ادب پژوهی
سال:1388 | دوره:3 | شماره:8-7 |تعداد مقالات:14

در داستان نویسی مدرن بسیاری از شیوه های سنتی روایت از میان رفته و معمولا صناعت داستان بیشتر از محتوای آن در کانون توجه قرار گرفته است. رمان کوتاه شازده احتجاب اثر هوشنگ گلشیری یکی از نخستین داستان های ایرانی است که در آن به «فرم» داستان و شیوه های روایت بیش از هر چیز دیگر تکیه شده است. از نکته های مهم این رمان، چرخش های به جا و به موقع زاویه دید است. بررسی و تحلیل زاویه دید و شیوه های روایی با دیدگاه های متفاوت از بحث های جدید نقد ادبی است که امروزه به عنوان شاخه ا ی مستقل و مهم در مباحث داستان نویسی به آن توجه می شود. گلشیری در این رمان از تکنیک های تک گویی درونی مستقیم روشن و تک گویی درونی غیرمستقیم به شایستگی استفاده کرده و جریان داستان را پیش برده است. این اثر از نظر روایت، رمانی منسجم و ساخت مند است که همه بخش های آن به طور منظم و منطقی در جای خود قرار گرفته اند. روایت در این رمان به شیوه رمان های جریان سیال ذهن است اما اغتشاش آن گونه از رمان ها ندارد.

این پژوهش به تحلیل ساختاری داستان های کوتاه امیرحسن چهل تن با تاکید بر نظریه ژرار ژنت، نظریه پرداز فرانسوی می پردازد. ژنت با کتاب گفتمان روایی خود، نقش بسزایی در شناخت روایت داشت. تلاش او در زمینه تعریف داستان و بررسی انتقادی پیرامون مقوله نظرگاه، نقطه آغازین بررسی های بعدی در زمینه بوطیقای داستان بود. او متاثر از شکل گرایان روس، قصه را یکی از جنبه های روایت می دانست و آن را ترتیب واقعی روایت ارزیابی می کرد؛ در نتیجه توانست از تمامی روابطی که ممکن است بین توالی زمانی رخدادها و ترتیب روایت پیش آید تحلیلی دقیق ارایه دهد. نتیجه بررسی ساختاری آثار امیرحسن چهل تن نشان می دهد زمان به عنوان یکی از عناصر اصلی روایت، بیشتر مورد توجه نویسنده قرار می گیرد، به گونه ای که به کمک آن و بر اساس تغییراتی که در نظم خطی آن ایجاد می کند، پیرنگ و شکل مطلوب و پیچیده داستانی خود را بنا می سازد. نویسنده با در نظر داشتن قوانینی مانند رعایت اصل معناداری و علیت کنش ها، در ترتیب نقل وقایع و کنش های داستان دست به گزینش و انتخاب می زند و به  این صورت زمان مندی خاص جهان داستانش را ایجاد می کند.

زبان شناسی نقش گرا یکی از سه نگرش اصلی زبان شناسی نظری است که در آن نقش و معنا توامان در نظر گرفته می شود. از گرایشهای مختلف این نظریه، نقش گرایی هلیدی را برگزیده ایم. در این نظریه با سه نوع معنا روبه روییم: فرانقش تجربی، فرانقش میان فردی و فرانقش متنی. در این مقاله برآنیم تا رمان چراغ ها را من خاموش می کنم اثر زویا پیرزاد را با توجه به فرانقش میان فردی (Interpersonal Metafunction) از نظریه نقش گرای هلیدی بررسی کنیم. ابتدا به تبیین مبانی تئوری نظریه پرداخته و سپس آن را بر روی متن مورد نظر پیاده کرده ایم. بعد از تطبیق داده ها با مبانی نظری و نمایش آن به صورت نمودارهای آماری این نتایج حاصل شده است که بیشترین زمان به  کار رفته در رمان مذکور، زمان گذشته است و برای زمان آینده کاربردی دیده نشد. همچنین وجه خبری از سایر وجه ها بیشتر به کار رفته است که گویای سبک روایی رمان می باشد. در انواع ادات نیز ادات کلامی بیشترین و ادات کیفی کمترین کاربرد را دارند.

این مقاله بر آن است که جلوه های گوناگون معرفت شناختی و هستی شناختی عنصر نور را در مثنوی بررسی و آن را با آثار عرفانی مهم فارسی مقایسه کند. نتیجه کار نشان می دهد که مولوی بیشتر به جنبه های معرفت شناختی عنصر نور با تکیه بر قرآن و شریعت پرداخته است و تلقی او از عنصر نور و توابع آن، هم با تلقی اصطلاحی صوفیانی مثل علی بن عثمان هجویری و ابوالقاسم قشیری و هم با تلقی هستی شناختی و معرفت شناختی ویژه امثال عین القضات همدانی و احمد غزالی و نیز نظام اندیشه ای ساختارمند و منسجم تاویلی ابن عربی و پیروانش تفاوت دارد. مولوی هر چند به ویژگیها و ارزشهای معرفت شناختی عنصر نور از جنبه های مختلف اشاره دارد، اما از دید هستی شناختی از چهارچوب قرآن و حدیث پا را فراتر نمی نهد.

توجه به کلام پایانی در شعر از دیرباز مورد توجه شاعران بوده است. این توجه در سروده های کلاسیک به صورت حسن مقطع و رد المطلع، و در شعر نو به شکل شیوه ای که نیما آن را «برگردان» نامیده است، به چشم می خورد. پس از نیما توجه به پایان اشعار از حد کاربرد شیوه برگردان شعری فراتر رفته و در مسیر تکاملی شعر جای خود را به آنچه در دوره اخیر «پایان بندی» (Ending) می گویند، داده است. بسامد و تنوع شیوه های پایان بندی، شعر قیصر امین پور را از زیبایی و قدرت تاثیر دوچندانی برخوردار کرده است. این توجه به «پایان بندی» و نوآوری در این شیوه به اندازه ای است که می توان وی را در پردازش پایانی شعر، شاعری خلاق و صاحب سبک خواند. در این پژوهش، با نگاهی کوتاه به سیر توجه به پایانه اشعار و ضمن بیان کارکرد شگفت این شیوه، شگردها و نوآوری های قیصر در پایان بندی اشعارش دسته بندی و بررسی شده است.

این مقاله زمان و مکان روایی را در قصص قرآنی بررسی می کند. ابتدا به عنصر زمان روایی از دیدگاه ژنت اشاره می شود و بر این اساس رابطه میان زمان داستان و زمان متن، مفاهیم «نظم»، «تداوم» و «بسامد» را با ذکر نمونه هایی از قصص قرآنی تبیین می کنیم. سپس به سنخ شناسی، شاخص های متنی و کارکردهای مکان روایی با اشاره به سوره یوسف (از میان سایر قصص) می پردازیم. می توان گفت که تحلیل زمان و مکان روایی در قصص قرآنی اولا، به بسط و گسترش پی رنگ قصص، ثانیا، شخصیت پردازی و در نهایت، تفسیر و درک سوره ها کمک می کند.

بومی سرود به اشعاری گفته می شود که شاعران محلی با استفاده از فرهنگ، واژگان و درون مایه های بومی منطقه خود آن را می سرایند. این ترانه ها در ادبیات شفاهی اهمیت ویژه ای دارند؛ زیرا ما را با مفاهیم و اندیشه های متعالی آنان آشنا می سازند.بومی سرودها در حوزه جغرافیای فرهنگی ایران بزرگ تنوع و گوناگونی فراوانی دارند. امیری، تبری، طالبا، نجما، کتولی، حقانی، سوت خوانی، شرفشاهی، چهاردانه، کیلالی و لاکو؛ واسونک، شربه، شروه، حاجیانی، فایزخوانی، شنبه ای، کله فریاد، دوبیتی، چهاربیتی، سرحدی، سرصوت، فریاد، نوا، فراقی، عاشقانه، شعردلبر، شعر جاهلی، حقیقی، سه خشتی، گورانی، بیت، نوول، فهلویات، هوره، حیران، لاوک و چهار لنگی، بایاتی، عاشیقی، آغی، باغلاما، قوشما، لایلالار، جیغالی، سالاما، الف لام، قایتارما، دیل و دؤئمز، لیکو، شیر، زهیرک، کردی و سیتک، تنها بخشی از بومی سرودها هستند که ضروری است تا پیش از نابودی  آنها شناخته و گونه شناسی شوند.در این مقاله پس از تبیین، پیشینه و تعریف بومی سرود، تاریخچه، ارزش ها و ویژگی های آن ارایه می شود، سپس بومی سرود های برجسته مناطق مختلف ایران از نظر حوزه جغرافیایی، وجه تسمیه، قالب، زیبایی شناسی، محتوا و درون مایه بررسی و طبقه بندی می شوند.

جامعه شناسی ساخت گرا یکی از رویکردهای اساسی نقد ادبی معاصر است. جامعه شناسان ساخت گرا چون گلدمن آلتوسر و ماشری گاه متون سمبولیستی و سوررئالیستی را مورد بررسی قرار میدهند. داستان سه قطره خون صادق هدایت دارای ظرفیت هایی است که میتواند قرائتهای متفاوتی داشته باشد. معمولا داستان سه قطره خون را از دیدگاه روان شناختی تحلیل کرده اند، اما این مقاله داستان حاضر را با رویکرد ادبی متفاوت، یعنی بر اساس نظریات جامعه شناسان ساخت گرا بررسی می کند. بررسی نموده است. جامعه شناسان ساخت گرا، بازتاب ایدئولوژی و ساختارها و صورت بندی های اجتماعی را در متن جستجو می کنند و آنگاه توانایی نویسندگان و فردیت آنها را در تحولات اجتماعی نشان می دهند. داستان سه قطره خون واقعیات اجتماعی زمان خود را بازتاب می دهد و ناتوانی شخصیت های آن را در زیر سیطره ایدئولوژی آشکار می سازد.

 دهی چهل شمسی یکی از درخشان ترین مقاطع شعر معاصر فارسی است. در این دهه، جریان ها و موج های زیادی مانند موج نو، شعر دیگر و شعر حجم از دل شعر نیمایی سر برآوردند. هوشنگ چالنگی از جمله شاعرانی بود که در این دهه به شعر بیوزن موج نو گرایش پیدا کرد و به همراه چند شاعر، گروه «شعر دیگر» را تشکیل دادند که بعدها هستی نخستین «شعر حجم» شدند. آموخته ها و آموزه های شعری چالنگی در دهی پنجاه سرمشق شاعران جوان مسجدسلیمان قرار گرفت و از پس آن و با حمایت پرشور منوچهر آتشی، موج ناب پا گرفت. چالنگی از زبانی ویژه در سروده هایش بهره گرفته است. شعرِ او، شعری موجز است. توجه به عناصر اقلیمی و طبیعت زاد بوم خویش در سروده هایش جلوه ای تازه به شعرهایش بخشیده است. بازآفرینی اسطوره در شمایلی تازه، فراروی از تقطیع نیمایی، تصویرهای فرا واقعی، آشنایی زدایی و استعاره گرایی از دیگر ویژگی های شعری اوست.

دکتر توفیق سبحانی در حین تصحیح کلیات شمس بر اساس نسخه 770 قونیه، بعضی اختلاف های نسخه اساس خود و تصحیح فروزانفر را که به زعم ایشان در آنها ضبط قونیه ترجیح داشته، استخراج و آنها را ضمن مقاله ای طرح کرده است. اگر امر دایر بر استخراج اختلاف های نسخه قونیه به عنوان یکی از نسخه های مرجع فروزانفر و متن نهایی چاپ فروزانفر باشد، این اختلاف ها سر به هزاران مورد خواهد زد؛ چون همچنان که تصور شده است، نسخه قونیه از نظر ضبط کلمات، برای فروزانفر نسخه اساس تلقی نمی شده و مرجعیت تام نداشته است. در این مقاله یکایک موارد 93 گانه مقاله دکتر سبحانی یک بار دیگر بررسی شده تا معلوم شود که ضبط کدام، مرجح است و چرا.