نگره
سال:1390 | دوره:6 | شماره:17 |تعداد مقالات:8

این پژوهش با تمرکز بر یک اثر نقاشی از صنیع الملک، با عنوان «گفتگوی هارون الرشید و جعفر برمکی» از کتاب هزارویک شب، عوامل موثر بر شکل گیری آن را مورد مطالعه و بررسی قرار داده است. صنیع الملک در این کتاب مبنای تصاویرش را بر اساس زندگانی ایرانیان در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قرار داده و به جای هارون الرشید و جعفر برمکی، ناصرالدین شاه و امیرکبیر را به تصویر کشیده است. هدف این مقاله ضمن توجه به شواهد تاریخی و بررسی نشانه های تصویری پاسخ به این پرسش است که چرا صنیع الملک دست به جایگزینی زده است. با قتل جعفر به فرمان هارون، بار دیگر داستان قتل وزیر برای امیرکبیر نیز تکرار می شود. شباهت های دو وزیر اعم از اقتدار در زمان صدارت، ازدواج، قتل و تاثیرات پس از قتل آن، دلایلی است که باعث گردید پس از بررسی و مطالعه دریابیم ممکن است سرنوشت مشابه این دو وزیر، نقاش را به جایگزینی واداشته باشد.

دوره صفوی را باید اوج درخشش هنر پارچه بافی در ایران نامید. در این دوره، مهاجرت هنرمندان و صنعتگران ایرانی به دربار هند، تاثیر بسیار زیادی بر پارچه بافی و صنایع دستی آن داشت. مقایسه نقش مایه ها و طرح پارچه های هند گورکانی با منسوجات و آثار هنری ایران صفوی، حاکی از آن است که بافندگان هندی تحت تاثیر هنر ایران آثاری خلق کرده اند که تمایز آن ها از یک دیگر به سختی امکان پذیر است. این تاثیرپذیری در طرح ها و شیوه های بافت منسوجات ابریشمی، زری، شال، قلمکار و مخمل کاملا آشکار است. شناسایی تعدادی از منسوجات هندی و بررسی طرح و ساختار نقوش آن ها در دوره گورکانی و مقایسه با منسوجات دوره صفویه، در این پژوهش انجام گرفته است. هم چنین آرایه های تزیینی و شکل ترکیب بندی نقوش در پارچه های هندی شناسایی و استخراج و با نقوش گوناگون پارچه های صفوی تطبیق داده شده و از این طریق تاثیر پیشرفت پارچه بافی ایران صفوی بر هنرمندان هند گورکانی مشخص گردیده است. به این منظور، جهت شناسایی نقوش منسوجات در دوره های مذکور، به بررسی پارچه ها و طرح آن ها پرداخته شده و هدف از این بررسی عبارت است از :الف) شناسایی منسوجات مشترکی که در ایران صفوی و هند گورکانی تولید می شدند.ب) بررسی نقش مایه و طرح های منسوجات دو دوره و ارائه ترکیب بندی نقوش.روش تحقیق این پژوهش تاریخی، توصیفی و تطبیقی است که اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعات کتابخانه ای و اسنادی به دست آمده است. این مطالعه نشان می دهد هنرمندان این دوره در هند با هنر ایران آشنایی داشته و عناصر تزیینی ایرانی را در پارچه ها به کار برده اند. نقش مایه های متنوعی شامل آرایه های تزیینی، گیاهی، حیوانی و تصویری در منسوجات گورکانی به کار رفته که تحت تاثیر پارچه های ایرانی بوده است. از جنبه ساختاری، نقوش این منسوجات را می توان به لچک و ترنج، محرابی، سراسری، محرمات و شبکه ای تقسیم بندی نمود که این طرح ها در منسوجات ایران صفوی نیز قابل شناسایی هستند.

دوران اشکانی عصر رواج تجارت، تکامل زندگی شهری، افزایش حضور زنان، گسترش تمایل زنان به تنوع لباس، اهمیت یافتن طراحی لباس و بروز پدیده مد محسوب می شود. از این رو هدف پژوهش پیش رو بررسی طراحی لباس این دوران از طریق مطالعه طراحی الگوی کلی، برش و دوخت است. در این پژوهش علاوه بر منابع مکتوب، ضمن بررسی موردی بر روی گزینه های متداول لباس مردان و زنان سعی در بازسازی دوباره لباس های مورد اشاره بر روی یک پیکره استاندارد و نمایش فناوری طراحی در این عصر شده است. نتایج نشان می دهد لباس اشکانی ادامه سیر تکامل تن پوش هخامنشی و نفوذ هنر یونانی است و تنها در لباس زنان و به ویژه در مناطق غربی ایران قابل مشاهده است. لباس ها از نظر طراحی محدود و لباس مردان دارای شلوار متشکل از دو پاچه مجزای آویخته از کمر و پوشش بالاتنه تونیک ساده مادی یا کت و تشک سوارکاری بوده و در هر دو مورد دارای برش ساده مستطیل شکل است. لباس زنان فاقد دوخت و متشکل از قطعات پارچه عریض پوشیده شده بر روی یکدیگر و شکل کلی آن با برش های محدود پارچه، رویه دوزی، حمایل و کمربندهای پارچه ای و آرایه های الحاقی شکل گرفته است. در این دوره شکل کلی پوشش ها محدود و تنوع ناشی از ملحقات تزیینی است. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و میدانی بوده است.

پارچه های زیبا و با شکوه همواره از ویژگی های اصلی و بارز مشرق زمین تلقی می شود، زیرا لباس به منزله جلوه ای از هنر، منشا شرقی دارد و به نوعی نشان دهنده اقتدار، تجمل و شکوه پوشاک آسیا است. در این مقاله نقوش پارچه ها در سه دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی مورد مطالعه قرار گرفته است. به این منظور ابتدا با اشاره به مذهب، فرهنگ، نماد و اعتقادات هر دوره نقوش شاخص به کار رفته در لباس ها و منسوجات آن دوران بررسی و تغییرات هر دوره مورد توجه قرار گرفته است. هنرمندان بافنده در دوره های یاد شده ضمن توجه به سلیقه های عمومی و موردنظر مردم هرگز نسبت به ابداع و نوآوری بی تفاوت نبودند و کوشش آن ها بر این بوده که منسوجاتی با کیفیت و طرح و نقش متفاوت عرضه کنند. به همین دلیل این حرفه در گذشته رونق زیادی داشت و با توجه به تنوع نقوش می توان اظهار کرد ایران باستان از دستگاه های مجهز بافندگی به ویژه در دوره ساسانی برخوردار بوده است. روش تحقیق در این مقاله، توصیفی و تحلیلی و شیوه جمع آوری اطلاعات آن کتابخانه ای است.

آشنایی با باغ های ایرانی و ویژگی هایی که هر یک از عناصر آن ها دارد، منجر به شناخت نمادگرایی از طبیبعت می شود. بی گمان یکی از نیکوترین جلوه های صورت و معنا برآمده از باورهای ایرانیان، باغ ایرانی است. چنانچه باغ ایرانی را تمثیلی از بهشت بدانیم که در میان آن حوضی قرار دارد که از آن چهار نهر بر می آیند و... یکی از نزدیک ترین نمونه ها به صورت مثالی خود خواهد بود. باغ فین کاشان از جنبه ساختار (عناصر فضاساز)، کارکردی (عناصر منظرساز) و زیبایی شناختی (عناصر تزیینی) در دوره خود کامل ترین باغ آرایی را دارا است و عناصر آن، همه به مفاهیم فلسفی یا به تصویرهای نمادین باز می گردند. در این پژوهش به روش نشانه شناسی ارزش، مفهوم، ویژگی و نظام های نشانه ای خاص در عناصر باغ ایرانی پرداخته شده و این که عناصر متفاوت در باغ ایرانی چگونه بر هم تاثیر می گذارند و چه ارزشی تولید می کنند. همچنین ارتباط بین مهم ترین اصول علمی و پذیرفته شده نشانه شناسی و عناصر باغ ایرانی و طراحی محیطی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. این مقاله کاربردی و روش انجام آن توصیفی میدانی است. روش نمونه گیری ها انتخابی و تجزیه و تحلیل اطلاعات کیفی بوده است.

حضور چشمگیر طبیعت در اغلب تصویرسازی کتاب های داستانی کودکان، این موضوع را مطرح می سازد که طبیعت در فضاسازی این تصویرها چگونه می تواند به بیان داستان در باورپذیری آن برای کودکان کمک نماید. در میان عناصر طبیعت، گیاهان بیش ترین قابلیت را برای بیان احساسات و مفاهیم در فضاسازی تصویر دارند که در این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی به آن پرداخته شده و هدف نمایش قابلیت های بیانی طبیعت است که مورد بهره برداری تصویرگران برای رسیدن به فضای موردنظر خود از آن بهره می برند. نتیجه پژوهش نشان داد، طبیعت گیاهی در فضاسازی تصویرهای کتاب های داستانی کودکان، علاوه بر این که نشان دهنده موقعیت مکانی و زمانی است، نقش موثری هم در القای بیان مفاهیم داستان دارد. مفاهیمی همچون شادی و نشاط، غم و اندوه، ترس و وهم و مفاهیم معنوی که با استفاده از عناصر دیداری تصویر در چگونگی نمایش طبیعت گیاهی در تصویرگری کتاب های داستانی کودک در ایران نمود دارند.

در هزاره های قبل از میلاد در ایران باستان، انسان هنرمند در خلق آثار خود با گذر از طبیعت گرایی رو به سوی انتزاع گذاشت و کوشید با بهره گیری از آن چه در محیط زندگی اش می گذرد، به نوعی بیان تصویری ساده و انتزاعی برسد. بیان انتزاعی که گویی دارای قواعد و حساسیت های خاص بصری است. یکی از الگوهای این گرایش را می توان در نقوش سفالینه های ایران باستان جست و جو کرد. مطالعه و بررسی این نقوش و سیر حرکت آن به سوی انتزاع بیانگر نقش اندیشه، اعتقادات و همچنین ارزش ها و معیارهای موجود در این آثار است. نتایج این پژوهش نشان داد که نقوش سفالینه های ایران باستان در ادامه گسترش و تحول خود به تدریج از آفرینش نقوش طبیعی فاصله می گیرد و به جای پرداختن به جزئیات طبیعت، راه تجرید را می پیماید. این تمایل به انتزاع در نقوش دارای نتایجی است که آثار بسیاری از نقاشان معاصر به ویژه هنرمندان شیوه آپ آرت را به آن ها نزدیک می کند. گرایشی که در سال های 1960 تا 1970 تحت عنوان نقاشی بصری یا شبکیه به نوعی انتزاع گرایی مبتنی بر سامان دهی اشکال هندسی با تاکید بر تاثیرات دیداری و حرکت نگاه در پهنه اثر توجه دارد. در این مقاله وجوه مشترک در گرایشات انتزاعی و همچنین تشابه موجود در نقوش سفالینه های ایران باستان و آثار آپ آرت مورد بررسی قرار گرفته است. تحقیق پیش رو به روش توصیفی، تحلیلی و گردآوری اطلاعات آن به روش کتابخانه ای انجام شده است.