مجله به نژادی نهال و بذر (نهال و بذر)
سال:1388 | دوره:25-1 | شماره:2 |تعداد مقالات:11

درجه حرارت ژلاتینه شدن و میزان آمیلوز از صفات مهم تعیین کیفیت برنج هستند. در این بررسی از چهار رقم برنج والدینی سنگ طارم، گرده، IR229، IRRI2 در دو رگ گیری استفاده شد. برای شناخت خصوصیات ژنتیکی و نحوه توارث صفات مورد نظر، دو رگ گیری مستقیم و متقابل بین والدین سنگ طارم و گرده و نیز IR229، IRRI2 انجام شد. نحوه توارث صفات مورد نظر در تلاقی های مستقیم و معکوس برای میزان آمیلوز با دامنه های بالا و متوسط و پاین و درجه حرارت ژلاتینه شدن پایین و متوسط مطالعه شد. از بین تلاقی های ممکن، از نسل های P1، P2، F1، F2، Bc1، Bc2 و تلاقی های معکوس آنها برای ارزیابی استفاده شدند. نتایج حاصل غالبیت درجه حرارت ژلاتینه شدن متوسط بر پایین و آمیلوز بالا بر متوسط و پایین را نشان داده است. در تلاقی های مستقیم و معکوس گرده سنگ طارم و IR229/ IRRI2 مشخص شد که درجه حرارت ژلاتینه شدن و میزان آمیلوز به وسیله یک ژن اصلی به همراه چندین ژن تغییر دهنده کنترل می شوند. اثر دز ژن در ایجاد تفرق بین صفات نقش مهم و موثری داشت. با توجه به نتایج به دست آمده مشخص شد که برای صفت میزان آمیلوز انتخاب می تواند در نسل های تفکیک بالا و برای صفت درجه حرارت ژلاتینه شدن در نسل های اولیه به طور موثر انجام شود.

به منظور بررسی روند رشد و توسعه قارچ Blumeria graminis f.sp. tritici  در سطح برگ شش لاین پیشرفته گندم و برخی از اجزای مقاومت به عامل بیماری، آزمایشی در شرایط کنترل شده گلخانه ای و با استفاده از یک پاتوتیپ از قارچ عامل بیماری یا فاکتورهای بیماری زایی مشخص انجام شد. لاین های آزمایشی شامل دو لاین مقاوم M-81-13 و N-78-8، دو لاین نیمه مقاوم C-80-4 و N-80-6 و دو لاین حساس N-79-7 و N-80-19 بودند. بذر لاین های فوق در گلخانه کاشته شدند و گیاهچه های حاصل با کنیدی های قارچ، مایه زنی شدند. طول دوره کمون و اندازه کلنی های قارچ در زمان های مختلف پس از مایه زنی اندازه گیری شدند. مراحل رشد و توسعه قارچ در سطح برگ نیز در زمان های مختلف با میکروسکوپ نوری بررسی شد. نتایج آزمایش ها نشان داد که در لاین های مقاوم درصد جوانه زنی کنیدی، درصد تولید لوله تندشی اولیه و ثانویه، تولید کنیدیوفور و کنیدی، اندازه کلنی و سرعت توسعه قارچ نسبت به ارقام نیمه مقاوم و حساس بسیار کمتر بود. تاخیر در توسعه قارچ در لاین های مقاوم نسبت به لاین های حساس در اثر این مکانیسم های مقاومت، موجب طولانی تر شدن دوره کمون، در لاین های مقاوم شد.

کرم ساقه خوار اروپایی ذرت یکی از مهم ترین آفات ذرت در دنیا است. ارزیابی میزان مقاومت به این آفت در نه هیبرید در سال 1384 با استفاده از طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار در مزرعه آزمایشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منایع طبیعی اردبیل واقع در پارس آباد مغان انجام شد. در این آزمایش ده بوته از هر کرت انتخاب و واکنش آن ها در سه مرحله رشدی، 8-7 برگی (حمله نسل اول)، ظهور گل تاجی (حمله نسل دوم) و رسیدن دانه (حمله نسل ناقص سوم) از نظر خسارت آفت و عملکرد ارزیابی شد. نتایج نشان داد که هیبریدهای ذرت از نظر صفاتی مانند طول دالان ایجاد شده در ساقه، ارتفاع بوته، درصد ساقه های شکسته، تعداد سوراخ ایجاد شده توسط آفت، قطر غلاف بلال و عملکرد اختلاف معنی دار با هم دارند. دو هیبرید K3047.2 × MO17 و K74.1 × MO17 با داشتن کمترین طول دالان ساقه، کمترین درصد ساقه های شکسته، کمترین تعداد سوراخ مربوط به افت و عملکرد بالا مقاومت بیشتری در مقایسه با سایر هیبریدها در مقابل حمله آفت نشان دادند. دو هیبرید 20NS × K19 و K74.1 × K19 از نظر صفات بالات مقاومت کمتری داشتند و بقیه هیبریدها واکنش های متفاوتی از نظر این صفات نشان دادند.

تنش سرما از عوامل محیطی محدود کننده کشت گندم در مناطق سردسیر کوهستانی دیم است. به منظور بررسی خصوصیات زراعی و تعیین مقاومت به سرما در ژنوتیپ های گندم نان و دوروم (90 ژنوتیپ) چهار آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار در سال های 85-1383 در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات کشاورزی دیم مراغه انجام شد. مقاومت به سرما بر اساس LT50 با استفاده از فریزر قابل تنظیم با رایانه پس از عادت دهی کامل به سرما و با استفاده از سری دماهای مختلف انجماد در سال 1385 تعیین شد. مقایسه میانگین LT50 ژنوتیپ های گندم نشان داد که میزان تحمل ژنوتیپ ها در سری های زمانی مختلف، متفاوت بود و بیشترین میزان تحمل در نهایت خوگرفتن به سرما و شروع فصل سرما بود. اختلاف بین ژنوتیپ های گندم از نظر درجه مقاومت به سرما و اثر متقابل ژنوتیپ در زمان معنی دار بود. بررسی درجه مقاومت به سرمای ژنوتیپ ها در سه سری از اجرای آزمایش انجماد طوقه نشان داد متوسط تحمل به سرمای ژنوتیپ های گندم در زمان نهایت خو گرفتن به سرما (سری اول) LT50 برابر با -15.85oC ولی در سری های دوم و سوم متوسط LT50 کلیه ژنوتیپ های مورد بررسی گندم به ترتیب -11.99oC و -10.301oC بود. با گذشت زمان از درجه مقاومت ژنوتیپ ها به سرما کاسته شد و با مساعد شدن هوا در اوایل بهار و انتهای زمستان به طور متوسط حدود 5.55oC تحمل آن ها در مرحله سوم نسبت به مرحله اول کمتر بود. رابطه مثبت و معنی دارای بین صفات تعداد روز تا رسیدن فیزیولوژیکی و طول دوره پر شدن دانه با تحمل به سرما وجود داشت (r=0.46 و  (r=0.54رابطه عملکرد دانه با تحمل به سرما منفی و در سطح 5 درصد معنی دار بود (r=-0.23). به عبارت دیگر ژنوتیپ هایی که دارای طول دوره رشد بیشتری از نظر رسیدن فیزیولوژی و پر شدن دانه بودند، تحمل به سرمای بیشتری داشتند.

به منظور بررسی سازگاری و پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های جو و انتخاب و معرفی پرمحصول ترین آن ها برای مناطق گرمسیر دیم کشور، آزمایش های ناحیه ای در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 19 ژنوتیپ (18 لاین همراه با شاهد جو رقم ایذه) در چهار تکرار و به مدت سه سال زراعی (1384-1381) در ایستگاه های تحقیقات کشاورزی دیم گچساران، کوهدشت و مغان به اجرا درآمد. پس از تجزیه واریانس ساده عملکرد دانه در هر آزمایش و اطمینان از یکنواختی واریانس خطاهای آزمایشی، تجزیه واریانس مرکب عملکرد دانه برای تمام مناطق و سال ها انجام شد. نتایج نشان داد که اثر اصلی ژنوتیپ و اثر متقابل سال × مکان و سال × مکان × ژنوتیپ در سطح احتمال یک درصد معنی دار بودند. ولی اثر اصلی سال، مکان و اثر متقابل مکان × ژنوتیپ و سال × ژنوتیپ معنی دار نبودند. با توجه به معنی دار شدن اثر متقابل دو جانبه و سه جانبه، تجزیه پایداری عملکرد دانه با روش های پایداری واریانس درون مکانی لین و بینز، ضریب تغییرات محیطی و رتبه انجام شد. نتایج تجزیه پایداری نشان داد که ژنوتیپ شماره 12 در هر سه روش مشترک و ژنوتیپ های شماره 12 و 14 در دو روش لین و بینز و ضریب تغییرات محیطی مشترک بودند که می تواند نشانگر سازگاری عمومی آن ها باشد، بنابراین ژنوتیپ های شماره 12 (Wi2291) و (Alanda/Harma-01/7/Gustoe/6/M64-76/Bon//) 14 به خاطر داشتن خصوصیات مطلوب زراعی و پایداری عملکرد دانه، به عنوان لاین های جدید برتر برای سه منطقه مورد مطالعه و ژنوتیپ های (Roho/Alger/Ceres362-1-1/3/Kantara/4/..) 15 و16  (Zanbaca/3/H.spont.21-3/Arar84//…) به ترتیب برای گچساران و مغان انتخاب شدند. پارامترهای تجزیه پایداری مورد استفاده در این آزمایش، روش های مفیدی برای انتخاب ژنوتیپ های پایدار در شرایط دیم بودند.

کیفیت نانوایی دانه های گندم از ویژگی های مهم ارقام زراعی گندم در شرایط دیم است. در این بررسی ویژگی های کیفی دانه و زیر واحدهای گلوتنین دانه 25 ژنوتیپ پیشرفته گندم نان با رقم زراعی سرداری مقایسه شد. ژنوتیپ های شماره (OK82282//BOW/NKT/3/F4105W2.1) 11 و (Ghods*3/kavvko//Ghods*3/Kavako) 17 با امتیاز ژنومی 10 که حداکثر امتیاز است برترین ژنوتیپ ها بودند. زنوتیپ شماه (ALMATY POLUKOVILIK) 18 با امتیاز ژنومی 9 نیز در رتبه دوم قرار گرفت. امتیاز ژنومی رقم زراعی سرداری برابر 8 بود. تعدای از ویژگی های مهم کیفی دانه برای این ژنوتیپ ها بر اساس روش استاندارد بخش تحقیقات غلات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر اندازه گیری شد و برای مقایسه ژنوتیپ ها از نظر این ویژگی که از نظر عددی همبستگی مثبتی با کیفیت نانوایی دارند، از روش ناپارمتری رتبه و در نهایت میانگین رتبه ها استفاده شد. از نظر درصد پروتئین ده ژنوتیپ برتر از سرداری بودند. ژنوتیپ شماره (MARAGHEH-79-80-2) 8 از نظر درصد پروتئین و عدد زلنی برترین، از نظر حجم نان و سختی دانه رتبه سوم و از نظر شاخص SDS رتبه دوم را داشت. این ژنوتیپ که از ژنوتیپ های در دست معرفی در معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم ایستگاه سرارود است، از نظر کلیه خصوصیات مورد بررسی برترین میانگین رتبه، و از نظر حجم نان و حجم رسوب SDS برترین ژنوتیپ و از نظر درصد پروتئین (%12.3) و عدد زلنی رتبه سوم را داشت.

کنه دولکه ای یکی از مهم ترین آفات لوبیا است که موجب خسارت شدید به عملکرد لوبیا می شود. یکی از اقتصادی ترین و موثرترین روش های کنترل این آفت استفاده از ارقام مقاوم است. در این تحقیق به منظور واکنش گیاه بالغ به کنه دولکه ای، چهل ژنوتیپ لوبیا در دو آزمایش یکی در محیط غیر آلوده و دیگری در محیط آلوده به کنه، هر دو در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار، در مزرعه کاشته و مورد ارزیابی قرار گرفتند. به منظور ارزیابی مقاومت گیاهچه ای، 23 ژنوتیپ به طور تصادفی از بین کل ژنوتیپ های کاشته شده در مزرعه انتخاب و در گلخانه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی چند مشاهده ای در سه تکرار با چهار مشاهده در هر تکرار در شرایط آلودگی مصنوعی با کنه دولکه ای مورد ارزیابی قرار گرفتند. تجزیه واریانس داده های آزمایش ها نشان داد که بین ژنوتیپ های ارزیابی شده از نظر تعداد کنه ماده بالغ در برگ و میزان خسارت وارده توسط کنه در شرایط آلودگی به کنه در مزرعه و گلخانه و همچنین صفات عملکرد و اجزای عملکرد در شرایط آلودگی و بدون آلودگی به کنه در مزرعه اختلاف معنی دار وجود دارد. با توجه به صفات میزان خسارت و تعداد کنه در برگ، ار بین کل زنوتیپ های مورد بررسی Black1170 و Black1115 به عنوان مقاوم ترین و ژنوتیپ KS31168 به عنوان حساس ترین ژنوتیپ ها معرفی شدند.

شناسایی، انتخاب و استفاده از ارقام انگور متحمل به تنش خشکی از موارد بسیار مهم در برنامه های به نژادی و تولید انگور است. این تحقیق در بهار 1381 با بررسی ارقام بومی انگور استان قزوین شروع شد. ابتدا کلیه ارقام موجود از نظر صفات مورفولوژیک بررسی و ارقامی که دارای صفات سازگار به تنش خشکی بودند، گزینش شدند. بدین منظور در طرحی در قالب بلوک های کام تصادفی با چهار تکرار، ارقام انگور استان قزوین مورد مطالعه قرار گرفتند و صفاتی نظیر ظرفیت نسبی آب برگ، ضخامت کوتیکول برگ، شاخص سطح برگ، کرکدار بودن برگ و زمان رسیدن میوه در آن ها تعیین شد. بر اساس نتایج، ارقام چفته، سیاه انگور و ملایی از نظر موروفولوژیکی متحمل به تنش خشکی شناخته شدند. از ارقام فوق قلمه های ریشه دار تهیه و زمین اصلی بر اساس نقشه طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار و سه بوته از هر رقم در یک واحد آزمایشی به صورت فاکتوریل کاشته شدند. در سال 1385 تیمار تنش خشکی در چهار مرحله (آبیاری تا اخر اردیبهشت، آخر خرداد، آخر تیر و آخر مرداد) اعمال شد. داده ای مربوط به شاخص حساسیت به تنش خشکی ارقام مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که رقم چفته نسبت به سایر ارقام مورد مطالعه در استان قزوین تحمل بالاتری نسبت به تنش خشکی داشت.

ارقام زودرس ذرت که شامل گروه های رسیدن FAO 100-400 هستند، نسبت به ارقام دیررس طول رشد و نمو کوتاه تری دارند و می توانند در اکثر مناطق ذرت کاری ایران به خصوص در مناطق سرد و معتدل به صورت کشت دوم و در مناطق بسیار سرد کشور در کشت اول (بهاره) مورد استفاده قرار گیرند. کاشت ارقام دیررس در مناطق فوق به دلیل محدودیت طول فصل زراعی، قبل از مرحله گلدهی و یا قبل از پر شدن دانه، با سرما مواجه می شود و سبب افت کمی و کیفی محصول می شود، بنابراین معرفی و کشت هیبریدهای پرمحصول زودرس ذرت می تواند علاوه بر حل مشکل فوق از خسارت وارده به کشاورزان و افت تولید در کشور جلوگیری کند.

لاین مادری این هیبرید در سال 1372 با انجام خود گشنی در یک رقم محلی با نام KE 72012 به دست آمد و با انجام خودگشنی در سال های بعد به خلوص رسید. این لاین از سال 1377 با نام KE 72012.12 در برنامه به نژادی در تلاقی های مختلف شرکت داده شد.لاین پدری این هیبرید، در سال 1375 از یک نمونه بذر ذخیره شده لاین K1263.1 که در سال های 1369تا 1374 کاشته شده بود گزینش و طی سال های 77-1376 خالص سازی شد.

اقلیم معتدل کشور با شرایط آب و هوایی بینابین اقلیم های سرد و گرم یکی از مهم ترین مناطق کشت و تولید گندم آبی کشور است و با سطحی معادل 650 هزار هکتار قریب 28 درصد سطح کشت و تولید گندم آبی را دارد که 60 هزار هکتار از سطح کشت یاد شده در استان اصفهان است. عمده اهداف با نژادی در این اقلیم شامل تهیه ارقام با تیپ رشد بهاره مقاوم به سرما و یا تیپ رشد نیمه زمستانه، زودرس، پرمحصول، کودپذیر (مقاوم به ورس)، با کیفیت دانه بالا، بدون حساسیت زیاد به تاریخ کاشت، متحمل به شوری و خشکی ( به دلیل محدودیت آب)، مقاوم به زنگ زرد گندم و زنگ قهوه ای است.