مطالعات هنر اسلامی
سال:1397 | دوره:14 | شماره:32 |تعداد مقالات:6

یکی از درخشان ترین دور ه های صنعت پارچه بافی از آغاز تاریخ دوره صفوی بوده و بهترین نوع پارچه ها برای پوشاک زنان استفاده می شده است. در این دوره با استفاده از مواد مناسبی که در کارگاههای بافندگی تهیه می شد، نه تنها عقب ماندگی های کشور در عرصه پارچه بافی جبران شد بلکه بر اثر حمایت شاهان صفوی از هنرمندان و صنعتگران هنر پارچه بافی را در سراسر این دوره بی نظیر ساخت به گونه ای که دولت ایران در آن روزگار مقداری زیاد پارچه به کشور های اروپایی صادر می کرد. در دوره قاجار پادشاهان خیلی به صنعت نساجی بهاء نمی دادند و باعث شدند تا این صنعت اهمیت خود را از دست بدهد. در این دوران صادرات ابریشم فقط به صورت خام انجام می شد، و پارچه های ابریشمی، شال کشمیر نخی، و غیره از کشورهای اروپایی به ایران وارد می شده است. پژوهش حاضر برآن است تا با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای در عرصه منسوجات این دو دوره به ارزیابی و مقایسه تطبیقی پارچه های مورد استفاده زنان در لباس با استفاده از نرم افزار آماری بپردازد. یافته های تحقیق نشان می دهد که: پارچه زربفت بیشترین مصرف را در دوره صفوی و پارچه مخمل و ابریشم بیشترین کاربرد را در دوره قاجار داشته اند. با در نظر گرفتن نتایج تحلیل های آماری به دست آمده می توان گفت: هر سه نوع این پارچه ها در دوره قاجار از دوره صفوی تاثیر پذیرفته اند. اهداف مقاله: 1- شناسائی پارچه های مورد استفاده در پوشاک زنان در دوره صفوی و قاجار 2- بررسی میزان تاثیر پذیری پارچه های لباس زنان قاجار از پارچه های لباس زنان صفوی سوالات مقاله: 1- چه ارتباطی بین پارچه های لباس زنان در دوره صفوی و قاجار وجود دارد؟ 2- چه تعداد از پارچه های لباس زنان قاجار و زنان صفوی با یکدیگر ارتباط دارند؟ 3- زنان از پارچه های مورد استفاده در لباس از هریک چند درصد استفاده می کردند؟

تزیینات اغلب بناهای شاخص دوره ی اسلامی، نقشی پررنگ با پشتوانة فلسفی مختص به خود را داشته است. گونة تزیین گره، نوعی منحصر به فرد در میان انواع تزیینات هندسی معماری اسلامی و سنتی ایران و شرق بوده است که خلق این میراث ماندگار از ترکیب تعدادی شکل بنیادی یا نقشمایه تشکیل میشوند. اولین مرحلة ترسیم گره، بستن زمینه ی (قاب) گره است که نقش مایه ها با آن محدود میشوند. گره های هندسی در برخورد اول گیج کننده به نظر می رسند ولی با دقت بیشتر مشاهده می گردد که در پشت هر زمینة گره، منطقی هندسی و مفهومی ذاتی نهفته است. در این راستا این سوال مطرح می شود که چگونه می توان زمینه های جدیدی با اندیشه ای عرفانی و هندسه ای نامتقارن در مقابل زمینه های مرسوم خلق نمود. در این پژوهش، با تمرکز بر یکی از انواع گره (گره ده تند و کند)، منطق نظم هندسی در نقش مایه ها اثبات شده و زمینه های جدیدی با رویکرد هندسی و اندیشه ای عرفانی معرفی و ویژگی های هندسی آرایه های اسلامی از زاویه ای دیگر مورد بررسی قرار می گیرد. برای تبیین یافته های این پژوهش، از روش توصیفی-تحلیلی استفاده شده است و گردآوری داده ها با بهره گیری از روش مطالعات اسنادی کتابخانه ای انجام شده است. همچنین، تحلیل داده ها که منتج به ارایه ی زمینه های جدید شده، با استفاده از روش استدلال منطقی انجام گرفته است. اهداف پژوهش: 1. ارایه زمینه های جدید با رویکردی مفهومی، در مقابل زمینه های مرسوم 2. قابلیت رسیدن به زمینه های پایه و نامتقارن، بدون ترسیم 4/1 زمینه سوال پژوهش: 1. چگونه می توان بدون تصرف در ساختار نقش مایه ها، زمینه هایی با هندسه نامتقارن طراحی نمود

روابط منظم سیاسی ایران و کشورهای اروپایی که در دوران سلطنت فتحعلی شاه شروع شد، همواره با چالش های بزرگی مواجه بوده است. در رابطه با هنر نیز به سبب عواملی چون رفت و آمد نقاشان خارجی به دربار و ورود فرهنگ اروپایی به جامعه، اعزام برخی از نقاشان ایرانی به «فرنگ»، و آشنایی ایرانیان با پدیده نوظهور عکاسی، سبک جدیدی از هنر به وجود آمد که دارای ویژگی های بارز نه تنها از نظر بیان بصری بلکه به لحاظ محتوایی بود. هنر قاجار از نظر اسلوب و مضمون از نقاشی اروپایی متأثر گشت و صحنه هایی از نحوه زندگی اروپایی وارد نقاشی ایرانی شدند. نقاشی روی سقف قصر سردار ماکوئی نمونه ای از اسلوب دیوارنگاری با مضمون مردم نگاری است که نظام تصویری آن به طور مشخص بر محوریت تقابل « شرق» و« غرب» استوار است. این پژوهش خوانشی با روش توصیفی-تطبیقی با رویکردی بینامتنی است که در آن رمزگان فرهنگی و تصویری به مثابه دو پایه ی اصلی به گفتگو می نشینند. اصلی ترین تقابل های دوتایی مورد بررسی قرار می گیرند؛ دلالت های اولیه، دلالت های ضمنی گوناگونی را به وجود می آورند و از طریق نشانه های تصویری به معناسازی می پردازد. برای خوانش این نقاشی، از متون نوشتاری و تصویری دوره قاجار مانند سفرنامه ها استفاده شده است. در نتیجه اصلی این پژوهش، نقاشی روی سقف سردار ماکویی بازتابی معنادار از چالش اصلی دوران قاجار یعنی تقابل بین « شرق» و« غرب» ارزیابی می گردد. اهداف پژوهش: 1. شناخت چگونگی بازنمایی چالش اصلی دوران قاجار (شرق و غرب) در نقاشی قصر سردار ماکوئی. 2. یافتن تقابل های اصلی دوتایی مرتبط با گفتمان غالب دوران قاجار در نقاشی قصر سردار ماکوئی. سوالات پژوهش: 1. چگونه چالش اصلی دوران قاجار ( تقابل شرق و غرب) در نقاشی قصر سردار ماکوئی تجلی یافته است؟ 2. تقابل های اصلی دوتایی مرتبط با گفتمان غالب دوران قاجار، در نقاشی قصر سردار ماکوئی کدامند؟

بررسی آثار ارزشمند هنر ایرانی همواره کمک شایانی در شناخت ویژگیهای هنر ایران در ادوار مختلف تاریخی داشته است. کتب چاپ سنگی به عنوان یکی از آثار هنری ارزشمند ایرانی که پس از نسخ خطی در ایران رواج یافتند ما را در شناخت مبانی فکری مردمان انین سرزمین و ویژگیهای هنری ادوار تاریخی این سرزمین کمک خواهد نمود. در این پژوهش به معرفی و بررسی زیبایی شناختی کتاب چاپ سنگی روضه المجاهدین موجود در کتابخانه مرکزی تبریز پرداخته ایم تا از این طریق به شناخت هر چه بهتر ویژگیهای موضوعی و ساختاری کتب چاپ سنگی دست یابیم. می توان گفت در میان تعداد بیشمار کتب چاپ سنگی موجود در کتابخانه مرکزی تبریز با توجه به اهمیت موضوعی و کیفیت آثار کتاب روضه المجاهدین/ مختارنامه به سال 1306 ق با موضوعات مذهبی انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. در این کتاب با رعایت اصول حاکم بر کتب چاپ سنگی چون عناصر رایج در طراحی تصاویر چاپ سنگی که شامل خط، هاشور و. . . می باشد، به بیان جزئیات بصری تصاویر پرداخته شده است. به نحوی که هر تصویر گویای به تنهایی موضوع مدنظر را بازگو می نماید. کثرت تصاویر و نحوه اجرای ظریف و ریز بینانه و دقیق آنها از یک سو و مهمتر از همه مطابقت متن با تصاویر این کتاب، آن را در شمار بهترین نمونه های باقی مانده از کتب چاپ سنگی قرار داده است. بنابراین این کتاب به لحاظ تصویری (زیبایی شناسی)و موضوعی اهمیت دارد. اهداف-شناخت ویژگیهای ساختاری و زیبایی شناختی کتب چاپ سنگی.-شناخت وتطابق ویژگیهای ساختاری وزیبایی شناختی نسخ خطی دوران قاجار با ویژگیهای زیبایی شناسی چاپ سنگی مختارنامه سئوالات 1-کدامیک از ویژگی های زیبایی شناسی و ساختاری کتب سنگی دوران قاجار بر نمونه مورد مطالعه مختارنامه قابل تطبیق می باشند؟ 2-نسخه مورد مطالعه چه ویژگیهای مشترک کیفی و سبکی با دیگر نمونه های کتب سنگی دوران قاجار دارد؟

فرش دستباف در طول تاریخ به واسطه داشتن ظرفیت های گوناگون هنری، اقتصادی و مفهومی جلوه های ویژه ای در کنار ابعاد کاربردی و مصرفی خود یافته است. در تاریخ نگاری ها و سفرنامه ها همواره از فرش های گران قیمت و نفیس به نشانه شکوه و عظمت کاخ ها یاد شده است. این امر نشان میدهد فرش ها به مرور کارکردی فراتر از ارزش مصرفی خود یافته اند. این پژوهش به شیوه توصیفی و تحلیلی انجام شده است که بررسی ها در آن برپایه مطالعات کتابخانه ای و بررسی تصویری نقاشی های باقی مانده از سده های میانه تا قرن 18 میلادی/12 قمری و همچنین لیست اموال برخی از پادشاهان-به منظور بررسی شکل مصرف و زمینه های بروز انواع مصرف آن-می باشد. از آنجا که بررسی اسناد تاریخی تمامی کشور های اروپایی میسر نبود، به عمده ترین نمونه ها به صورت پراکنده در کشورهای مختلف و پر اهمیت به لحاظ اقتصادی، تجاری و هنری خواهیم پرداخت. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که در پی رواج مصرف منسوجات و اهمیت آن ها در تزیینات و با رواج فرهنگ مصرف نمایشی از قرون میانه به بعد در اروپا و در میان طبقات بالای جامعه و سپس در میان طبقات متوسط جامعه، نوعی ارزش نمادین و غیر کارکردی برای فرش دستباف به وجود آمد. یافته ها نشان می دهد در سده های میانه و همچنین دوران رواج سرمایه داری در اروپا، فرش عنصر و نمادی از ثروت و مظهر تفاخر و عنصری هویت بخش برای صاحبان آن بوده است. به طوری که فرش به عنوان عنصری مهم در تزیینات کاخ ها، مساجد، کلیساها و نقاشی ها به کار گرفته شد و "کاربرد مصرفی" آن به عنوان کف پوش، جای خود را به "کاربرد نمادین" داده است. اهداف پژوهش 2. بررسی شکل مصرف فرش دستباف و تغییرات آن در کشورهای اروپایی از سده های میانه تا قرن 18م/12 ه. ق 3. بررسی دلایل تغییر کاربری فرش های دستباف از کف پوش به دیوار آویز در کشورهای غربی سوالات پژوهش 1- شکل مصرف و کارکرد فرش دستباف در اروپای سده های میانه تا قرن 18 میلادی چگونه بوده است؟ 2- زمینه های ظهور مصرف دیواری فرش دستباف در اروپا چه بوده است؟

متون شیعی، مجموعه ای از آیات و تفاسیر، عقاید و روایات را دربرمی گیرد که حاصل قرن ها تلاش شیعیان و به ویژه علمای شیعه در جمع آوری منابع، بررسی محتوا و صحت و سپس نگارش و تدوین آنها می باشد. این متون بر حوزه هنر نگارگری، مانند سایر مقوله های مرتبط با هنر و ادبیات موثر بوده اند. فالنامه تهماسبی یکی از نسخه های عصر شاه تهماسب صفوی است که دارای چندین نگاره بوده و متاثر از منابع شیعی است. این نسخه به نامهای "فالنامه امام صادق(ع)" و "فالنامه پراکنده" نیز موسوم است و در مجموع دارای مضامین داستانی، قرآنی و شیعی است. امام علی(ع) جایگاه ویژه ای در فالنامه تهماسبی دارد و مضامینِ علوی در فالنامه، حاکی از تقدس، شجاعت و کرامت ایشان است. تحلیل نگاره های علوی در این نسخه، بیانگرِ تاثیرپذیری آن از متون شیعه می باشد و در این رهگذر، نقش داستان ها و باورهای عامیانه ای را که در عصر صفوی رایج بوده، نمی توان نادیده گرفت. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی با رویکرد تطبیقی است و اطلاعات، ازمنابع کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده است. جامعه آماری شامل هفت نگاره فالنامه تهماسبی است که دارای اشارات نمادین یا شمایل نگاری از امیرالمومنین(ع) می باشد. اهداف پژوهش: 4. شناسایی مضامین، عناصر بصری و جلوه های نمادین مرتبط با امام علی(ع) در نگاره های فالنامه تهماسبی. 5. تبیین میزان تاثیرپذیری نگاره های علویِ فالنامه تهماسبی از متون شیعی. سوالات پژوهش: 3. فالنامه تهماسبی در محدوده سیره و مناقب امام علی(ع) دارای چه مضامینی است؟ 4. شاخصه های بصری تجلی علی(ع) در فالنامه تهماسبی کدام است و متون شیعی به چه میزان بر نگاره های علوی در فالنامه اثرگذار بوده اند؟