پژوهش های تاریخی
سال:1394 | دوره:51 (دوره جدید) | شماره:1 (پیاپی 25) |تعداد مقالات:7

شالبافی و بافت منسوجات پشمی در کرمان سابقه دیرینه ای دارد و پشم و شال کرمان از مهم ترین کالاهای صادراتی این شهرتا قبل از دوره قاجار بود. این صنعت در دوره قاجار شکوفا شد و کرمان مهمترین منطقه شالبافی در ایران بود. بخش مهمی از رشد این حرفه ناشی از محیط جغرافیایی کرمان و نواحی آن بود که باعث می شد پشم و کرک مرغوبی در این منطقه به دست آید. گسترش این حرفه جمعیت انبوهی از شالبافان و بافندگان را پدید آورد که تقریبا دوسوم جمعیت شهر کرمان را تشکیل می دادند و منشا حرکت های اعتراضی در اواخر قاجاران شدند. شرایط نامناسب زیستی و بهداشتی، فقدان قوانین حمایتی، نداشتن شورا و صنف، شکاف طبقاتی و اجتماعی کرمان، مهمترین مشکلات این قشر عظیم بود که آنها را وامی داشت تا نسبت به این شرایط نامناسب واکنش هایی مستقیم و غیرمستقیم بروز دهند. در اواخر دوره قاجار، فرشبافی رونق گرفت و جایگزین شالبافی شد. از این رو، پژوهش حاضر در پی آن است که شالبافی و بافندگی در کرمان دوره قاجار و شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی موثر بر بافندگان را بر پایه روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع تاریخ محلی کرمان، سفرنامه ها و آثار جدید بررسی کند.

بر اساس آگاهی های تاریخی، شاملوها از بزرگترین و پرجمعیت ترین طوایف قزلباش بودند که در تاسیس دولت صفویه نقش چشمگیری داشته و در روند حیات دولت صفوی نیز با تصدی مناصب و مقامات اداری، امور فرماندهی نظامی، اداره ایالات، عهده داری امر للگی شاهزادگان صفوی و غیره به ایفای نقش پرداختند. با وجود این، در برهه هایی قدرت این طایفه دچار ضعف شد که رقابت های ایلی و سیاست های پادشاهان صفویه بر این نوسان قدرت تاثیر داشته است. این پژوهش به هدف بررسی نقش شاملوها در تاسیس و تداوم دولت صفویه و چگونگی وضعیت قدرت و نفوذ شاملوها (نوسان شدت و ضعف قدرت آنان) در روند تحولات سیاسی و نظامی دولت صفویه از ابتدای تاسیس این سلسله تا پایان حکومت شاه طهماسب (984- 906 ق.) سامان یافته است. یافته پژوهش نشان می دهد که شاملوها نقش مهم و برجسته ای در تاسیس و تداوم دولت صفوی داشته اند و هرچند به سبب پاره ای عوامل، گاه منحنی قدرت آنان با شیب کاهشی همراه می شد، اما در مجموع توانستند جایگاه سیاسی و اجتماعی خویش را در دولت شاه طهماسب حفظ کنند و حتی در روی کار آوردن شاه عباس اول نیز موثر واقع شدند و در سلطنت وی از سایر طوایف پیشی گرفتند.

رستاق یکی دهستان های تشکیل دهنده بخش مرکزی شهرستان اشکذر است که مابین دو شهر اشکذر و میبد قرار گرفته است. بر اساس متون محلی، قدیم ترین استقرار شکل گرفته در این دهستان، مربوط به دوره اشکانیان است. همچنین، محوطه های باستانی نیز شناسایی شده اند که به این دوره قابل تاریخ گذاری هستند. در دوره ساسانی، علاوه بر اینکه متون به موجودیت برخی اسقرارها اشاره می کنند، شواهد باستان شناختی مرتبط به این دوره نیز به دست آمده است. منابع درباره دوران صدر اسلام رستاق سکوت کرده اند، اما با توجه به شواهد به دست آمده، محوطه ملک آباد به این دوره تاریخ گذاری می شود. دوره ایلخانی یکی از دوره های رونق این دهستان است، چون علاوه بر اینکه منابع به استقرارهای زیادی اشاره می کنند، محوطه های مختلفی نیز شناسایی شده اند که به این دوره قابل تاریخ گذاری بوده و تا دوره صفوی، که به علت سکوت منابع تاریخی یکی از دوارن تاریک دهستان رستاق به حساب می آید، مسکونی بوده اند. در دوره قاجار نیز تعداد استقراراها در منطقه گسترش یافته و روستاهای مختلفی شکل می گیرند. به همین دلیل، این دوره نیز یکی از دوران رونق دهستان رستاق به حساب می آید. در نتیجه، از دوره اشکانی تا دوره قاجار استقرارهای مختلفی در این دهستان شکل می گیرند که تعدادی از آنها متروک شده اند، برخی هنوز به صورت روستاهایی در این دهستان پراکنده شده اند و برخی در دوره معاصر، به شهرهای بزرگی تبدیل شده اند. در این مقاله سعی شده است با شیوه توصیفی - تحلیلی - تاریخی روند شکل گیری این دهستان و تغییرات به وجود آمده در آن بر اساس منابع مکتوب و داده های باستان شناسی تجزیه و تحلیل شود.

هدف از این پژوهش، این است که نشان داده شود چگونه ظهور اندیشه های دینی زردشت، معانی جدیدی را در تفکر سیاسی و مناسبات قدرت در ایران ایجاد کرد. هرچند این روند پیش از آن در پرتو منافع و دشمن مشترک در میان قبایل مختلف آریایی پدیدار شده بود، با این حال، این مناسبات با قرار گرفتن در یک چهارچوب دینی، معانی وسیع تری یافت و این مبانی شکل گرفته، با ظهور هخامنشیان، در حوزه گسترده تری در حد جهان بشری تحقق یافت. بسیاری از آموزه هایی که در مکاتب مختلف فکری فلسفی غربی وجود دارد، حاصل ظهور این دین جدید در تاریخ بشری است، دینی که با پیوند زدن منافع بنیادین جمعی با عالم الهی، نگرشی متفاوت را به نوع انسان و کل بشریت در جهان پایه گذاری کرد و آغازی برای ایده های مختلف «جهان وطنی» شد، ایده هایی که تحقق عملی اش را در حوزه تاریخ نگاری، وامدار مورخان متاثر از عصر هلنیسم هستیم.

ادبیات تاریخی ما نشان می دهد که جامعه زنان در گذشته، از صحنه روایت و ثبت نقش تاریخی خود غایب بوده اند و در این غیبب تاریخی، مردان بودند که تاریخ آنان را نوشته اند. از این رو، می توان گفت: تاریخ نگاری زنان نیز، «تاریخ مذکر» بوده است. به نظر می رسد مهم ترین علت این خود فراموشی، کم سو بودن نقش اجتماعی زن مسلمان، به ویژه در قلمرو دانش و دانشوری است، اما اینکه چرا او از ایفای نقش تاریخی و علمی خود بازمانده، به عواملی چند می توان اشاره کرد: گفته شده است که اساسا اقتضای ذاتی ساختار فیزیولوژیک و روان شناختی زنان، مادری است و چنین اقتضایی فرصت هماوردی علمی و فکری و اجتماعی با مردان را به وی نمی دهد. از سوی دیگر، به نظر می رسد خود ناباوری زنان، پیشگامی مردان در دو قلمرو فتح سرزمینی و کشف و انتقال گنجینه های علمی سایر ملل و ترجمه و تکمیل آنها، عقب نشینی فضای عقلانیت اسلامی و رسوب اندیشه های قشرگرایانه اهل حدیث، سیطره تفکر مردسالارانه در عرصه نهاد خانواده و جامعه و به دنبال آن، ظهور استبداد سیاسی به جای نظام امامت مبتنی بر مشروعیت الهی و مقبولیت مردمی، جانشینی منازعات و جنگ های فرقه ای و قومی به جای تسامح اسلامی، تاثیرپذیری از سنن و اندیشه های حیات ستیز عرب جاهلی، آیین های بودایی، یهودی و مانوی و بالاخره، تغییر نگرش عالمان دینی و جوامع اسلامی به جایگاه زن مسلمان، همه اینها در تضعیف نقش اجتماعی و علمی زن مسلمان تاثیرگذار بوده اند. رویکرد این پژوهش در میان عوامل یاد شده و عوامل محتمل دیگر، تلفیقی و ترکیبی است و البته، بر تفاوت میزان تاثیرگذاری عوامل یاد شده نیز واقف است.

در تاریخ هر سرزمینی نقاط عطفی وجود دارد که باعث پی ریزی آینده آن سرزمین می شود. بدون شک، در ایران باستان، مذهب با همراهی حکومت و با تاثیرپذیری از شرایط اقلیمی و آداب و رسوم رایج، موجب شد نوعی از حکومت به وجود آید که تفاوتی ماهوی با حکومت دیگر سرزمین ها داشته باشد. این حکومت که استبدادی بود، باعث شد ایرانی آرمانی شکل بگیرد، به طوری که نویسندگان دیگر ممالک بر آن شدند که به تشریح ویژگی های آن در آثارشان بپردازند. به جرات می توان گفت که نقطه درخشان حضور خارجیان در ایران در دوره صفوی بوده و بی تردید، سفرنامه های موجود از این دوران به خوبی نشان دهنده اوضاع اجتماعی و سیاسی و مذهبی ایران آن زمان بوده است. در این میان، نویسندگان توانایی، ازجمله مونتسکیو و ولتر با مطالعه این سفرنامه ها بر آن شدند تا ایران آرمانی سده های هفدهم و هجدهم را در آثارشان به تصویر بکشند. در نوشتار حاضر، با تکیه بر مستندات برگرفته از نوشته های سیاحان خارجی، ازجمله شاردن و تاورنیه، تلاش کرده ایم تا تاثیرگذاری آرمانشهر ایران بر آثار مونتسکیو و دیگر فلاسفه، چون: ولتر و فیلسوفان قرن هجدهم را مطالعه کرده و به تاثیر این آثار بر روی تئوری آب و هوا در شکل گیری حکومت های گذشته بر ایران که مونتسکیو به آن باور داشت، بپردازیم. همچنین، این پرسش را پاسخ گوییم که مونتسکیو با تکیه بر چه مستنداتی، دولت استبدادی ایران را نشات گرفته از اقلیم گرم و خشک آن می دانست؟ و در اصل، آیا ارائه چنین نظریاتی در این باب موافق واقعیات موجود بوده است یا خیر؟

دو نظام سیاسی پیش و پس از انقلاب اسلامی دارای دو ایدئولوژی و گفتمان سیاسی مسلط متفاوت با یکدیگر بوده و هستند، مسائلی که بر نگارش کتاب های درسی، به ویژه کتاب های درسی تاریخ تاثیر مستقیم گذاشته است. نمونه این تاثیر در روایت های متفاوت ارائه شده از جنبش مشروطیت به عنوان یکی از مهم ترین رویدادهای تاریخ معاصر ایران است که تحت تاثیر مستقیم دو عامل گفتمان سیاسی مسلط، و نیز گفتمان های سیاسی-اجتماعی غیرمسلط این دو دوره شکل گرفته است.بنابراین، این پژوهش بر آن است تا با بررسی کتاب های درسی تاریخ مقطع سوم دبیرستان در دو دوره پهلوی و پس از انقلاب اسلامی، تاثیر گفتمان های سیاسی مسلط بر روایت جنبش مشروطه و ویژگی های خاص هر نوع روایت را بررسی کرده، و همچنین، به بررسی تاثیر جریان های بیرونی و گفتمان های غیرمسلط سیاسی- اجتماعی که در مقاطعی توانستند در کتاب های درسی، نوع خاص و متفاوتی از روایت گفتمان سیاسی مسلط را به وجود آورند، بپردازد. پس هدف از این پژوهش، بررسی روایت های ارائه شده از جنبش مشروطه با کاربست روش تحلیل گفتمان است.باتوجه به تفاوت دو گفتمان سیاسی مسلط در دو دوره پیش و پس از انقلاب اسلامی، این نوشتار نیز در دو قسمت به تحلیل محتوا و تحلیل گفتمان انواع روایت های جنبش مشروطه پرداخته است.