جغرافیا
سال:1389 | دوره:8 | شماره:25 |تعداد مقالات:13

هنگامی که مسایل و معضلات شهری لاینحل جلوه می کنند و سرنوشت آتی شهر با وضعیتی حاد روبرو می گردد، از بحران شهری سخن به میان می آید. اصطلاح بحران شهری دارای سرشت و کیفیتی همچون انحطاط شهری است. شهرها از آغاز تاریخ شکل گیری خود با معضلاتی، همچون تراکم، حاشیه نشینی، ناآرامی اجتماعی و سوء مدیریت در شهرگردانی دست به گریبان بوده اند. با این وجود، کارشناسان و تحلیلگران مسایل شهری تنها از نیمه دوم سده 20 م، شهرها را در معرض فرسودگی و افول معرفی کرده، و تنها از دهه 1960 م و 1970 م، آنها را در معرض بحران شهری بشمار آورده اند. مسایل شهری در ایالات متحده برای نخستین بار در شهرهای صنعتی اواخر سده 19 م پدیدار و مطرح شد. شهرهای صنعتی در سایر کشورها، برخلاف شهرهای ایالات متحده، درگیر شورشهای نژادی و معضلات مالی نبودند، هر چند بسیاری از آنها - بویژه در بریتانیا - دچار ورشکستگی و فروپاشی واحدهای کارخانه ای بودند. جنبش ضدشهرنشینی، بویژه در ایالات متحده، به صورت یک عینیت اجتماعی درآمد و حومه گرایی به عنوان بدیلی ممکن مطرح گردید. در همین هنگام بود که مفهوم بحران شهری به صورت اصطلاحی برای سنجش شهرهای متعارف مطرح گردید.

شاخص های مزیت نسبی از ابزارهای مهم اقتصادی بشمار می آیند که می توانند اولویت ها در فعالیتهای اقتصادی را به شکل مناسبی شناسایی و سیاست گذاریهای مرتبط با آنها را هدایت نمایند. تحقیق حاضر مزیت نسبی الگوی کشت محصولات کشاورزی در شهرستان سمیرم با تاکید بر محصول سیب درختی را با توجه به شاخص‏های موجود، مورد بررسی قرار داده است. نتایج حاصل نمایانگر این است که محصول سیب درختی در منطقه مورد مطالعه نسبت به سایر محصولات کشاورزی، دارای مزیت نسبی بوده و بر اساس شاخص های مورد بررسی CPD)، BPD، (NBPD، نرخ اشتغال و صادرات محصول مورد نظر نسبت به سایر محصولات دارای مزیت نسبی بالاتری بوده و نسبت به عوامل تولید مورد استفاده ارزش بالاتری را در عرصه های مختلف ایجاد نموده است. این محصول اگرچه در زمینه تولید دارای مزیت نسبی است اما به دلیل شکل گیری اقتصاد تک محصولی، محدودیت منابع آب و خاک، آسیب پذیری در مواجهه با شرایط نامساعد طبیعی و انسانی و نیز به دلیل مشکلات پس از تولید (به ویژه در زمینه بازاریابی محصولات) چالشهای قابل تاملی را متوجه اقتصاد کشاورزی منطقه مورد مطالعه نموده است. بنابراین در وضع موجود نیاز به سیاست گذاری های یکپارچه با تاکید بر تنوع بخشی در فعالیت‏های زراعی و غیرزراعی روستاییان الزامی به نظر می رسد. در صورت اجرایی شدن چنین سیاست هایی می توان اتتظار داشت تولید محصول مذکور به موازات برنامه ریزی در جهت ارتقا سایر بخش ها و فعالیتهای اقتصادی در منطقه، در توسعه اقتصادی و پایداری سکونت در ناحیه مورد مطالعه نقش اساسی را ایفا نماید.

امنیت پیش زمینه یک اجتماع سالم و احساس امنیت بستر ساز توسعه جوامع انسانی است و سعادت یک اجتماع در گرو حفظ و بقا امنیت و احساس ناشی از آن است. حضور مردم در فضای عمومی شهر مستلزم احساس امنیت از سوی آنان است. یکی از مهمترین عوامل تهدیدکننده حضور مردم در فضاهای عمومی، ترس یا احساس ناامنی است. ناامنی مکانها و فضاهای عمومی، نشاط و سلامتی را در زندگی روزمره مختل می کند و با ایجاد مانع بر سر راه رشد فرهنگی و مشارکت عمومی، هزینه های زیادی را بر جامعه تحمیل می نماید. امروزه با توجه به گستردگی شهرنشینی و رواج ناامنی های اجتماعی در شهرها، مطالعه موضوع امنیت، عوامل موثر برآن و راهکارهای تقویت امنیت در شهرها ضرورت یافته است و این موضوع در شهرهای مرزی از حساسیت بیشتری برخوردار است. لذا بررسی مولفه های رفاه، آسایش و امنیت که از اهداف برنامه ریزی شهری بوده و از معیارهای های شهر سالم و توسعه پایدار شهری می باشند، باید مورد بررسی قرار گیرند. در پی چنین ضرورتی نوشتار حاضر بر آن است تا با هدف بررسی میزان امنیت اجتماعی و عوامل اجتماعی موثر بر احساس امنیت شهروندان شهرهای مرزی خراسان رضوی و خاصه شهر تایباد بعنوان الگویی از شهرهای مرزی بپردازد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی، تحلیلی بوده که از طریق مطالعات کتابخانه ای و پرسشنامه، اطلاعات جمع آوری شده و با استفاده از نرم افزار SPSS اطلاعات تجزیه و تحلیل و فرضیات مورد آزمون قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشانگر آن است که بین احساس امنیت و شاخص هایی چون: سرمایه اجتماعی، عملکرد رسانه ها، نقش نیروی انتظامی، پایگاه اجتماعی افراد و فضای فیزیکی شهر رابطه معناداری است. و در نهایت راهکارهای مناسب برای ارتقا امنیت اجتماعی شهرهای مرزی ارایه شده است.

با تغییر پارادایم توسعه از کلاسیک به نوین، توسعه پایدار و از جمله مسایل زیست محیطی تبدیل به ارکان اصلی توسعه شده است. در این میان افزایش آگاهی مردم جامعه نسبت به اهمیت مسایل زیست محیطی در قالب توسعه پایدار در جهان از ضریب بالایی برخوردار شده است. به طوری که سازمان های بین المللی مختلفی در این راستا تلاش می کنند که از جمله آنها یونسکو می باشد. این سازمان با تشکیل نمایندگی هایی در کشورهای مختلف سعی در تشویق کشورها برای تدوین راهبردهای توسعه آموزش توسعه پایدار دارد. برای این منظور توجه به ویژگی ها، پتانسیل ها و دانش تجربی و بومی در زمینه ملی توسعه پایدار، آموزش از اهمیت بالایی برخوردار است. در این راستا مطالعه ای، که بخشی از پروژه ای تحت عنوان"تحلیل برنامه ها و سیاست های فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی ایران در برنامه چهارم با توجه به اهداف و طرح اجرایی دهه ملل متحد برای آموزش در خدمت توسعه پایدار (2005ـ 2014)" است و با حمایت های سازمان ملل و توسط کمسیون ملی یونسکو در ایران انجام گرفت، به تدوین راهبردهایی برای آموزش توسعه پایدار با مشارکت 60 نفر کارشناسان و استادان خبره در زمینه مسایل توسعه پایدار و محیط زیست با فن SWOT نمود تا بتوان از نتایج آن به عنوان راهبردهای کلیدی در برنامه های توسعه ایران استفاده کرد. یافته ها نشان می دهد که به منظور تقویت و توسعه آموزش حفظ محیط زیست و توسعه پایدار در کشور، راهبردهای تهاجمی به همراه به راهبرد فرعی دیگر بایستی به صورت یک بسته راهبردی با یک زمانبندی مشخص توسط نهادهای محلی و مردمی و با تقویت سیاست ها، قوانین، رویه ها، مقررات از طرف مدیران دولتی نخست با اتخاذ راهبرد تهاجمی و سپس به ترتیب بازنگری، تنوع بخشی و تدافعی مورد توجه قرار گیرد.

امروزه اهمیت و نقش فضای سبز شهری در حیات شهرها و پایداری آنها و تاثیرات فیزیکی و طبیعی آن در سیستم شهری و بازدهی های مختلف اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی آن انکارناپذیر است؛ تا آنجا که کاربری فضای سبز در شهرها و سرانه آن یکی از مباحث اساسی در برنامه ریزی و مدیریت شهری تلقی می شود. کلانشهر مشهد به عنوان دومین شهر میلیونی در کشور طی چند دهه اخیر رشد فزاینده ای داشته است و بدون در نظر گرفتن نیاز شهروندان به فضای سبز، گسترش فیزیکی شتابانی یافته است. به همین دلیل تحلیل و بررسی کاربری فضای سبز و سرانه آن در شهر مشهد و ارایه پیشنهادهای مناسب در جهت تعادل بخشی به ساختار کالبدی و اجتماعی شهر از طریق آن می تواند حایز اهمیت فراوان باشد.پژوهش حاضر که بر اساس روش توصیفی - تحلیلی با استفاده از آمار و اطلاعات مختلف صورت گرفته است، نشان می دهد که برخلاف استانداردهای ملی و بین المللی ارایه شده برای کاربری و سرانه فضای سبز، کلانشهر مشهد در این زمینه با کمبودهای بنیادین مواجه است. در نهایت با استفاده از یک مدل مطلوب، سرانه فضای سبز مناسبی برای شهر مشهد پیشنهاد گردیده است.

زیربنای مطالعات مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی (ICZM)، در هر سه مرحله راه اندازی، برنامه ریزی و پیاده کردن، تعریف و تعیین محدوده ساحل است. منطقه ساحلی در کشورها و مراجع مختلف، تعریف ها و مفهوم های گوناگون و اغلب متفاوتی دارد. گروهی از کشورها و مراجع، محدوده ساحل را ناحیه یا منطقه تلاقی آب و خشکی و یا زمین های آبگرفته می دانند و برخی این محدوده را از مرزهای تاثیرگذار بر ساحل مانند منتهی الیه حوضه های آبریز تا فلات قاره می کشانند. گاه در تعریف ساحل و منطقه ساحلی، رویکرد سیاسی مد نظر بوده است. بر این پایه، قلمرو ساحل در دریا تا منطقه انحصاری اقتصادی و در خشکی تا مرزهای ایالت یا استان، امتداد یافته است.اما تا آن جا که به ایران و سواحل سه گانه اش مرتبط است، از شاخص های بکار گرفته شده در کشورهای دیگر از جمله قاره های اروپا، اقیانوسیه و آمریکای شمالی و جنوبی باید با احتیاط و پس از بررسی و تطبیق منطقی بکار گرفته شوند. تجربیات کشورهای دیگر می بایست با ویژگی های جغرافیایی ایران از جمله جغرافیای سیاسی و تقسیمات کشوری آن همخوانی داشته باشند. براین پایه، تا آن که جا که به مدیریت ویژه در آبهای ساحلی ایران در قالب (ICZM) برمی گردد، این قلمرو حداکثر می تواند در دریا تا آبهای داخلی و در خشکی برحسب شرایط جغرافیایی میان 60 تا 600 متر در هر سه ساحل تعیین گردد.

خشکسالی یکی از پدیده های جوی است که بخش های مختلف محیطی را در طول دوره حاکمیت تحت تاثیر قرار میدهد. یکی از بخش های متاثر شده از شرایط بلند مدت خشکسالی منابع آب های زیرزمینی است که متاسفانه کمتر از سایر بخش ها مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله تلاش شده است با استفاده از شاخص  SPI  و دیگر معیار های مشتق شده از آن از قبیل طولانی ترین دوره خشکسالی، تعداد ماه های مواجه با خشکسالی و بزرگی خشکسالی (DM)، ابتدا شرایط بلندمدت خشکسالی در منطقه شرق استان کرمانشاه بررسی شده و سپس بر اساس شاخص SPI تاثیر خشکسالی بر منابع آب زیرزمینی مورد تحقیق قرار گیرد. در رابطه با تاثیر خشکسالی بر منابع آب زیرزمینی ضمن بررسی نوسانات ماهانه SPI و سطح آب زیرزمینی در طی دوره آماری 30 ساله، ضریب همبستگی بین دو پارامتر مذکور نیز محاسبه شد. نتایج این بررسی ها نشان داد که تمام ایستگاه ها در منطقه مورد مطالعه با خشکسالی مواجه بودند. همچنین از بین معیارهای مورد توجه در شاخص SPI، معیار مجموع بزرگی خشکسالی (DM)، معیار مناسبتری جهت نشان دادن وضعیت خشکسالی در منطقه تشخیص داده شد. در رابطه با تاثیر خشکسالی بر منابع آب زیرزمینی نیز مشخص شد، خشکسالی های رویداده در افت سطح آب های زیرزمینی تاثیر بسزایی گذاشته اند. با توجه به وجود ضریب همبستگی بین مقدار SPI و عمق آب زیرزمینی می توان گفت، شاخص SPI شاخص تقریبا مناسبی جهت بررسی اثرات خشکسالی بر منابع آب زیرزمینی است این در حالیست که اولا منطقه مورد مطالعه یک منطقه کارستی است و منابع آبی آن نیز، تحت شرایط سیستم های کارستی قرار دارند. ثانیا با توجه به توسعه کشاورزی در منطقه و بهره برداری از منابع آب زیرزمینی جهت مصارف کشاورزی و حتی شرب، بی شک یکی از عوامل افت سفره های آب زیرزمینی استفاده از این منابع جهت تامین آب برای بخشهای مختلف است.

انسان، نقشی ژرف و شگرف بر رفتار اقلیم دارد. افزایش روز افزون جمعیت انسانی، گسیل گازهای گلخانه ای، دستکاری سطوح زمین از طریق سدسازی، جنگل زدایی، بیابان زایی و غیره باعث دگرگونیهایی در سیستم اقلیم می گردداین تحقیق به منظور بررسی تغییرات بارش و دمای ایران در شرایط افزایش گازهای گلخانه ای در دهه های آینده صورت گرفته است و برای انجام این کار از مدل ترکیبی MAGICC SCENGEN به همراه 8 سناریوی تغییر اقلیم استفاده شده است. بدین منظور داده های دما و بارش از سالهای 2000- 1961 به عنوان داده های پایه انتخاب و تغییرات دما و بارش برای دهه های آینده مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به مختصات جغرافیایی، کشور ایران به 30 منطقه جغرافیایی تقسیم شده است و تغییرات دما و بارش برای هر منطقه به طور جداگانه و همچنین میانگین تغییرات در این 30 منطقه برای دهه های 2000، 2025، 2075و 2100 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. لازم به ذکر است که نوار غربی و شمال غربی ایران در محدوده محاسباتی این مدل قرار نمی گیرد.نتایج این تحقیق نشان می دهد در تمام مناطق 30 گانه ایران برای دهه های آینده تغییرات دما دارای روند افزایشی خواهد بود که این افزایش دما از دهه 2025 مقادیر بیشتری را نشان می دهد. در برخی نواحی ایران از جمله نواحی جنوبی و مرکزی ایران مقدار افزایش دما از نواحی شمالی بیشتر خواهد بود. از نظر تغییرات بارش، در دهه های آینده تمامی نواحی ایران دارای روند کاهشی بارش هستند. تنها در دهه 2000 است که در برخی از نواحی شمالی کشور ایران روند بارش افزایشی بوده است. این روند کاهش در نواحی شمالی ایران مقادیر کمتری را نسبت به نواحی جنوبی و مرکزی ایران نشان می دهد.

سوانح و حوادث طبیعی سالانه سبب خسارتهای بسیار قابل توجه جانی و مالی در کشور می شود. با توجه به موقعیت کشور و نحوه قرارگیری شهرها در نقاط آسیب پذیر از لحاظ زلزله، ضرورت پرداختن به این مساله امری بدیهی است. یکی از ضروریترین اقدامات و مسایل، به کار گیری اصول مدیریت بحران به منظور کاهش مخاطرات، آمادگی، مقابله، بازسازی و بازتوانی است. بنابراین مدیریت بحران فرآیندی پویا در قالب اقداماتی سنجیده می باشد که پیش از وقوع بحران، در زمان وقوع بحران و بعد از وقوع بحران انجام می شود.بر اساس پژوهش های وزارت مسکن و شهرسازی در طرح کالبد ملی، 50 درصد جمعیت شهرنشین کشور در پهنه های زندگی می کنند که دارای بیشترین خطر زلزله خیزی است. با توجه به موقعیت آسیب پذیر کشور ایران در خصوص رخدادهای طبیعی (بویژه زلزله) و همچنین آسیب پذیری شهری کشور در برابر این رخدادها، هدف این پژوهش شناسایی روش های کاهش آسیب پذیری ناشی از زلزله با استفاده از فنون جغرافیا و برنامه ریزی شهری با رویکرد مدیریت شهری می باشد. این پژوهش از نوع کاربردی و روش پژوهش معیاری - تحلیلی است. دراین پژوهش از تحلیل سلسله مراتبی AHP برای پهنه بندی آسیب پذیری کالبدی و اجتماعی - اقتصادی شهر و نیز روش تحلیل SWOT به منظور ارایه راهبردها، سیاستها و اقدامات استفاده شده است. در این پژوهش برای تعیین ارزش هر یک از معیارها از روش وزن دهی صفر و یک بهره گرفته شده است.

جغرافیای نو شاهد تغییرات عمده ای از جغرافیای توصیفی به سوی موضوع ها و کارهای تحلیلی بر اساس رفتار و کنش انسان نسبت به محیط می باشد. در این تحقیق به منظور برنامه ریزی روستایی از تکنیک تحلیلی، پتانسیل جمعیتی و ماتریس ارتباطات با تاکید بر جغرافیای ادراک رفتاری و محیطی روستاییان استفاده شده است. محقق فاکتورهای جمعیت، مرکزیت نسبی، راههای ارتباطی و الگوهای رفتاری را در فرضیه های خود در نظر گرفته است. نتایج تحقیق و مقایسه آنها با فرضیه های محقق نشان می دهند که توجه با جغرافیای ادارک رفتاری و محیطی روستاییان، اساس کار در برنامه ریزی روستایی می باشد. روش بکار گرفته شده در این تحقیق علاوه بر کاربرد در ناحیه مورد مطالعه، به عنوان الگویی در سایر نواحی نیز قابل استفاده می باشد.