رستنیها
سال:1389 | دوره:11 | شماره:1 (پیاپی 38) |تعداد مقالات:16

منطقه حفاظت شده ارسباران در شمال غرب ایران، با مساحت 80654 هکتار یکی از نه ذخیره گاه زیستکره ایران محسوب می شود. با توجه به منابع موجود و تحقیق حاضر، 1067 آرایه گیاهی در این ذخیره گاه شناسایی شده است که از میان آن ها 18 گونه انحصاری ایران می باشد. از حیث شکل زیستی، همی کرپپتوفیت ها (%42.5) بیشترین فراوانی را در ذخیره گاه دارند و سپس تروفیت ها (25.8)، کریپتوفیت ها (%18.8)، فانروفیت ها (%8.1) و کامو فیت ها (%4.8) در رده های بعدی قرار می گیرند. حضور چشمگیر عناصر ایرانی- تورانی و اروپا- سیبری از ویژگی بارز جغرافیایی گیاهی منطقه است. با توجه به شرایط ویژه و وضعیت آب و هوایی منطقه، عناصر دو ناحیه ای و چند ناحیه ای در این ذخیره گاه فراوان هستند. میزان در مخاطره بودن گونه های گیاهی با توجه به فراوانی آن ها در 284 قطعه نمونه جامعه شناختی ارزیابی شده است. با انجام آنالیز رسته بندی مقدماتی داده های مربوط به پوشش گیاهی قطعات نمونه، پنج زیستگاه کلان منطقه (پوشش گیاهی مناطق پست، درخت زارهای اولیه، درخت زارهای ثانوی، علف زارهای آمیخته با درختچه های کوتاه و علف زارهای خالص) توصیف می شود.

در مدیریت و برنامه ریزی استفاده بهینه از منابع طبیعی، تعیین عواملی که حضور و پراکنش گیاهان را کنترل می کنند، همواره باید مد نظر قرار گرفته و در برنامه ریزی استفاده از سرزمین مورد توجه باشد. تحقیق حاضر با همین هدف به بررسی رابطه چندگونه گیاهی شاخص مناطق خشک و نیمه خشک با برخی عوامل مختلف توپوگرافی و خاکی در مراتع چهارباغ شهریار استان تهران پرداخته است. بدین منظور پس از مطالعات اولیه و انتخاب گونه های گیاهی مهم، نمونه برداری در رویشگاه هرگونه گیاهی در طول 3 تا 4 ترانسکت نواری 200 متری به روش تصادفی-  سیستماتیک در منطقه معرف هرتیپ انجام گرفت. گونه های گیاهی مورد مطالعه شامل: Tamarix ramosissima (گز(، Salsola kali (سالسولا)،Phragmites australis  (نی) و Ephedra distachya (افدرا) می باشد. اندازه گیری های پوشش گیاهی در 200 پلات و اندازه گیری های عوامل خاکی در 38 پلات و از دو عمق 0 -20 و 20 -60 سانتی متری خاک انجام شد. در این تحقیق به منظور بررسی گونه های گیاهی در ارتباط با عوامل محیطی و یافتن رابطه منطقی بین آن ها از نرم افزار شازم نسخه 10 استفاده گردید. الگوی به کار رفته در این پژوهش، بر مبنای توابع کیفی بوده و برای این منظور تابع لوجیت برآورد گردید. نتایج نشان داد که برای گونه T. ramosissima دو متغیر پتاسیم عمق اول و آب قابل دسترس عمق دوم؛ برای گونه S. kali متغیر آب قابل دسترس عمق دوم؛ برای گونه P. australis دو متغیر اسیدیته عمق اول و ماده آلی عمق دوم و برای گونه E. distachya دو متغیر رطوبت اشباع عمق اول و آب قابل دسترس عمق دوم، اهمیت خاصی در احتمال حضور یا عدم حضور دارند.

 اسامی: Arachnopeziza aurelia، Hymenoscyphus scutula، Lachnum nudipes و L. virgineum از راسته Helotiales  برای نخستین بار از ایران معرفی می شوند. سه گونهA. aurelia، L. virgineum و L. nudipes به تیره Hyaloscyphaceae  و گونه H. scutula به تیره Helotiaceae تعلق دارند. هر چهار گونه چوبزی بوده و از روی میزبان های چوبی جدا شده اند. این نخستین گزارش از گونه هایی از سه جنسArachnopeziza ، Hymenoscyphus و Lachnum در ایران می باشد. توصیف کلیه گونه های مطالعه شده به همراه تصاویر و ترسیم های مربوطه ارایه شده است.

روزنه های هوایی، با کنترل تبادلات گازی اندام های فتوسنتز کننده گیاهان، نقشی اساسی در اکثر فعالیت های فیزیولوژیکی گیاه دارند. مطالعه رفتار سلول های روزنه در قسمت های مختلف اندام فتوسنتز کننده بدون تخریب آن اندام و در زمانی کوتاه از نیازهای مهم پژوهشگران علوم گیاهی و کشاورزی است. در شرایط تنش خشکی با بسته شدن روزنه ها میزان دی اکسیدکربن داخل برگ کاهش یافته و فتوسنتز کاهش می یابد. بنابراین، عکسبرداری از عملکرد کوانتومی انتقال الکترون در فتوسیستم II فتوسنتز (ΦPSII) بایستی بتواند میزان باز و بسته بودن روزنه ها را برآورد کند به شرط اینکه از تنفس نوری جلوگیری شود. به همین منظور، این تحقیق با هدف مطالعه رابطه بین ΦPSII و رفتار روزنه های هوایی در گیاه برگ بیدی در شرایط تنش خشکی و جذب آب مجدد (rehydration) با استفاده از دستگاه عکسبرداری فلورسانس کلروفیلی انجام شد. نتایج این تحقیق نشان داد که قبل از جدا کردن برگ از گیاه مادری خوب آبیاری شده (شاهد)، در شرایط اکسیژن %2 و دی اکسیدکربن معمولی (0.035 درصد)، میزان ΦPSII زیاد (0.69) بود و با جدا کردن برگ و ایجاد شرایط تنش خشکی به مدت دو ساعت میزان آن به طور معنی داری کاهش (0.33) یافت و با استعمال دی اکسیدکربن %5 روی همان برگ تحت تنش میزان ΦPSII به اندازه شاهد افزایش (0.66) یافت. همچنین میزان ΦPSII در برگ تحت تنش بعد از جذب آب مجدد از 0.27 به 0.64 افزایش یافت. علاوه بر این، اندازه گیری مستقیم میزان باز بودن دهانه روزنه ها در حالت شاهد (7 میکرومتر) و تنش خشکی (1 میکرومتر)، صحت رابطه قوی بین ΦPSII در شرایط اکسیژن پایین و رفتار روزنه های هوایی و امکان استفاده از تصاویر فلورسانس کلروفیلی را برای مطالعه رفتار روزنه ها تایید کرد. بنابراین، در این روش نوین، با ایجاد تصویری از ΦPSII در شرایط اکسیژن پایین می توان بدون تخریب برگ رفتار روزنه ها را در نقاط مختلف برگ مطالعه کرد.

تحقیق حاضر به منظور بررسی تنوع ژنتیکی جنس نمدار با مطالعه روی ریخت شناسی و ساختار میکروسکوپیک پوسته میوه انجام گرفت. برای انجام این تحقیق، ابتدا 10 رویشگاه از این گونه واقع در سه استان گلستان، مازندران و گیلان انتخاب گردید. پس از جمع آوری میوه و بیومتری صفات ریخت شناسی، نوع کرک های سطح خارجی آن با استفاده از میکروسکوپ الکترونی مشخص شد. آنالیز خوشه ای، بر مبنای صفات اندازه گیری شده، درختان تحت مطالعه را به هفت گروه تقسیم نمود. آنالیز تشخیص (Discriminant Analysis) نشان داد که اندازه و ضخامت برجستگی (rib)، تراکم کرک و رنگ کرک های میوه بیشترین نقش را در تمایز گروه ها داشتند. درختان گروه اول و دوم دارای میوه ای با سطح صاف و پوسته نازک بودند، با این تفاوت که گروه اول دارای میوه های به شکل تخم مرغی کشیده، انحنا در محور طولی و برجستگی های کوچک، در حالی که در گروه دوم میوه گرد و فاقد برجستگی می باشد. گروه سوم به دلیل پوشیده شدن سطح میوه با انبوهی از کرک های بلند میله ای به رنگ قرمز حنایی، به راحتی از سایر گروه ها قابل تمایز می باشد. درختان گروه های چهارم و پنجم به دلیل داشتن میوه با برجستگی های بزرگ و واضح، با این تفاوت که گروه پنجم دارای کرک های متراکم تر از گروه چهارم، از سایر گروه ها جدا شده اند. از خصوصیت بارز درختان گروه ششم وجود کرک های مخملی سفید رنگ در سطح میوه می باشد. از بین درختان تحت مطالعه در این تحقیق تنها یک درخت از منطقه دلیر (دره چالوس) با میوه ای شبیه جام، که قسمت فوقانی آن با یک فرورفتگی مشخص از میوه سایر درختان به راحتی قابل تمایز بود، گروه هفتم را تشکیل داده است. نتایج عکسبرداری با میکروسکوپ الکترونی نشان داد که سطح خارجی پوسته میوه درختان گروه اول، دوم، چهارم، ششم و هفتم با کرک های ستاره ای شکل پوشیده است. سطح خارجی پوسته میوه درختان گروه سوم پوشیده از انبوهی از کرک های میله ای تنیده در هم می باشد اما در گروه پنجم، سطح خارجی پوسته میوه در برخی پایه ها پوشیده با کرک های ستاره ای شکل و برخی دیگر پوشیده با کرک میله ای شکل می باشد. در پایان، بر مبنای تحقیق حاضر، دو فرم جدید از جنس نمدار در ایران گزارش می گردد.

در نمونه برداری هایی که طی سالهای 1381 -84 از مزارع و در مواردی مراتع 23 استان کشور به عمل آمد، از کشت اندام های مختلف گیاهان تیره گندمیان شامل ریشه، طوقه، ساقه و سنبله جمع آوری شده روی محیط کشت معمولی PDA و محیط کشت اختصاصی Nash & Snyder، 1200 جدایه فوزاریوم به دست آمد. در بین آن ها تعداد 35 گونه فوزاریوم با استفاده از محیط کشت هایPDA ، SNA، +KClآب- آگار و CLA در تاریکی و زیر نور NUV با یک دوره 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی پس از 10 -14 روز نگهداری در دمای 22- 25 درجه سلسیوس، بر اساس مشخصات ریخت شناسی شناسایی شدند. از گونه های شناسایی شده بیشترین فراوانی مربوط بهFusarium verticillioides  و F. nygamai به ترتیب 13.5 و 9 درصد (جدا شده از گندم، ذرت، برنج، یولاف، پنجه مرغی و نیشکر) و کمترین فراوانی مربوط به F. graminum و F. poae به ترتیب 0.17 و 0.83 درصد (جدا شده از گندم و جو) بود. آرایه های F. heterosporum، F. pallidoroseum،  F. sacchariو  F. pseudonygamai برای نخستین بار از ایران گزارش می شوند.

به منظور شناسایی گونه های فوزاریوم مرتبط با ریشه و ساقه ذرت در استان کرمانشاه طی فصول زراعی سال های 87- 1385 از مزارع ذرت مناطق گیلان غرب، سرپل ذهاب، قصرشیرین، کنگاور، پاوه، روانسر، صحنه، سنقر، بیستون و کرمانشاه نمونه برداری به عمل آمد و 1100 جدایه فوزاریوم از 110 نمونه که غالبا از بوته های بیمار بودند جمع آوری گردید. بر اساس مشخصات مورفولوژیکی تعداد 29 گونه از بخش های مختلف این شبه جنس شناسایی شد. در این بررسی آرایه های  Fusarium pseudoanthophilum، F. brevicatenulatum، F. dlaminii، F. beomiforme،  F. napiforme و F. aywerte برای نخستین بار از ایران گزارش می ﺷوند.

بر اساس مطالعه نمونه تیپ و جمع آوری نمونه های جدید از محل تیپ، دو گونه Silene eremicana و S. goniocaula که در فلور ایرانیکا به عنوان مترادف ذکر شده اند، به صورت گونه هایی مستقل معرفی می گردند. S. commelinifolia var. isophylla مترادف S. eremicana است. نام علمی تعدادی از نمونه های هرباریومی اصلاح و شرح هر یک از گونه ها بر اساس نمونه های جدید کامل می شوند. عدد کروموزومیS. eremicana،2n=4x=48  برای اولین بار گزارش می شود و کاریوتیپ هریک از گونه ها ارایه می گردد.

بذر خردل وحشی مانند سایر بذور علف های هرز پس از جمع آوری دچار تغییراتی در پتانسیل جوانه زنی می گردد. در این پژوهش، تاثیر دمای محل نگهداری بذر پس از جدا شدن آن از گیاه مادر (-18،+3  و دمای اتاق: 25 -22 درجه سلسیوس) بر جوانه زنی آن بررسی گردید. بذور خردل وحشی از چهار منطقه (استان های فارس، آذربایجان غربی، خوزستان و مازندران) جمع آوری شدند و پس از 3، 6، 9، 12 و 15 ماه انبارسازی در دماهای مذکور جوانه زنی آن ها درون ژرمیناتور مورد بررسی قرار گرفت. همچنین میانگین زمان جوانه زنی در شرایط دمایی مختلف طی گذشت6، 12 و 18 ماه برای بذور به دست آمد. نتایج نشان داد نوساناتی در افزایش و کاهش درصد جوانه زنی و سرعت آن وجود داشت که برای بذر هر یک از جمعیت ها متفاوت بود. به طوری که خفتگی ثانوی طی نگهداری بذر در شرایط مختلف دمایی با تفاوت هایی در جمعیت ها مشاهده گردید. بنابراین، نمی توان اظهار نمود نگهداری بذر در شرایط دمایی خاصی موجب شکستن خفتگی آن می شود. جوانه زنی بیشتر به شرایط محیط مادری گیاه در مرحله تشکیل بذر بستگی داشت و به شدت تحت تاثیر عوامل محیطی در زمان تشکیل بذر وابسته بود. نتایج نشان داد دمای اتاق جهت نگهداری طولانی مدت بذور در جلوگیری از بروز خفتگی ثانویه مناسب تر از دماهای پایین تر بوده است. علی رغم اینکه سرعت جوانه زنی پس از نگهداری در این دما در بعضی از جمعیت ها افزایش یافت، اما این افزایش در بذور همه جمعیت ها یکسان نبود و نیز سرعت جوانه زنی در بذور مازندران کاهش نشان داد. بنابر نتایج به دست آمده، بروز خفتگی ثانویه در بذر خردل وحشی که موجب عدم جوانه زنی و افزایش آلودگی خاک می گردد یکی از مهمترین عوامل ایجاد چالش در مدیریت این علف هرز محسوب می گردد.

در این پژوهش اثر تنش سولفات روی و برهم کنش آن با اسید آسکوربیک بر شاخص های رشد (وزن تر و خشک ریشه و اندام هوایی، سطح برگ، طول ساقه و ریشه) و غلظت پرولین، قندهای محلول و نامحلول در کلزا رقم هیولا بررسی شد. گیاهان 14 روز تحت تیمار غلظت های متفاوت (50، 100، 250، 500 و 700 میکرومولار) سولفات روی و همین غلظت ها به همراه اسید آسکوربیک یک میلی مولار در محیط غذایی هوگلند قرار گرفتند. بر اساس نتایج به دست آمده با افزایش غلظت سولفات روی میزان نشاسته، سطح برگ، وزن تر و خشک ریشه و اندام هوایی، طول ساقه و ریشه نسبت به شاهد به طور چشمگیری کاهش و مقدار پرولین و قندهای محلول در اندام هوایی و ریشه کلزا افزایش معنی داری پیدا کرد. در حضور اسید آسکوربیک (1 میلی مولار) کاهش نشاسته و پارامترهای رشد و افزایش پرولین و قندهای محلول به طور قابل ملاحظه ای کمتر شد. در غلظت 700 میکرومولار سولفات روی، نشانه های سوختگی و خشکی در برگ های کلزا مشاهده شد اما در حضور اسید آسکوربیک این نشانه ها ظاهر نشد و کلزا توانست غلظت بالای سولفات روی را تحمل کند. به عبارت دیگر، اسید آسکوربیک قادر است سمیت تنش ناشی از سولفات روی را تا حد قابل ملاحظه ای کاهش و مقاومت گیاه را افزایش دهد.

در بررسی و تعیین نام نمونه های علف هرز ارسالی به هرباریوم "IRAN"، نمونه ای از جنس کاهو (Lactuca) متعلق به تیره کاسنی (Asteraceae) مشخصاتی به شرح زیر داشت: گیاه یکساله، از قاعده دارای چندین ساقه راست- کمی خوابیده، بدون کرک، به رنگ سفید و برگ دار. برگ های قاعده خشک شده؛ برگ های ساقه ای به ابعاد تقریبی 0.5 -7 سانتی متر، بدون کرک، خطی- سر نیزه ای، کامل در حاشیه، بدون دمبرگ، گوشک دار، گوشک ها کوچک، سه گوش. گل آذین به فرم سنبله؛ کاپیتول ها واقع بر دم گل کوتاه و منفرد یا در دسته های  2 -3تایی؛ گریبان باریک، به طول تقریبی 12 میلی متر؛ رنگ گلچه ها در حالت خشک شده متمایل به بنفش. فندقه به ابعاد تقریبی 1 × 4 میلی متر، به رنگ قهوه ای روشن، تخت، واژ تخم مرغی، با رگه های متعدد، در بخش بالایی دارای موهای کوتاه، با منقار نخی شکلی به طول 3 -3.5 میلی متر؛ پاپوس سفیدرنگ، ریزان.

پس از بارندگی های فراوان اردیبهشت ماه 1389 تهران، در فضای سبز موسسه تحقیقات گیاه شناسی کشور، تعداد زیادی لاشه مگس گل، (Fabricius) Eupeodes corolla، متعلق به خانواده syrphidae، آلوده به نوعی قارچ بیماری زای حشرات دیده شد. آن ها بر بخش های بالایی گیاهان شاهی وحشی (Lepidium draba) و خاکشیر (Sisymbrium loeslii l.) به کمک خرطوم و پاهای قلاب شده خود چسبیده بودند، به شکلی که سر آن ها به پایین خم و بال هایشان به دو طرف باز و به پایین چرخیده بود.

طی بررسی های چهار ساله روی طرح فلور ایران (طایفه(Ranunculeae، نمونه های متعددی از هرباریوم های مختلف بررسی شد. این مطالعه منتج به گزارش یک گونه و مترادف کردن یک گونه شد که نمونه های آن در هرباریوم موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع ("TARI") موجود است.Ranunculus meyerianus Rupr. این گونه اولین بار در فلور قفقاز از کریمه شرح داده شده است (Rupr., 1869, Fl. Cauc. I) و از اروپا تا قفقاز و شمال ایران گسترش یافته است. طی بررسی نمونه های جمع آوری شده از جنس آلاله (Ranunculus) از منطقه حفاظت شده ارسباران، نمونه ای از کوه خریل، 2000 -2500 متر، اسدی و معصومی (TARI 20266)، مشاهده شد که دارای مشخصات زیر بود:گیاهی چندساله با ریشه کوتاه، برگ های قاعده ای با دمبرگی بلند که مانند ساقه پوشیده از کرک های گسترده است. پهنک برگ سه بخشی تا قاعده، بخش میانی تقریبا بدون دمبرگ، کم و بیش لوزوی پهن، سه بخشی تا میانه یا بیشتر از میانه، با بریدگی یا با قطعات دندانه دار، پوشیده از کرک های بلند و خوابیده در دو سطح به خصوص در سطح زیرین. گل ها بزرگ، زردرنگ. کاسبرگ ها تخم مرغی- بیضوی با پوششی متراکم از کرک های گسترده.

طی مطالعه قارچ های چوبزی کشور، نمونه ای با مشخصات زیر جمع آوری و بر اساس Reid (1974) تحت عنوان Guepiniopsis alpina (Tracy & Earle) Brasf. (Dacrymycetales, Dacrymycetaceae)  شناسایی گردید:اندام بارده (fruiting body) عبارتست از یک توده نرم و ژله ای فنجانی شکل به رنگ نارنجی روشن، به ارتفاع تا یک سانتی متر و پهنای تا 1.5 سانتی متر که به ندرت به شکل انفرادی و معمولا در گروه هایی در کنار هم و روی شاخ و برگ سوزنی برگان رشد می کنند. سطح فوقانی اندام بارده به شکل مقعر و شامل بخش زایای قارچ بوده و سطح تحتانی قارچ به شکل پایه ای کوتاه به بستر متصل می گردد. بازیدیوسپورها بیضوی خمیده تا سوسیسی شکل، حداکثر با سه یا چهار دیواره عرضی (4 -5 سلولی) و به اندازه 4 -6 × 15.5 -18 میکرومتر، صاف و روشن می باشند.