اثرات متفاوتی بر پویایی کربن آلی خاک چمنزارها دارند و چرای سبک به عنوان مناسبت ترین شیوه بهره برداری برای حفظ مقدار کربن آلی خاک و در نتیجه عملکرد مناسب اکوسیستم چمنزار، پیشنهاد می گردد.

برای اعمال مدیریت صحیح و اصولی در مراتع بایستی منابع موجود در آن دقیقا ارزیابی شوند تا بتوان از اطلاعات به دست آمده در برنامه ریزی های میان مدت و بلندمدت استفاده کرد. مطالعه کیفی سلامت مرتع، ابزار مناسبی برای بررسی وضعیت مرتع توسط مرتعداران و مدیران مرتع است. بنابراین، در این مطالعه کارایی روش سلامت مرتع در مراتع ییلاقی منطقه سوباتان شهرستان تالش با اقلیم مرطوب سرد مورد ارزیابی قرار گرفت. به منظور بررسی تغییرات ویژگی های سلامت مرتع در منطقه سوباتان سه نوع مدیریت شامل، منطقه مرجع، قرق بلندمدت (10 سال) و چرای سنگین انتخاب شد. سپس ویژگی های پایداری خاک و رویشگاه، عملکرد هیدرولوژیک و سلامت موجودات زنده اکوسیستم های مرتعی توسط شاخص های 17 گانه سلامت مرتع تعیین شدند. بعد از امتیازدهی شاخص های تعیین شده، رتبه هر یک از شاخص های سلامت مرتع مشخص شد. نتایج نشان داد که در رویشگاه قرق بلندمدت، پایداری خاک و رویشگاه، عملکرد هیدرولوژیک و سلامت موجودات زنده در طبقه متعادل قرار دارند. اما با افزایش شدت چرا در منطقه چرای سنگین ویژگی های مورد مطالعه در مقایسه با منطقه مرجع در طبقه حاد قرار گرفتند. به طورکلی نتایج این مطالعه نشان داد که مدل سلامت مرتع می تواند در مراتع ییلاقی سوباتان با شرایط اکولوژیکی تقریبا مشابه و سه نوع مدیریت مختلف، ارزیابی متفاوتی را ارائه می دهد. این امر نشان می دهد که این روش قادر به تشریح اختلاف ها و تفاوت های موجود در این سه نوع مدیریت می باشد. همچنین از بین شاخص های سلامت مرتع، شاخص های مربوط به ویژگی سلامت موجودات زنده، بیشترین تاثیر و شاخص شیار، فرسایش بادی، الگوی جریان آب و خندق کمترین تاثیر را بر روی سلامت مرتع داشتند. بر اساس نتایج حاصل از روش سلامت مرتع در تفسیر وضعیت مرتع، می توان تصمیم مدیریتی مناسب مانند اعمال سیستم های چرایی و پیشنهاد روش های احیایی (از قبیل بذرپاشی) برای این مناطق و مناطق مشابه برای جلوگیری از روند تخریب، پیشنهاد کرد.

هدف کلی این تحقیق بررسی تاثیر شرایط اجتماعی بهره برداران بر پایداری اکولوژیک سامان های عرفی عشایر شاهسون در مراتع ییلاقی کوه سبلان در جنوب شهرستان مشگین شهر در استان اردبیل می باشد. نمونه گیری از جامعه آماری عشایر به روش تصادفی ساده بوده و تعداد نمونه نیز با استفاده از فرمول کوکران 58 بهره بردار تعیین شد. شاخص های اجتماعی مورد سنجش در این تحقیق شامل سن، سابقه بهره برداری، میزان سواد و افراد تحت تکلف می باشند. برای اندازه گیری و ارزیابی پایداری اکولوژیک ده شاخص انتخاب شد. برای پردازش و استخراج داده های کمی و کیفی از نرم افزار SPSS18 و با به کارگیری روش های آماری متناسب با سطح سنجش متغیرها استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان داد که بین سواد و شاخص پایداری رابطه معنی داری وجود ندارد. به عبارت دیگر یکنواختی جامعه آماری (82 درصد کم سواد و بی سواد) باعث شده تا سواد تاثیر معنی داری بر شاخص های پایداری نداشته باشد. همچنین نتایج آزمون همبستگی نشان داد که بین اعضا خانوار و سابقه دامداری با شاخص پایداری رابطه معنی داری در سطح 99 درصد وجود دارد. نتایج آنالیز واریانس نیز نشان داد بین میزان پایداری سامان های عرفی بر اساس سابقه بهره برداری تفاوت های معنی داری وجود دارد (F=13.27 و P£0.001) و با مقایسه میانگین ها مشخص شد که بیشترین پایداری در سامان های عرفی وجود دارد که سابقه بهره برداری بیشتری از مراتع دارند.

آتش سوزی به عنوان یک عامل مهم تغییر جوامع گیاهی محسوب شده و باعث تغییرات پوشش گیاهی در طولانی مدت می شود. اثرات عوامل مختلف مربوط به آتش مانند دود و حرارت بر جوانه زنی را می توان با شبیه سازی آتش مورد بررسی قرار داد. در این مطالعه نمونه های بذر سه گونه Stipa caucasica، Festuca valesiaca و Poa densa جمع آوری شده از منطقه مورد مطالعه در پارک ملی گلستان در معرض تیمارهای مختلف شبیه سازی دود (500:1، 1000:1 و 2000:1 نسبت حجمی مایع دود) و حرارت (50، 80 و 100 درجه سانتی گراد) قرار گرفته و به مدت 45 روز در ژرمیناتور قرار داده شدند. جوانه زنی گونه ها به صورت شمارش در ده دوره مختلف انجام و پارامترهایی نظیر درصد جوانه زنی و سرعت جوانه زنی اندازه گیری شد. در بین تیمارهای مختلف حرارتی اعمال شده بیش ترین میزان سرعت جوانه زنی در تیمار 80 درجه و در گونه های F.valesiaca با مقدار 15±1.98a و در P.densa با مقدار 20±3.41a بود. اما بیش ترین درصد جوانه زنی در تیمار بدون حرارت در دو گونه Festuca valesiaca و Poa densa و در تیمار مایع دود 1:2000 در گونه Stipa caucasica، با مقادیر 50، 99 و 15 درصد مشاهده شد. تیمارهای مختلف دود تاثیر معنی داری بر جوانه زنی نشان ندادند. معنی دار بودن تاثیر تیمارهای حرارت به دلیل حساسیت گونه ها به دماهای بالاتر می باشد. بنابراین آگاهی از نوع پاسخ گونه های مختلف می تواند در برنامه های اصلاحی و مدیریتی مرتع در مناطقی که مستعد آتش سوزی هستند و یا زمانی که امکان ایجاد آتش سوزی در مرتع جهت مطالعه فراهم نیست مفید واقع شود.

مدل های توزیع فراوانی گونه ای از جمله ابزارهای مناسب برای تعیین ساختار جوامع گیاهی هستند. با توجه به وجود ارتباط متقابل بین فراوانی نسبی و میزان فضای اشغال شده از آشیان اکولوژیک در یک جامعه، لزوم استفاده از مدل هایی که علاوه بر فراوانی به نحوه تقسیم شدن آشیان اکولوژیک بین گونه ها توجه دارند، ضروری است. مدل های تقسیم آشیان اکولوژیک با این فرض که فراوانی گونه ها، نسبتی از منابع (آشیان اکولوژیک) است که با ورود یک گونه به آن جامعه به آن گونه اختصاص می یابد، ارائه گردیده اند. بنابراین هدف از این تحقیق به کارگیری مدل های مختلف فراوانی گونه ای تقسیم آشیان اکولوژیک (زوال چیرگی، شکست مک آرتور، شکست تصادفی، شکست توانی، جورسازی تصادفی و چیرگی پیش دست) در مناطق اقلیمی مختلف (کوه های مرتفع، استپ سرد و نیمه استپ) در استان چهارمحال و بختیاری است (در هر منطقه دو سایت). داده های پوشش گیاهی در هر سایت با استفاده از 60 پلات یک مترمربعی در طول 6 ترانسکت 100 متری برداشت شد. تجزیه و تحلیل آماری داده ها در نرم افزار R و با استفاده از بسته "nicheApport" و بر اساس آزمون مونت-کارلو انجام گردید. نتایج نشان داد که دو مدل شکست مک آرتو و شکست توانی دارای بیشترین تطابق (بر اساس میانگین و واریانس) با مناطق مورد مطالعه بودند بطوری که مدل شکست مک آرتو با پنج سایت از شش سایت مطابق داشت در حالی که مدل شکست توانی فقط با دو سایت دارای همخوانی بود. تطابق مدل الگوی فراوانی گونه ای مناطق مورد مطالعه با مدل شکست مک آرتور نشان دهنده یکنواختی بالای این مناطق است. نتایج این تحقیق آشکار ساخت مدل های آشیان اکولوژیک می توانند به عنوان ابزاری مناسب در تعیین ساختار و الگوهای جوامع گیاهی در اقلیم های کوه های مرتفع و استپ سرد مورد استفاده قرار بگیرند.