علوم و فنون منابع طبیعی
سال:1389 | دوره:5 | شماره:1 |تعداد مقالات:15

فلزات سنگین از آلاینده های مهم زیست محیطی هستند که از طریق ورود به زنجیره غذایی موجب بروز خطراتی برای انسان، گیاهان و میکرو ارگانیسم ها می شوند. این تحقیق با هدف بررسی میزان جذب سرب در اجزای درختان چنار و زبان گنجشک در سطح شهرستان ملایر صورت پذیرفت. برای این منظور در رویشگاه های آلوده (میدان امام و خیابان ولیعصر) و رویشگاه شاهد (پارک سیفیه) در مقاطع زمانی متفاوت، تعداد 108 نمونه از برگ ها، شاخه ها و ریشه های سطحی درختان تهیه گردید و میزان غلظت سرب موجود در هر یک از آنها با استفاده از دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که میزان جذب سرب در اندام های گونه چنار بیشتر از گونه زبان گنجشک بوده و در هر دو گونه ریشه درختان بیشتر از اندام های هوایی سرب جذب می کنند. جذب سرب در اندام های درختان، در رویشگاه میدان امام بیشتر از سایر رویشگاه ها بوده و بالاترین میزان جذب سرب در شهریور ماه و کمترین مقدار آن در تیر ماه مشاهده گردید.

نقش جنگل به عنوان یک اصل در توسعه پایدار زمانی اتفاق خواهد افتاد که، توجه همه جانبه ای نسبت به اکوسیستم جنگل داشته باشیم، از جمله این مهم وجود جاده های جنگلی با تراکم مناسب است. عوامل مختلفی در تخریب جاده های جنگلی دخالت دارند که مهمترین آنها، رواناب های تولید شده بر اثر بارندگی می باشد که مستقیما سطح جاده های جنگلی را تهدید می نماید. در این تحقیق که با هدف بررسی زهکشهای عرضی در محدوده 50 کیلومتر از جاده های جنگلی موجود در سری 1 طرح جنگلداری مکارود از حوزه آبخیز 36 کاظم رود با وسعت 2732 هکتار صورت گرفت، با استفاده از نقشه های توپوگرافیک با مقیاس 1:25000، نرم افزارهایHYFA ، EXCEL،  ARC GIS 9.2و دستگاه  GPSبا کنترل میدانی وضعیت زهکش های موجود (آبرو و آبگذرها) بررسی و سپس نسبت به تعیین حداکثر دبی سیلابی حادث شده به روش استدلالی با دوره بازگشت های مختلف 2، 5، 10، 25، 50 و 100 ساله با در نظر گرفتن شدت بارندگی، ضریب رواناب منطقه، زمان تمرکز، مساحت، طول آبراهه و دامنه، شرایط توپوگرافیک، هیدرولوژیک و پوشش گیاهی منطقه در هر یک از زیرحوزه ها اقدام شد. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که از مجموع 90 زیر حوزه در 5 مسیر مختلف جاده جنگلی 120 نقطه شکستگی شیب جاده (خط القعر) وجود دارد که فقط در 70 مورد از آنها آبرو و آبگذر با فاصله میانگین 400 تا 650 متر از هم احداث شده که عمل زهکشی رواناب های حادث شده را انجام می دهند. همچنین از مجموع 70 آبرو احداث شده در این مسیرها حدودا 90 درصد توانایی عبور دبی سیلابی با دوره بازگشت فقط 2 ساله، 70 درصد دبی 5 ساله، 50 درصد دبی 100 ساله، 35 درصد دبی 25 و 50 ساله و کمتر از 30 درصد دبی 100 ساله را دارند.

امروزه تنوع زیستی و به خصوص تنوع گیاهی در تدوام و پایداری اکوسیستم های جنگلی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. تحقیق حاضر به بررسی تنوع گونه های گیاهی در گروه های اکولوژیک منطقه شاهد منطقه جنگلی آغوزچال به وسعت 75 هکتار در غرب مازندران پرداخته است. بدین منظور برای تعیین گروه های اکولوژیک از تحلیل گونه های شاخص دو طرفه و برای مقایسه مقدار تنوع زیستی از شاخص های تنوع زیستی استفاده شد. برای بررسی گونه های گیاهی به صورت تصادفی سیستماتیک از ابعاد شبکه 150×100 و تعداد 40 قطعه نمونه 400 متر مربعی استفاده شد. بررسی ها حاکی از وجود 40 گونه گیاهی در منطقه می باشد که در چهار گروه اکولوژیک گروه بندی شدند که هر واحد عبارتند از: واحد اول(A) Fagus orientalis L, and Epimedium pinnatum F. ، واحد دوم(B) Alnus subcordata L, Acer cappadocicum B. and Lamium album L.، واحد سوم (C) Acer cappadocicum B. and Tamus communis L. ، و واحد چهارم(D) Tilia Begonifolia Stev. and Carex acuiformis L.  نتایج تجزیه واریانس یک طرفه نشان داد دو گروه A و D که به ترتیب با دو گونه شاخص درختی راش و نمدار در این مطالعه شناخته شدند، کمترین مقدار شاخص های تنوع (سیمپسون) و غنای (مارگالف) گونه ای و بیشترین مقدار شاخص یکنواختی (کامارگو) گونه ای را در برداشتند. سایر گروه های درختی به نسبت، مقایر مشابهی از شاخص های تنوع زیستی را نشان دادند.

در این بررسی با استفاده از داده های سری زمانی مربوط به سال ها ی 1360 تا 1385 که از منابع مختلفی جمع آوری شده اند و با به کارگیری روش سیستمی برآوردگر حداقل مربعات معمولی (OLS) تحت نرم افزارEviews ، به تخمین معادلات عرضه و تقاضای کاغذ چاپ و تحریر به طور مجزا و در قالب مدل های رگرسیونی تک معادله ای پرداخته شد. نتایج حاصل از برآورد تابع تقاضا با فرض عدم خودهمبستگی سریالی بین جملات اخلال معادله در سطح آماری 5 درصد نشان داد که متغیرهای عرض از مبدا، قیمت کاغذ روزنامه به عنوان کالای جانشین، نرخ باسوادی و میزان تولید محصول بر میزان مصرف کاغذ چاپ و تحریر اثر مثبت دارند و متغیر قیمت کاغذ چاپ و تحریر بر میزان مصرف کاغذ چاپ و تحریر اثر منفی و جزیی دارد و از آنجا که قدر مطلق کشش قیمت تخمین زده شده از لحاظ آماری کمتر از یک است، تقاضا برای کاغذ چاپ و تحریر بی کشش است. همچنین متغیر مجازی جنگ نیز از لحاظ آماری در سطح 5 درصد معنی دار شناخته شد که تاثیر مثبت و ناچیز سال های جنگ را بر روی میزان مصرف کاغذ چاپ و تحریر در آن سال ها نشان می دهد. نتایج حاصل از برآورد تابع عرضه با فرض عدم خود همبستگی سریالی بین جملات اخلال معادله در سطح آماری 5 درصد نشان داد که متغیرهای قیمت کاغذ چاپ و تحریر در کشور، قیمت کاغذ روزنامه به عنوان کالای جانشین و میزان مصرف کاغذ چاپ و تحریر در سال قبل بر میزان تولید کاغذ چاپ و تحریر در کشور اثر مثبت دارند و متغیرهای عرض از مبدا، میزان واردات کاغذ چاپ و تحریر به کشور در سال قبل و هزینه تولید کاغذ چاپ و تحریر در سال قبل بر میزان تولید کاغذ چاپ و تحریر در کشور تاثیر منفی دارند. همچنین متغیر مجازی جنگ نیز از لحاظ آماری در سطح 5 درصد معنی دار شناخته شد که تاثیر مثبت سال های جنگ را بر روی میزان تولید کاغذ چاپ و تحریر در آن سال ها نشان می دهد.

پوست درختان جنگلی دارای ترکیباتی هستند که قسمت عمده آن را تانن تشکیل می دهد. تانن ها از چندین نوع ترکیب شیمیایی با ماهیت پلیمری و پلی فنولی تشکیل شده اند که به علت طعم تلخ و اثر قابض و قابلیت واکنش با پروتئین پوست، دارای کاربرد پزشکی و صنعتی می باشند. هدف از این بررسی انداره گیری راندمان استخراج، میزان ترکیبات فنولی فعال و تانن موجود در پوست درختان صنوبر دلتوئیدس و اورامریکن می باشد. در این بررسی برای برآورد راندمان استخراج مطابق آیین نامه T204 om-88 روش استاندارد  TAPPI با استفاده از سوکسله طی سه مرحله با حلال های استن، الکل 95 درصد و آب داغ و همچنین با استفاده از حمام بن ماری به تنهای با حلال سود 1 درصد (w/v 1:10) و به مدت یک ساعت در درجه حرارت 90 درجه سانتی گراد عصاره گیری شد. جهت دستیابی به ترکیبات فنولی فعال مواد استخراجی از روش استیاسنی استفاده شد. اندازه گیری تانن متراکم مطابق روش هگرمن (1998) با استفاده از ستون کروماتوگرافی و ماده سفادکس  LH-20و برای اندازه گیری تانن های قابل هیدرولیز از محلول یک درصد آبی کلرور فریک استفاده شد. راندمان خالص استخراج پوست صنوبر دلتوئیدس و اورامریکن 12.5 و 19.2 درصد پوست خشک به دست آمد. که با توجه به عدد استیاسنی 42 و 52 درصد میزان ترکیبات فنولی فعال به ترتیب 5.25 و 9.98 درصد پوست خشک برآورد شد. میزان تانن پوست به ترتیب 1.3 و 1.2 درصد پوست خشک است که میزان تانن متراکم آنها به ترتیب 0.24 و 0.45 درصد و تانن های قابل هیدرولیز 1.06 و 0.75 درصد برآورد گردید. با توجه به نتایج حاصل میزان مواد استخراجی پوست صنوبر اورامریکن 54 درصد بیشتر از دلتوئیدس است. میزان ترکیبات فنولی فعال و تانن متراکم آن نیز دو برابر دلتوئیدس می باشد.

این تحقیق با هدف بررسی تاثیر تیمار استیلاسیون بر روی خواص فیزیکی و مکانیکی تخته فیبر با وزن مخصوص متوسط صورت گرفت. الیاف صنعتی گونه صنوبر (Populus nigra L.) در یک راکتور ویژه اصلاح چوب، تحت دمای 120oC با انیدرید استیک، بدون حضور کاتالیست و در طی مدت زمان مختلف با 4 سطح تیمار %0 (WPG)، %5، %9 و %16 اصلاح گردید. تخته فیبر با وزن مخصوص متوسط (0.7 گرم بر سانتی متر مکعب) و با ضخامت 10 میلی متر، در شرایط فرآیندی، فشار 30 بار، حرارت 180 درجه سانتی گراد و زمان پرس 5 دقیقه، ساخته شد. از تخته های ساخته شده نمونه های آزمونی تهیه گردید و آزمون های مقاومت چسبندگی داخلی(IB) ، مدول الاستیسیته (MOE) و مدول گسیختگی (MOR) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تیمار استیلاسیون بر خواص مکانیکی تخته های مورد آزمون تاثیر منفی داشته و با افزایش تیمار از میزان مقاومت ها کاسته شد.

این تحقیق با هدف بررسی تاثیر سن درختان صنوبر دلتوئیدس بر خواص بیومتری، فیزیکی و شیمیایی چوب آن انجام پذیرفت. برای این منظور تعداد 3 اصله درخت سالم صنوبر در سنین مختلف 4، 8، 12، 16 و 20 سال بطور تصادفی از جنگل آموزشی - پژوهشی (دکتر بهرام نیا) واقع در شصت کلاته گرگان قطع شد. ویژگی های آناتومیک، فیزیکی و شیمیایی در هر یک از درختان اندازه گیری شدند. سپس داده های حاصل مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج این بررسی نشان داد که تاثیر سنین مختلف درختان صنوبر دلتوئیدس بر ابعاد الیاف (طول الیاف، قطر الیاف و ضخامت دیواره سلولی)، خواص فیزیکی (دانسیته خشک، دانسیته بحرانی و همکشیدگی حجمی) و ترکیبات شیمیایی (سلولز، لیگنین، مواد استخراجی محلول در الکل - استن، مواد قابل حل در آبگرم، مواد قابل حل در سود سوزآور یک درصد و خاکستر) چوب آن در سطح اعتماد %95 اختلاف معنی دار است. همچنین نتایج نشان داد که از دیدگاه چوب شناسی، پس از سن 12 سالگی تفاوت معنی داری در ویژگی های آناتومیکی، فیزیکی و شیمیایی درختان صنوبر دلتوئیدس وجود ندارد، زیرا در این محدوده سنی دوره جوان چوبی این درختان به اتمام رسیده است. در مجموع می توان گفت که مناسب ترین سن بهره برداری درختان صنوبر دلتوئیدس (کلن 77.51) در منطقه شصت کلاته استان گلستان، 12 سالگی است.

لاله واژگون (Fritillaria imperialis) در نقاط معدودی از جهان رویش دارد. منطقه حفاظت شده مانشت در ایلام یکی از مهمترین رویشگاه های طبیعی لاله واژگون است. این گونه گیاهی با ارزش، در چند موقعیت در این منطقه پراکنش دارد. در این مطالعه در راستای برنامه ریزی و مدیریت محیط زیست، شرایط محیط زنده لاله واژگون با جدول النبرگ و مطالعات میدانی تعیین شد. برای اطمینان و افزایش دقت کار از جدول النبرگ استفاده شد. شاخص النبرگ نقاط بهینه نسبی را برای اسیدیته، رطوبت و ازت خاک، نور و دما، در گونه های مختلف بر پایه مطالعات میدانی تعیین کرده است. مطالعه بر اساس محیط زیست حاضر لاله واژگون انجام گرفت. مواردی مثل ارتفاع، جهت جغرافیایی، فاکتورهای اقلیمی (دما و بارندگی سالانه)، اسیدیته و ازت خاک و پوشش گیاهی همراه لاله واژگون تعیین شدند. مطالعات میدانی، آزمایشگاهی و روی هم گذاری نقشه های رقومی شرایط موجود لاله واژگون نشان داد که گونه در محدوده ارتفاع (1800 تا 2000) متر از سطح دریا، جهت فقط شمالی (نور: متوسط)، دمای میانگین سالانه (18 تا 20) درجه سانتی گراد، میزان بارندگی سالانه (600 تا 750) میلی متر، میانگین اسیدیته 7.85 و میانگین ازت %0.55 رویش دارد. پوشش گیاهی همراه لاله واژگون شامل Quercus persica، Pistacia mutica، Daphne mucronata، Cirsium arvense، Euphorbia helioscopia، Lonicera nummulariifolia، Acer monspessulanum،Crataegus azarolus  وCapsella bursa-pastoris  بود. مقایسه نتایج مطالعات میدانی، آزمایشگاهی و نقشه های رقومی با نتیجه حاصل از جدول النبرگ نشان داد که نتایج این پژوهش در کل به نتایج جدول النبرگ نزدیک است.

به منظور بررسی اثر غلظت های مختلف سولفات روی، ایندول بوتیریک اسید و نفتالین استیک اسید و ترکیب این دو تنظیم کننده (NAA+IBA) بر ریش زایی قلمه های نیمه خشبی  Aralia elegantissimaآزمایشی در سال 1388 در گلخانه اطراف چالوس اجرا گردید. قلمه های مورد نیاز از پایه های مادری که در بستر گلخانه کاشته شده و فاقد جوانه بودند، تهیه شدند. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار و 13 تیمار اجرا گردید. در این تحقیق، تنظیم کننده ایندول بوتیریک اسید در چهار سطح 0، 1000، 2000، 3000 میلی گرم در لیتر، تنظیم کننده نفتالین استیک اسید در چهار سطح 0، 1000، 2000، 3000 میلی گرم در لیتر و ترکیب این دو تنظیم کننده با غلظت های؛ 1000 میلی گرم در لیتر  IBA + 1000میلی گرم در لیتر NAA؛ 1000 میلی گرم در لیتر IBA + 2000 میلی گرم در لیتر NAA و 1000 میلی گرم در لیترIBA + 3000  میلی گرم در لیتر NAA، سولفات روی در چهار سطح 0، 1500، 3000، 5000 میلی گرم در لیتر تهیه شده و بخش تحتانی قلمه ها به مدت پنج ثانیه در محلول های فوق قرار گرفت. صفاتی از قبیل درصد قلمه های ریشه دار شده، وزن تر، وزن خشک، تعداد ریشه و طول ریشه مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که بیشترین درصد ریشه زایی مربوط به تیمار ZnSO4 با غلظت 3000 میلی گرم در لیتر بود. بهترین طول ریشه در قلمه هایی که با غلظت 2000 میلی گرم در لیتر IBA تیمار شدند حاصل شد. قلمه هایی که با غلظت 3000 میلی گرم در لیتر ZnSO4 تیمار شدند، بیشترین تعداد ریشه را داشتند. همچنین وزن خشک ریشه در قلمه هایی که با غلظت 3000 میلی گرم در لیتر ZnSO4 تیمار شدند بیشترین مقدار را نشان داد. بیشترین وزن تر ریشه، مربوط به تیمارهای ZnSO4 با غلظت 3000 میلی گرم در لیتر و (NAA + IBA) با غلظت (1000 + 1000) میلی گرم در لیتر بود.

به منظور برنامه ریزی جهت بهره برداری بهینه و کنترل پدیده سیل که از مسایل دنیا و از جمله کشور ما می باشد، مطالعات و تحقیقات زیادی مورد نیاز است. خسارات گسترده ناشی از طغیان رودخانه ها در چند ساله اخیر در مناطق مختلف کشور ایجاب می نماید برنامه ای جامع در این زمینه تهیه و تدوین گردد. از طرفی برنامه ریزی و اعمال روش های کنترل سیل بدون اطلاع از رفتار این پدیده در شرایط مختلف مقدور نخواهد بود. دامنه خسارات سیل در شرایط مختلف متاثر از میزان آورد و خصوصیات هندسی بستر جریان و اراضی مجاور می باشد. لذا به منظور پیش بینی دامنه خسارات ناشی از سیل در شرایط مختلف و توجیه اقتصادی و اجتماعی برنامه های کنترل و مهار سیل، پهنه بندی خطر سیل برای دوره های بازگشت مختلف ضروری است. پهنه بندی خطر سیل بدون اطلاع از بزرگی سیل و رفتار جریان سیلابی در مسیر و دشت سیلابی ممکن نیست. لذا هیدروگراف سیل خروجی در بالادست حوزه و زیرحوزه های موجود در مسیر مورد نظر با استفاده از روش های هیدروگراف واحد و شاخص سیلاب تعیین شدند و همچنین حداکثر رقوم تراز سطح آب در 44 مقطع عرضی مشخص در طول حدود 43 کیلومتر از مسیر رودخانه کارون به دست آمد. سپس با استفاده از مدل ارتفاعی رقومی (DEM) تولید شده از بستر و حریم رودخانه و حداکثر رقوم تراز سطح آب در مقاطع معین برای دوره بازگشت های 5 و 10 و 20 و 25 و 50 و 100 ساله با استفاده از قابلیت نرم افزارHEC-RAS  پهنه خطر سیل برآورد شدند و محدوده و میزان اراضی کشاورزی و مناطق مسکونی که در صورت وقوع سیلاب به مخاطره خواهند افتاد برای سیلاب هایی با دوره بازگشت های مذکور مشخص شدند.

در این تحقیق از پوست میوه کیوی (Actinidia carambola) برای حذف آلودگی فلزات سنگین (سرب، مس و نیکل) استفاده شد. محلول هایی از نمک نیترات این فلزات با غلظت های از پیش تعیین شده ساخته شد و در معرض پوست آسیاب شده کیوی قرار گرفت. سپس محلول از تفاله ها صاف و جذب آن توسط دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شد. عوامل موثر بر جذب همچون pH، زمان تماس محلول فلزی با گیاه و غلظت محلول اولیه بهینه شدند.  pHعامل بسیار مهمی در حذف فلز شناسایی شد. ترتیب جذب سه فلز مورد بررسی به صورت زیر بود:Ni< Pb< Cuمدل های همدمای لانگمیر و فرندلیچ که اولی جذب را در سطح و دومی جذب را علاوه بر سطح در لایه های زیرین تعریف می کند نیز بررسی شدند. نتایج نشان دادند که مدل همدمای لانگمیر، مدلی بود که جذب فلزات توسط پوست میوه کیوی از آن تبعیت می کند و معادله خطی به دست آمده از نمودار همدمای لانگمیر، به خوبی و با ضریب همبستگی بالا، بیوجذب انجام شده را پیش بینی کرد. بررسی های سینتیکی نیز، سینتیک درجه دوم را جهت جذب فلزات توسط پوست میوه کیوی اثبات کرد.