جغرافیا
سال:1382 | دوره:- | شماره:1 |تعداد مقالات:9

با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان یافتن جنگ سرد، فضای روابط بین المللی نیز با دگرگونی اساسی همراه شد. آنچه در این فضای جدید مهم و قابل توجه جلوه می کرد، یکه تازی و یکجانبه نگری آمریکا و سیاستهای جهانی آن بود. ایالات متحده بویژه در سالهای اخیر، به دو دسته از تهدیدات برای صلح جهانی تاکید بنیادی داشته است: تروریسم و سلاحهای کشتار جمعی. هر چند می توان یکی از دلایل اصلی این گونه رویکردها را نبود دشمن قوی در عرصه بین المللی به شمار آورد، اما این تاکیدات مشحون از خصلت یکجانبه نگری، اصولا به ماهیت امپریالیستی این کشور باز می گردد. اکنون چندی است که "مساله هسته ای" ایران نیز از موضوعات موجود در دستور کار ایالات متحده به شمار می رود. این کشور از طریق اتهام و تبلیغ سعی دارد، فعالیتهای هسته ای جمهوری اسلامی را مساله ای استراتژیک و جهانی جلوه دهد. هر چند که ایران همواره اعلام داشته است که فعالیتهای هسته ای و اهداف آن اساسا صلح آمیز است، اما ایالات متحده مدعی است که این کشور نیات سویی در زمینه سلاحهای هسته ای دارد و باید به طور کلی از چرخه کامل فناوری هسته ای محروم بماند. این مقاله نگاهی ژئوپلیتیک به این مساله و فعالیتهای هسته ای ایران و تاثیرات آن بر امنیت ملی دارد.

برف یکی از مهمترین و ضروری ترین پارامترها در مطالعات هیدرواقلیم بوده و بعنوان یک شاخص تغییر اقلیم بشمار میرود. متاسفانه بعلت فقدان تراکم شبکه برف سنجی از یکطرف و وجود محیط صعب العبور و غیرقابل دسترس مناطق برفگیر کشور از طرف دیگر امکان سنجش برف و پارامترهای مربوط به آن نظیر سطوح پوشش نواحی برفی، تعداد روزهای برفی، عمق برف و آب معادل برف را با مشکل جدی مواجه ساخته است. این تحقیق الگوریتم جدیدی را جهت سنجش عمق برف در ایران براساس داده های دمای روشنایی در کانال 37 گیکاهرتز ماهواره SSM/I طراحی کرده است. داده های زمینی از سازمان تحقیقات منابع آب وزارت نیرو و داده های ماهواره ای توسط مرکز سنجش از دور دانشگاه بریستول انگلستان تهیه شده اند. مقایسه آماری انجام گرفته بین داده های الگوریتم جدید و داده های زمینی حکایت از دقت بالا و همبستگی بسیار خوب (R=0.92) بین آنها دارد. نتایج بدست آمده نشان داد بر خلاف نتایج تکنیکهای قبلی (بعنوان مثال تکنیکهای Chang و (Rott که تنها قادر به شناسایی عمق برف تا حداکثر 50 سانتیمتر هستند، تکنیک جدید قادر است عمق برف را تا بیشتر از 80 سانتیمتر شناسایی کند. نتایج این تحقیق همچنین نشان داد که با بکارگیری تکنیک فوق امکان شناسایی نواحی پوشش برفی و عمق برف کشورمان که یکی از منابع مهم و اصلی تامین آب کشور است بطور پیوسته و در پوشش ناحیه ای امکان پذیر است.

رشد، گسترش و تمرکز شهرنشینی در ایران طی دهه های اخیر در مقایسه با دوره های تاریخی گذشته بسیار چشمگیرتر بوده است. ساختارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در بستر جغرافیایی هر یک سهمی در این رشد و تمرکز داشته اند. نقش نظام سیاسی یا دولت به عنوان نظامی که تاثیری غالب بر سایر نظام ها دارد بر تحولات اقتصادی- اجتماعی و بازتاب فضایی آن یعنی دگرگونی های فضایی و شهری نیاز به توجه و بررسی بیشتر دارد. این مقاله به مساله رشد و تمرکز شهرنشینی ناشی از حضور دولت متمرکز در دوره مدرن می پردازد و بر این باور است که دولت عامل اصلی و تاثیرگذار بر ویژگی های شهرنشینی در دوره معاصر است. بنا به موضوع، این مقاله روش تبیینی- توصیفی را به کار می گیرد و به این نتیجه می رسد که دولت در ایران با ساختاری متمرکز، نقش اقتصادی قوی، بهره مندی از درآمد نفت و انحصارات و برنامه ریزی مرکزی و ... ساختار اقتصادی، اجتماعی و فضایی متمرکزی بر نظام شهری تحمیل کرده است.

از جمله سیاستهای موثر و حساس توسعه شهری را می توان برنامه های مداخله در بافتهای  کهن شهری دانست که در ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی قابل تجزیه و تحلیل هستند. در حالی که شالوده و بافت کهن بسیاری از شهرهای ایران با ارزشهای تاریخی، فرهنگی، و اجتماعی کشور همخوانی دارند، تدوین سیاستهای منسجم و جامع مداخله در این بافتها به شدت نادیده گرفته شده است. از مهمترین راهکارها و سیاستهای مداخله در بافتهای کهن شهری، گذر بندی و تحمیل بی مطالعه آن بر کالبد شهر است که از ایرادات اساسی وارد بر طرحهای توسعه شهری (جامع و تفصیلی) محسوب می گردد . شهر سنندج مرکز استان کردستان در طی 40 سال اخیر شاهد تحولات گوناگونی بوده که به صورت توسعه شدید کالبدی درون شهری نمود پیدا کرده است. این مقاله به بررسی اثرات طرحهای توسعه شهری بر کالبد تاریخی شهر همچون گسیختگی سازمان محله ای، تغییر نقش، عملکرد و استخوان بندی شهری، فرسودگی بافت قدیم در برابر توسعه های جدید شهری، بی هوویتی بافت جدید شهری، ... می پردازد.

رشد جمعیت، شهرگرایی شتابان و نابرابریهای روستایی- شهری مبین نقش مهم روابط و پیوندهای روستایی- شهری در اقتصاد و معیشت افراد و گروههای زیادی از جامعه است. گرچه کارشناسان و سیاستگزاران پیوسته بر نقش بالقوه این گونه روابط و پیوندها در تعدیل نابرابریهای موجود بین محیطهای روستایی و شهری تاکید دارند، اما هنوز طرح جدی مباحث علمی مرتبط با این زمینه ها به واسطه ساده انگاریهای مرسوم مغفول مانده است. تعاریف ناهماهنگ و نامناسب از این مقولات وضعیت را حادتر جلوه می دهد. به این ترتیب، علیرغم استفاده مداوم از دو اصطلاح روابط و پیوندها درمباحث مربوط، هنوز تعریف و تبیین آنها، موردی و عمدتا دلبخواه است. آشکار است که در چنین شرایطی، مبنای لازم برای فهم و درک صحیح ماهیت و نحوه اثربخشی این پدیده ها فراهم نمی آید.پیوندهای روستایی- شهری در واقع به واسطه مجموعه ای از جریانها مشخص می گردد؛ این گونه جریانها، از جمله عبارتند از جریان افراد، فناوری، سرمایه، منابع و اطلاعات. هر یک از این جریانها دارای جنبه ها و اثرگذاریهای مضاعفی هستند که به صورت پیوندهای متفاوت مکانی- فضایی و زمانی بروز می یابند و از این رو، هر یک توجه و خط مشیهای متناسب خود را می طلبند. البته، جریانها و پیوندهای حاصل از آنها تقریبا در تمام مناطق، بین عرصه های روستایی و شهری کم و بیش برقرار هستند، اما آشکار است که مقیاس و توان برد آنها بر حسب سرشت روندهای تحول فرهنگی- اجتماعی و اقتصادی محیطهای مختلف تبیین می گردد. این گونه تحولات را می توان در سه عرصه کلی بین المللی، ملی و محلی مدنظر قرار داد. علاوه بر این، پیوسته بر این نکته تاکید می شود که محیطهای روستایی، حاشیه شهری و شهری عمدتا به صورتی نظاموار (سیستمی) عمل می کنند بدینسان، توسعه روستایی و برنامه ریزی شهری باید الزاما اقداماتی توامان و هم پیوند به شمار روند. به این ترتیب، نکته اساسی در این میان آن است که هر گونه فعالیت و مداخله در یکی از این دو عرصه، پیامدهایی، چه بسا منفی، در عرصه دیگر بر جای خواهد گذارد. از سوی دیگر، سیاستهای سنجیده و متناسب می توانند در این میان به نحوی موثر و کارآمد اثربخش باشند و به تعدیل تفاوتها و نابرابریهای روستایی- شهری بیانجامند.

در این مقاله برای بررسی منابع رطوبتی سواحل جنوبی دریای خزر، میانگین بارندگی روزانه از سازمان هواشناسی، نقشه های نم ویژه، مولفه های باد و الگوهای فشار در ترازهای 1000، 850، 700 و 500 هکتو پاسکال مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است؛ دوره آماری 8 ساله (1996-2003) و تعداد ایستگاههای مورد مطالعه 7 ایستگاه بوده است. به این ترتیب، منابع رطوبتی و سهم این منابع در تامین رطوبت بارش های ماهانه، فصلی و سالانه از روش سینوبتیکی تعیین شد. همچنین بارندگیها از نظر فراوانی و شدت بررسی و سهم منابع رطوبتی در فراوانیها و شدتهای مختلف بارش مشخص گردید. یافته های این بررسی علاوه بر تایید یافته های قبلی مبنی بر تاثیر دریای خزر، دریای مدیترانه و دریای سیاه بر بارندگی سالانه منطقه، شناسایی دو منبع رطوبتی تاثیرگذار بر بارندگی سواحل جنوبی دریای خزر، دریای سرخ و منابع جنوبی (دریای عمان- دریای عرب)، بوده است. سهم دریای سرخ در تامین رطوبت بارندگیهای فصلی در فصل پاییز و بارندگیهای سالانه منطقه بالاتر از سهم دریای مدیترانه و دریای سیاه قرار دارد. از نظر شدت بارش، در بارندگی های بیش از 30 میلیمتر، دریای سرخ و منابع جنوبی بعد از دریای خزر رطوبت بیشتری نسبت به دریای مدیترانه و دریای سیاه به منطقه گسیل می دارند.

طی دهه های گذشته نظریه های کلان زیادی در تبیین عمده ترین مسایل جهان معاصر عرضه شده است که از جمله مهمترین آنها نظریه "جهانی شدن" است. در این میان، نظریه پردازان در ارتباط با سرآغاز جهانی شدن، دوره های مختلفی را شناسایی نموده اند. در مفهومی کلی، جهانی شدن را شاید بتوان خلاصه ای از فراملی کردن روندها، یکی شدن فضای فرهنگی، پیوستگی ارتباطات جهانی و نهایتا توسعه آگاهی جهانی نامید. جهانی شدن به طور ذاتی ماهیتی جغرافیایی دارد؛ چهار دلیل برای ارتباط جغرافیا با جهانی شدن وجود دارد:.1 جهانی شدن از چشم انداز جغرافیای تاریخی و رهایی از اتهام به "حال گرایی"؛ .2 جهانی شدن از چشم انداز جغرافیای روابط؛ .3 جغرافیای جهانی شدن؛.4 جغرافیای همسو و در برابر جهانی شدن. علاوه بر این، شهرنشینی شتابان از چشمگیرترین پدیده های جهان امروز است.نه تنها افزایش اندازه شهرها، بلکه عملکرد و همپیوندی آنها نیز توجه ما را به خود جلب می کند. در این رابطه، جغرافیای شهری و جهانی شدن پا به عرصه جدیدی از مناسبات متقابل نهاده اند. پدیده شهرهای جهانی، جهانشهرها و یا مگاسیتی ها که زائیده ارتباطات عمیق ناشی از ساز و کارهای جهانی شدن هستند، در بطن خود مبادرت به بازساخت عظیمی در رابطه با ساختار و عملکرد این شهرها کرده اند؛ چنانچه نظامی نوین از شهرنشینی و شهرگرایی را رقم زده اند. بدین لحاظ، در عرصه جغرافیا بطور اعم و جغرافیای شهری بطور اخص، توجه به تغییرات ناشی از ورود فرهنگ های مختلف لازم و ضروری است، زیرا این فرهنگ ها هستند که در عصر ارتباطات، شکل دهنده ساختارهای مختلف و ایجاد کنننده عملکردهای متفاوت شهری خواهند بود.

با توجه به ضرورت و کاربرد روش های نوین و موثر مدیریت سیلاب در کشور، دستیابی به روش های شبیه سازی نظیر مدل سلولهای خودکار به عنوان روشی جدید امری لازم به نظر می آید. در این روش با تلفیق داده های سنجش از دور، به کارگیری مدل های هیدرولوژی موجود در زمینه برآورد سیلاب ناشی از بارش و به کارگیری مدل سلولهای خودکار، گسترش سیلاب شبیه سازی شد. دراین مقاله به منظور پیاده کردن این مدل نرم افزار رایانه ای شبیه ساز سیلاب توسعه داده شد. با بهره گیری از این نرم افزار از طریق ورود اطلاعات هندسی حوضه و میزان بارش از پایگاه داده سیلاب، شبیه سازی به انجام رسید. براین اساس، عملیات شبیه سازی سیلاب با استفاده از مدل سلولهای خودکار برای دو حوضه کشور صورت گرفت. مقایسه نتایج این شبیه سازی با سایر روشها (روش مدل ریاضی) و داده های واقعی سیلاب نشان می دهد که شبیه سازی سیلاب با به کارگیری مدل سلولهای خودکار با دقت مطلوب تری عمل می نماید.