علوم گیاهان زراعی ایران
سال:1388 | دوره:40 | شماره:1 |تعداد مقالات:26

ارقام هیبرید حاصله از سیستم نر عقیمی WA حدود 90% تولید برنج هیبرید را در بر می گیرند. اکثر مطالعات نشان داده است که اعاده کنندگی باروری در این سیستم توسط دو ژن مستقل کنترل می شود. عدم اطلاع صحیح از ژنتیک ژن یا ژن های اعاده کننده باروری برای سیتوپلاسم نوع WA، هنوز آن را به صورت مساله ای حل نشده باقی گذاشته است. برای شناسایی ژن های اعاده کننده باروری (Rf)، جمعیت F2 حاصل از تلاقی IR58025A و IR42686R در مزرعه تحقیقاتی پرورش داده شد. برای اولین بار سه ژن کنترل کننده این صفت از طریق مدل اپیستازی غالب سه گانه با نسبت 63:1 (گیاهان بارور به عقیم) گزارش می شود. این سه ژن روی کروموزوم های 1، 7 و 10 با کمک نشانگرهای ریزماهواره (SSR) شناسایی شده اند. از 181 نشانگر SSR مورد استفاده در این مطالعه، 30 نشانگر، نوارهای متفاوتی بین والد نر عقیم (IR58025A) و والد بارور(IR42686R)  نشان دادند. بقیه نشانگرها نوارهای مشابه بین والدین تولید نمودند و برخی از آنها نیز تکثیر نشدند. از 30 نشانگر حاصل، 5 نشانگر روی افراد نر عقیم F2 الگوی باندی مشابه با لاین نر عقیم تولید نمودند و در جمعیت F2 مورد بررسی قرار گرفتند. نشانگرهای ریزماهواره RM443 و RM315 پیوسته با ژنRf3  به ترتیب در فاصله 4.4 و 7.20 سانتی مورگان روی کروموزوم 1 قرار داشتند، در حالیکه RM6344 در فاصله نزدیک 6.6 سانتی مورگان نسبت به ژن RF1 روی کروموزوم 7 قرار داشت. ژن سوم (RF2) بین دو نشانگر RM258 و RM591 به ترتیب در فاصله ژنتیکی 4.4 و 22 سانتی مورگان روی کروموزوم 10 قرار داشت.

افزایش سرعت جوانه زنی بذر اهمیت زیادی در بهبود استقرار گیاهچه ها و عملکرد گیاهان زراعی دارد. در همین راستا پژوهشی، در پردیس کشاورزی و منابع طبیعی کرج در سال های 1383 و 1384 انجام شد. این تحقیق در آزمایشگاه و مزرعه اجرا گردید. ابتدا به منظور بررسی تاثیر پرایمینگ بر درصد و سرعت جوانه زنی بذر ارقام نخود زراعی (جم و کوروش) آزمایشی بصورت فاکتوریل 2×4×3 در قالب بلوک کامل تصادفی با 3 تکرار با استفاده از محلول های پرایم پلی اتیلن گلایکول، نیترات پتاسیم و آب مقطر و طول دوره پرایمینگ صفر، 6، 12 و 24 ساعت انجام شد. نتایج نشان داد که تیمار پرایمینگ بر مولفه های جوانه زنی تاثیر معنی داری داشت (p<0.01) و اثر محلول اسموپرایم پلی اتیلن گلایکول بر این صفات بیشتر از نیترات پتاسیم بود. طول دوره پرایمینگ نیز بر این مولفه ها تاثیر معنی داری داشت و بیشترین آن مربوط به زمان 24 ساعت بود، ژنوتیپ های نخود نیز تفاوت معنی داری با یکدیگر داشتند. در شرایط مزرعه به منظور بررسی اثر دو تاریخ کاشت و پرایمینگ بذور بر عملکرد دانه و اجزای آن در ژنوتیپ های نخود آزمایش بصورت فاکتوریل 2×3×2 با 4 تکرار انجام شد. تاریخ های کاشت شامل 10 اسفند و 15 فروردین، تیمارهای پرایمینگ شامل اسموپرایم (پلی اتیلن گلایکول)، هیدروپرایم (آب مقطر به مدت 24 ساعت (بر مبنای نتایج آزمایشگاه) به همراه شاهد (بدون پرایم) و دو ژنوتیپ نخود بودند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که صفات مورد بررسی تحت تاثیر تاریخ کاشت و نوع پرایم قرار گرفتند. تاثیر تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه نخود معنی دار شد. مطالعه همبستگی صفات نیز نشان داد که عملکرد دانه با اجزای عملکرد رابطه مثبت داشت. بطور کلی، تاریخ کاشت زودتر با افزایش مدت مراحل رشد (فنولوژی) موجب افزایش عملکرد دانه و اجزا آن در گیاه نخود زراعی گردید. همچنین، انتخاب پرایم مناسب با افزایش درصد و سرعت جوانه زنی بذر باعث تسریع در زمان رسیدگی و در نهایت عملکرد محصول گردید.

اثر تلقیح بذر با ریزجانداران حل کننده فسفات بر رشد، عملکرد و جذب عناصر غذایی ذرت (Zea mays L. SC. 704) در یک آزمایش مزرعه ای مورد بررسی قرار گرفت. این تحقیق در ایستگاه تحقیقاتی مشکین آباد کرج به صورت کرت های خرد شده و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار در سال زراعی 1384 اجرا گردید. تیمارهای آبیاری در سه سطح به عنوان عامل اصلی بر اساس 70، 100 و 130 میلی متر تبخیر تجمعی از سطح تشتک کلاس A و تیمارهای کود فسفره در پنج سطح شامل بدون کود، کود سوپر فسفات تریپل، قارچ میکوریزاGlomus intraradices (AM) ، باکتری حل کننده فسفات Pseudomonas fluorescens (Pf) و مخلوطی از این دو ریزجاندار به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند. تاثیر مثبت بر رشد گیاه، جذب عناصر غذایی، عملکرد و اجزای عملکرد دانه ذرت در تیمار تلقیح بذر با AM و Pf مشاهده شد. تلقیح بذر با AM+Pf تحت شرایط تنش کم آبی به طور معنی داری عملکرد دانه، اجزای عملکرد، شاخص برداشت، غلظت نیتروژن و فسفر دانه، میزان فسفر قابل دسترس خاک و درصد کلونیزه شدن ریشه را افزایش داد. اثر تلقیح بذر با AM نیز مشابه با تاثیر تلقیح بذر با AM+Pf بود. در برخی از صفات اندازه گیری شده تحت شرایط معمولی آبیاری (70 میلی متر تبخیر تجمعی از سطح تشتک کلاس (A، تیمار کود شیمیایی بالاتر از تیمار تلقیح بذر با AM+Pf بود، اما این اختلاف معنی دار نبود. در مقایسه با نتایج به دست آمده از تیمارهای تلقیح بذر با AM+Pf و AM، تیمار تلقیح بذر با Pf تاثیر ضعیفی داشت و حاکی از آن است که این ریزجاندار به منظور تاثیر قوی و مثبت نیاز به یک مکمل دارد. تمام ویژگی های اندازه گیری شده در تیمارهای تلقیح بذر با AM+Pf و AM تحت شرایط تنش کم آبی بالاتر از تیمارهای کود شیمیایی و بدون تلقیح بودند. بعلاوه ویژگی های مورد ارزیابی تیمار تلقیح بذر با AM+Pf تحت شرایط تنش شدید کم آبی به طور معنی داری پایین تر از شرایط معمولی آبیاری و شرایط متوسط تنش کم آبی بودند. بنابراین می توان چنین بیان کرد که این ریزجانداران به زمان بیشتری برای تثبیت و استقرار در خاک نیاز دارند. یافته های این تحقیق نشان می دهد که ریزجانداران حل کننده فسفات می توانند با افزایش رشد و جذب فسفر در ذرت، منجر به افزایش تحمل گیاه تحت شرایط تنش کم آبی گردند.

به منظور بررسی اثر تراکم بوته و تاریخ کاشت بر عملکرد اقتصادی و درصد قند ذرت شیرین آزمایشی مزرعه ای در سال 1383 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه تربیت مدرس واقع در غرب تهران به صورت آزمایش کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار انجام شد. در این تحقیق تاریخ کاشت ذرت در چهار سطح (یکم خرداد، بیستم خرداد، دهم تیر و سی ام تیر) به عنوان عامل اصلی و تراکم بوته در چهار سطح (45، 55، 65 و 75 هزار بوته در هکتار) به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند. عملکرد و اجزای عملکرد شامل تعداد ردیف دانه در بلال و تعداد دانه در ردیف، وزن دانه و صفات ظاهری بلال شامل تعداد بلال در بوته، طول بلال، قطر بلال، اندازه گیری شد. جمع بندی نتایج حاکی از آن است که عملکرد بلال ذرت شیرین در تاریخ کشت های مختلف متفاوت و بیشترین مقدار آن 5.32 تن در هکتار مربوط به تیمار کشت در تاریخ بیستم خرداد با تراکم 75000 بوته در هکتار بود. عملکرد بلال تحت تاثیر تراکم بوته نیز واقع شد. از نظر کیفیت بلال نیز تیمار مزبور به عنوان ترکیب برتر شناخته شد، زیرا درصد کل قند ها و درصد ساکارز خالص دانه این تیمار به ترتیب 96.6 و 97.4 درصد بود. به این ترتیب کشت ذرت شیرین در تاریخ بیستم خرداد با تولید 28 تن بلال در هکتار، حدود 6.22 درصد افزایش نسبت به کشت زود هنگام ایجاد کرده و افزایش تعداد بلال در واحد سطح در تراکم های بالاتر کاهش عملکرد تک بوته ای را جبران کرده است.

به منظور بررسی اثر نحوه پراکنش بذور یولاف وحشی (Avena ludoviciana)، خردل وحشی (Sinapis arvensis)، جودره (Hordeum spontaneum) و شلمی(Rapistrum rugosum)  بر شکار پس از انتشار آنها، آزمایش مزرعه ای در تابستان 1386 در مزرعه جو زراعی (Hordeum vulgare) در منطقه مشهد اجرا شد. آزمایش به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار انجام شد. تیمارها شامل چهار گونه علف های هرز، سه نحوه پراکنش بذور و شش تاریخ نمونه برداری بود. میزان شکار بذور در میان گونه های مختلف تفاوت معنی داری داشت. نحوه پراکنش بذور بر شکار آنها اثر معنی دار داشت. برای هر چهار گونه، بیشترین شکار به تیمار پراکنش لکه ای و کمترین شکار به تیمار پراکنش تصادفی مربوط بود. اثر متقابل گونه علف هرز و نحوه پراکنش نیز معنی دار بود بطوریکه بیشترین و کمترین شکار، به ترتیب به بذور مجتمع خردل وحشی و بذور تصادفی جودره تعلق داشت. نتایج نشان دهنده آن است که در شرایطی که بذور هر یک از علف های هرز به صورت گروهی و لکه ای در مزرعه پراکنده هستند، امکان شکار آنها به وسیله شکارگران بیشتر بوده و در این حالت، شکار نقش موثرتری در مدیریت علف های هرز ایفا می کند.

به منظور بررسی روابط صفات مختلف با عملکرد، تعیین تنوع ژنتیکی و طبقه بندی ارقام، تعداد 100 ژنوتیپ برنج در قالب طرح لاتیس ساده 10×10 با 2 تکرار در موسسه تحقیقات برنج کشور - رشت در سال 1379 مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ های مورد مطالعه از نظر کلیه صفات اختلاف معنی دار در سطح احتمال 1 درصد وجود داشت. بیشترین و کمترین مقدار ضریب تغییرات ژنوتیپی و فنوتیپی به ترتیب متعلق به صفات طول خروج خوشه از غلاف و روز های تا 50 درصد گلدهی بود. صفات درصد آمیلوز و درجه حرارت ژلاتینی شدن دارای بیشترین و عملکرد دانه دارای کمترین وراثت پذیری عمومی بودند. صفات تعداد پنجه کل و بارور، تعداد دانه پر در خوشه، وزن تک بوته و درصد آمیلوز همبستگی مثبت و معنی دار با عملکرد دانه نشان دادند. نتایج حاصل از تجزیه علیت نشان داد که وزن تک بوته به دلیل دارا بودن اثر مستقیم زیاد و بالا بودن آثار غیرمستقیم سایر صفات از طریق این صفت می تواند به عنوان معیار گزینش جهت اصلاح و بهبود عملکرد معرفی گردد. در تجزیه عاملی شش عامل اصلی و مستقل به ترتیب تحت عناوین عامل مورفولوژی گیاه، شکل و اندازه دانه، عملکرد و اجزای آن، تعداد دانه، پرشدن دانه و ظهور خوشه بدست آمد که 6.79 درصد تنوع داده های کل بین ارقام را توجیه نمود. تجزیه خوشه ای با استفاده از روش حداقل واریانس وارد، ژنوتیپ ها را در هفت گروه به ترتیب با 8، 27، 10، 5، 12، 9 و 29 ژنوتیپ طبقه بندی نمود.

با وجود محدودیت های اقلیمی از جمله خشکی در ایران، لزوم شناسایی ژنوتیپ های مقاومتر و بکارگیری آنها در برنامه های اصلاحی ضروری به نظر می رسد. این پژوهش به منظور بررسی و ارزیابی تعدادی ژنوتیپ جو در دو شرایط تنش خشکی و بدون تنش و بررسی مهمترین صفات تاثیرگذار بر عملکرد آنها به صورت دو آزمایش مجزا انجام گردید. نتایج نشان داد که در مورد کلیه صفات، بین ژنوتیپ ها و شرایط رطوبتی تفاوت های معنی داری وجود دارد. بیشترین همبستگی عملکرد در هر دو محیط با صفت وزن زی توده بود. با استفاده از تجزیه رگرسیون گام به گام چهار صفت در محیط تنش و هفت صفت در محیط نرمال دارای اثرات معنی داری بر عملکرد بوته بودند. با توجه به متفاوت بودن تعداد این صفات در دو محیط می توان چنین نتیجه گرفت که پارامترهای زیادی در تشکیل عملکرد گیاه نقش داشته و برآیند آنها در نهایت به صورت عملکرد بوته قابل اندازه گیری است. در حالت غیر تنش ژنوتیپ های زودگل تر، دارای تعداد سنبله های بیشتر و بزرگتر و بوته های بزرگتر، عملکرد بهتری خواهند داشت. با وجود محدودیت آبی در این دوره نیز، محدودیت این صفات تعیین کننده عملکرد خواهد بود بنابراین برای اصلاح عملکرد در شرایط تنش می توان از طریق صفات وزن صد دانه، تاریخ رسیدن، ارتفاع بوته، وزن سنبله اصلی و وزن زی توده اقدام نمود. البته گیاهان بزرگتر و دارای سنبله های بیشتر و سنگین تر که زودرس نیز باشند، می توانند هم در شرایط بدون تنش و هم در شرایط دارای تنش ملایم برتری داشته باشند.

جهت تعیین تاثیر فصل کاشت بر بنیه بذر و برخی شاخص های مرتبط با جوانه زنی در 12 رقم پر محصول کلزا بهاره، آزمایشی در سال های 85-84 انجام شد. در سال نخست که در مزرعه انجام گرفت، 12 رقم کلزا بهاره در مزرعه تحقیقاتی موسسه اصلاح و تهیه نهال، در دو فصل پاییز و بهار کشت شدند و در سال دوم و با استفاده از آزمون جوانه زنی استاندارد، بذرهای حاصل از سال نخست به صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی تحت شرایط استاندارد قرار گرفتند تا توان رشد آنها در اتاقک رشد مورد بررسی قرار گیرد. در نهایت مشخص شد بذرهای حاصل از دو فصل، از لحاظ صفات وزن هزار دانه، درصد جوانه زنی، طول ریشه اولیه و ساقه اولیه، شاخص بنیه گیاهچه، تعداد گیاهچه های عادی و غیر عادی، متوسط جوانه زنی روزانه و سرعت جوانه زنی روزانه به طور معنی دار تفاوت داشتند. همچنین اثر رقم بر شاخص های وزن هزار دانه، درصد جوانه زنی، طول ریشه اولیه و ساقه اولیه و گیاهچه، شاخص بنیه گیاهچه، تعداد گیاهچه های عادی و غیر عادی، متوسط جوانه زنی روزانه و سرعت جوانه زنی روزانه معنی دار بود. بذرهای تولیدی از کشت پاییزه از نظر درصد جوانه زنی، شاخص بنیه گیاهچه و سایر شاخص های مهم در بنیه بذر نسبت به بذرهای تولیدی از کشت بهاره برتری داشتند. در بین ارقام نیز رقم RG405/02 با داشتن وزن هزار دانه بالا توانست از نظر بسیاری از شاخص های اندازه گیری شده نسبت به سایر رقم ها برتری داشته باشد. در این آزمون مشخص شد که صفت کاهش وزن بذر در طی جوانه زنی می تواند به عنوان یک شاخص جهت تعیین بنیه بذر استفاده گردد.

به منظور مطالعه خواب بذر، دوره پس رسی و مقاومت به جوانه زنی قبل از برداشت در جو تعداد 57 ژنوتیپ هلندی (مخلوطی از ژنوتیپ های جو دو و شش ردیفه) به همراه دو رقم شاهد ایرانی گرگان و والفجر در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در دو تکرار در سال 1383 کشت گردید. صفات تاریخ خوشه دهی، گلدهی و مرحله رشدی زادکس 92 در طی فصل رشد یادداشت برداری شدند و در مرحله رشدی زادکس 92 خوشه ها جمع آوری شدند. آزمون خواب بذر در شرایط حرارتی 20oC سانتیگراد و در 3 تکرار انجام گردید و درصد جوانه زنی و خواب بذر اندازه گیری شد. از بین 57 ژنوتیپ، 36 ژنوتیپ، به همراه دو رقم شاهد درصد جوانه زنی پایینی داشتند که نشان دهنده سطح خواب بالا می باشد. برای تعیین طول مدت خواب در بذر، آزمون دوره پس رسیدگی به مدت پنج هفته بر روی ژنوتیپ های خواب و ارقام شاهد در 3 تکرار انجام شد. اغلب ژنوتیپ ها در همان هفته اول در حدود 90% جوانه زنی داشتند که این نشانگر خواب سطحی این ژنوتیپ ها می باشد و تعدادی از ژنوتیپ ها و ارقام شاهد نیز با گذشت زمان در طول 5 هفته و به تدریج خواب خود را از دست دادند. ارزیابی جوانه زنی روی خوشه نیز به دو روش نمره جوانه زنی (Sprouting Score) و شاخص جوانه زنی (Sprouting Index) اندازه گیری شد. در هر دو روش ژنوتیپ های با سطوح بالای خواب بذر نسبت به جوانه سزنی روی خوشه مقاومت بالایی نشان دادند.

به منظور تعیین میزان و الگوی تنوع ژنتیکی در ژرم پلاسم گیاه فسکیوی بلند، 38 اکوتیپ داخلی و خارجی (25 نمونه از ایران، 11 نمونه از مجارستان و دو نمونه از آمریکا و لهستان) جمع آوری یا تهیه شد. بذور این اکوتیپ ها ابتدا در گلخانه جوانه دار شده و نشاها پس از 3 ماه به مزرعه منتقل شدند. عملکرد و صفات مورفولوژیک در یک طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که از لحاظ کلیه صفات بین اکوتیپ های مورد مطالعه اختلاف آماری معنی دار وجود داشت. ضرایب تنوع ژنتیکی صفات از 66.5 برای صفت روز تا گرده افشانی تا 7.57 برای عملکرد علوفه متغیر بود که حاکی از وجود تنوع ژنتیکی گسترده در ژرم پلاسم این گیاه می باشد. صفات روز تا گرده افشانی، روز تا خوشه دهی و ارتفاع بوته بیشترین و قطر یقه و عرض برگ پرچم دارای کمترین وراثت پذیری عمومی بودند. همبستگی عملکرد علوفه با صفات روز تا ظهور خوشه و روز تا گرده افشانی منفی و با صفات ارتفاع بوته، تعداد ساقه و قطر یقه مثبت بود. همچنین صفات روز تا ظهور خوشه و روز تا گرده افشانی با تعداد ساقه و ارتفاع همبستگی منفی و معنی داری داشتند که نشان می دهد اکوتیپ های زودرس تر تعداد ساقه و ارتفاع بیشتری دارند و تاخیر در گلدهی باعث کاهش این صفات و در نتیجه کاهش عملکرد می گردد. تجزیه کلاستر توانست اکوتیپ ها را به لحاظ منشا جغرافیای دور، تاریخ بلوغ و عملکرد از همدیگر متمایز کند که نشانگر تاثیرگذاری تفاوت های اقلیمی و اکولوژیکی بر روند تکامل در مناطق مختلف می باشد. تنوع و فاصله ژنتیکی بالا برای اکثر صفات مورد بررسی، کارایی بالای روش های اصلاحی را در بهبود این صفات و صفات مرتبط با آنها نوید می دهد. همچنین اکوتیپ های دارای فاصله ژنتیکی زیاد می توانند در پروژه های اصلاحی بعدی نظیر انتخاب برای ایجاد واریته ترکیبی و نیز تشکیل جوامع نقشه یابی مورد استفاده قرار گیرند.

به منظور بررسی تاثیر برداشت تاخیری، تراکم بوته و شدت برداشت بر روی عملکرد علوفه کل و قابل دسترس و برخی ویژگی های رویشی یونجه یکساله Medicago scutellata آزمایشی بصورت کرتهای دو بار خرد شده در قالب بلوکهای کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران واقع در کرج در سال 1384 انجام شد. در این آزمایش زمان آغاز برداشت در کرت اصلی قرار گرفت که شامل دو سطح برداشت مستمر (40 روز پس از کاشت و در زمان استقرار یونجه یکساله) و برداشت تاخیری (برداشت پس از گذشت 14 روز تاخیر نسبت به سیستم برداشت مستمر) بود. عامل فرعی اول تراکم بوته در سه سطح 25، 75 و 225 بوته در مترمربع و عامل فرعی دوم شدت برداشت در سه سطح برداشت از ارتفاع 2، 4 و 8 سانتیمتری از سطح زمین در نظر گرفته شد. نتایج تحقیق نشان داد میزان کل علوفه برداشت شده در دو سیستم برداشت تاخیری و مستمر تفاوت معنی داری با هم دارند، بطوریکه میزان کل علوفه خشک تولیدی در سیستم برداشت مستمر 6.3624 کیلوگرم در هکتار (حدود 29 درصد بیشتر از برداشت تاخیری) بود. در این آزمایش با افزایش تراکم بوته میزان کل علوفه تولیدی بیشتر شد. بهترین ارتفاع برداشت از سطح زمین ارتفاع 4 سانتیمتری بود. با افزایش تراکم و کاهش ارتفاع برداشت (افزایش شدت برداشت)، با توجه به کاهش تعداد ساقه، ارتفاع بوته و تعداد گره در گیاه از قدرت تولید علوفه کاسته شد. با توجه به نتایج این تحقیق چنین به نظر می رسد که اگر هدف کشت صرفا تولید علوفه باشد، می بایست مراتع را با تراکم بالا (225 بوته در مترمربع) کشت نمود و از ارتفاع 4 سانتیمتری به روش مستمر 40 روز بعد از کاشت) برداشت نمود تا به حداکثر عملکرد علوفه دست یافت.

به منظور مطالعه میزان تحمل ژنوتیپ ها نسبت به تنش خشکی آخر فصل، 20 ژنوتیپ امیدبخش گندم نان زمستانه و بینابین در سال زراعی 81-1380 از لحاظ چهار صفت عملکرد دانه (YLD)، شاخص برداشت (HI)، تعداد دانه در سنبله (GNS) و وزن هزار دانه (TKW) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در کرج، اردبیل، اراک و همدان تحت دو شرایط آبیاری نرمال و قطع آبیاری پس از مرحله گلدهی مورد بررسی قرار گرفتند. بر اساس نتایج تجزیه واریانس مرکب تیمار آبیاری، ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ × مکان تاثیر معنی داری بر روی عملکرد دانه، شاخص برداشت، تعداد دانه در سنبله و وزن هزاردانه داشتند. مقایسه ژنوتیپ ها با استفاده از شاخص های TOL، SSI، MP، GMP و STI نشان داد که ژنوتیپ شماره 20 (1-27-6275/Cf1770/5/Gds/4/Anza/3/Pi/Nar//Hys) از لحاظ عملکرد دانه مطلوب تر و متحمل تر از بقیه ژنوتیپ ها می باشد. در صفت شاخص برداشت ژنوتیپ شماره (Darunk) 13، و در صفت تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه هم ژنوتیپ شماره 6 (1-60-1//Emu”s”/Tjb84/3/1-12638) نسبت به سایر ژنوتیپ ها وضعیت بهتری داشته و در شرایط تنش متحمل تر بودند. نتیجه گیری کلی از بررسی شاخص ها نیز موید برتری شاخص های MP، STI و GMP در مقایسه با دو شاخص TOL و SSI بود زیراکه سه شاخص یادشده فوق تقریبا در تمامی صفات قادر به گزینش ژنوتیپ هایی شدند که علاوه بر متحمل بودن در شرایط تنش از میانگین عملکرد مطلوبی نیز برخوردار بودند.

علف های هرز یکی از مشکلات مهم در تولید لوبیا قرمز می باشند که باعث کاهش کمی و کیفی این محصول می گردد. آزمایشی در سال 1385 در مزرعه پژوهشی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران جهت ارزیابی قدرت رقابتی ارقام مختلف لوبیا قرمز با تاج خروس ریشه قرمز انجام گرفت. در این آزمایش 5 سطح تراکم صفر، 4، 8، 16 و 32 بوته تاج خروس در متر مربع با 3 رقم لوبیا قرمز شامل دو رقم بوته ای اختر و لاین D81083 و یک رقم نیمه رونده صیاد به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی مورد بررسی قرار گرفتند. در این آزمایش تاثیر تراکم تاج خروس بر روی شاخص سطح برگ، سرعت رشد محصول، عملکرد دانه و بیولوژیک لوبیا مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در تراکم 32 بوته تاج خروس در مترمربع، رقم صیاد و لاین D81083 به ترتیب بیشترین و کمترین شاخص سطح برگ و سرعت رشد محصول را داشتند. عملکرد دانه و بیولوژیک ارقام لوبیا قرمز با هم تفاوت معنی دار داشتند و لاین D81083 کمترین میزان عملکرد دانه و بیولوژیک را تولید کرد. تراکم 32 بوته تاج خروس در متر مربع عملکرد دانه ارقام صیاد، اختر و لاین D81083 را به ترتیب حدود 42، 57 و 72 درصد کاهش داد. عملکرد دانه ارقام لوبیا قرمز نسبت به عملکرد بیولوژیک بیشتر تحت تاثیر افزایش تراکم علف هرز تاج خروس قرار گرفت و افت عملکرد دانه شدیدتر از افت عملکرد بیولوژیک بود. بر اساس ضرایب مدل افت عملکرد (a و m) در بین ارقام لوبیا قرمز، رقم صیاد بیشترین و لاین D81083 کمترین قدرت رقابت را با تاج خروس داشت. لاین D81083 حداکثر افت عملکرد دانه و بیولوژیک را داشت. همچنین رقم صیاد و لاین D81083 به ترتیب بیشترین و کمترین تاثیر را بر روی بیومس و شاخص سطح برگ تاج خروس داشتند که بیانگر توانایی رقابت بیشتر رقم صیاد با تاج خروس است.

به منظور بررسی اثر استفاده از کود دامی در شرایط تنش خشکی، بر عملکرد کمی و کیفی سویا، آزمایشی در سال 1383 در مرکز تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر اجرا گردید. در این آزمایش از طرح کرتهای یک بار خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی استفاده شد. تیمارهای آبیاری به عنوان عامل اصلی در سه سطح قرار گرفتند که شامل آبیاری پس از 50، 100 و 150 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A بودند. تیمار کود دامی نیز به عنوان عامل فرعی و در چهار مقدار صفر، 15، 30 و 45 تن در هکتار در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که تنش خشکی باعث کاهش معنی دار ارتفاع بوته، تعداد گره، طول میانگره، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته و وزن هزار دانه شد. استفاده از کود دامی سبب افزایش معنی دار صفات مذبور در گیاه گردید. با افزایش فواصل آبیاری عملکرد کل کاهش معنی داری یافت. حداکثر عملکرد دانه به تیمار آبیاری کامل با 2511 کیلوگرم در هکتار تعلق داشت. میزان کاهش عملکرد دانه در تنش ملایم و شدید به ترتیب برابر 22 و 39 درصد بود. با افزایش کود دامی عملکرد افزایش یافت، به طوری که حداکثر عملکرد دانه با مصرف 45 تن کود دامی در هکتار به میزان 2243 کیلوگرم در هکتار به دست آمد. با افزایش دور آبیاری مقدار روغن دانه کاهش و میزان پروتیین دانه افزایش یافت. مقادیر مختلف کود دامی تنها توانست باعث تفاوت معنی دار در مقدار پروتیین دانه شود و بر روی میزان روغن دانه تاثیر محسوسی نداشت، به نحوی که بیشترین مقدار کود دامی باعث کاهش مقدار پروتیین دانه (%36.21) شد.

در راستای بررسی اثرمتقابل ژنوتیپ × محیط و تعیین الگوهای سازگاری عمومی و خصوصی عملکرد هیبریدهای ذرت دانه ای، از روش امی (تجزیه اثرات اصلی جمع پذیر و اثر متقابل ضرب پذیر) استفاده شد. در این تحقیق 12 هیبرید دیررس و متوسط رس ذرت در 24 محیط شامل دو سال و 12 مکان مورد مطالعه قرار گرفت. آزمایش در 2 سال زراعی 1381 و 1382 و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار انجام شد. بر اساس نتایج بدست آمده از تجزیه واریانس های ساده و مرکب تفاوت های معنی داری بین کلیه ژنوتیپ ها مشاهده شد. بر اساس تجزیه امی مشخص شد که اثرات تیمار، مدل، ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط بسیار معنی دار هستند و چهار مولفه اول در مجموع بیش از 80% از مجموع مربعات اثر متقابل را بیان نمودند. بر مبنای بای پلات اجزا ژنوتیپ، مکان و محیطی اولین مولفه اصلی اثر متقابل و میانگین های عملکرد ژنوتیپ ها، محیط ها و مکانها و همچنین نتایج تجزیه خوشه ای ارزشهای ژنوتیپی و محیطی نتیجه گیری شد که Sc 76 با دارا بودن کمترین IPC1 پایدارترین واکنش را دارد. گروه بندی ژنوتیپ ها بر اساس آماره های پایداری مدل AMMI4 (SIP4، EV4 و AMGE4) تایید کننده نتیجه فوق بود، تجزیه الگوی واکنش ژنوتیپی بر اساس دو مولفه اول معنی دار مدل، نیز Sc 76 را به عنوان پایدارترین رقم جهت گزینش و یا ورود به برنامه های اصلاحی متمایز کرد. لذا بر مبنای نتایج این پژوهش سینگل کراس های 725 و 726 به ترتیب با عملکردهای 93.11 و 84.11 تن در هکتار و واکنش پایدار در همه محیط ها به عنوان ارقام مناسب پایدار برای توصیه به زارعین و یا ورود به برنامه های اصلاحی معرفی می شوند.

اثر ترکیب پذیری عمومی و خصوصی و نحوه عمل ژن ها برای صفات عملکرد و اجزای عملکرد در پنج ژنوتیپ برنج با استفاده از طرح تلاقی دای آلل یکطرفه مورد مطالعه قرار گرفت. ژنوتیپ های برنج شامل حسنی، دیلمانی، شصتک محمدی، سنگ طارم و دائی شصتک می باشند. بذر 10 هیبرید نسل F1 به همراه پنج والد آنها در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در بهار سال 1384 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری کشت گردید. نتایج نشان داد که بین ترکیب پذیری عمومی و خصوصی ژنوتیپ ها از نظر کلیه صفات مورد مطالعه اختلاف معنی داری وجود دارد، این مطلب بدین معنی است که هر دو نوع اثر ژن (افزایشی و غیر افزایشی) در توارث این صفات وجود دارد. همچنین با برآورد نسبت واریانس GCA به  SCA مشخص شد که در توارث صفات ارتفاع بوته، عرض برگ پرچم، تعداد خوشچه اولیه و ثانویه و تعداد دانه پر در خوشه سهم واریانس افزایشی بیشتر بود، بنابراین گزینش بر اساس این صفات موفقیت آمیز خواهد بود. اما در توارث صفات تعداد پنجه، طول برگ پرچم، طول خوشه، طول و عرض شلتوک، وزن هزار دانه و عملکرد بوته واریانس غیرافزایشی ژن ها نقش بیشتری داشته و توارث پذیری خصوصی کمتری دارند. بنابراین این صفات صرفا در رابطه با تولید واریته هیبرید و استفاده از پدیده هتروزیس می توانند مهم باشند. بررسی ترکیب پذیری عمومی والدین نشان داد که رقم دائی شصتک بهترین ترکیب شونده عمومی برای عملکرد بوته می باشد.

کود دامی ضمن تامین عناصر مورد نیاز گیاه با افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک باعث افزایش رشد، عملکرد، کیفیت و میزان اسانس در گیاهان دارویی می شود. به منظور بررسی تاثیر تنش خشکی و مصرف کود دامی بر عملکرد و اجزا آن، میزان اسانس و شاخص های شیمیایی اسانس گیاه دارویی زیره سبز، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سال زراعی 83-82 در مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاورزی زهک - زابل در چهار تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل دفعات آبیاری در سه سطح (2، 3 و 4 بار آبیاری) و کود دامی در دو سطح (مصرف و عدم مصرف 20 تن در هکتار کود گاوی پوسیده) بود. مقایسه میانگین داده ها نشان داد صفات تعداد چتر در بوته، تعداد بذر در گیاه، وزن هزار دانه، عملکردهای بیولوژیک، کاه و دانه به طور معنی داری تحت تاثیر تیمارهای آبیاری واقع شدند. عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه در اثر استفاده از کود دامی حدود 15 درصد افزایش یافت. بیشترین عملکرد دانه و بیولوژیک در تیمار سه بار آبیاری با مصرف کود دامی بدست آمد. نتایج نشان داد در صورت استفاده از کود دامی می توان از دفعات آبیاری کاست و عملکرد مناسب را بدست آورد. کود دامی و تنش خشکی باعث افزایش درصد اسانس و میزان شاخص های شیمیایی آن شد. بیشترین میزان کومین آلدهید و پاراسیمن و کمترین میزان بتاپینن، گاماترپینن و آلفاپینن در تیمار سه بار آبیاری با مصرف کود دامی بدست آمد. نتایج آزمایش، حاکی از وجود رابطه بین غلظت ترکیبات اصلی اسانس زیره سبز تحت شرایط تنش رطوبت و عناصر غذایی خاک می باشد.

کشور ایران با توجه به اقلیم نیمه خشکی که دارد، به طور گسترده ای متاثر از تنش خشکی می باشد. به منظور تعیین روابط احتمالی بین سرعت و مدت پر شدن دانه، انتقال مجدد و عملکرد در شرایط تنش و عدم تنش رطوبتی، تعداد 11 رقم گندم آبی و دیم با پتانسیل عملکرد و مقاومت به خشکی متفاوت طی سه سال زراعی (81-1379) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گریزه سنندج مورد بررسی قرار گرفت. این پژوهش، بصورت اسپلیت پلات بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی شامل دو فاکتور رژیم آبیاری به عنوان فاکتور اصلی (آبیاری و عدم آبیاری) و ارقام گندم به عنوان فاکتور فرعی (الوند، کراس شاهی، مهدوی، m-75-7، طوس، بک کراس روشن، گلینسون، سبلان، آذر2، آگوستا - سفید و سرداری) در چهار تکرار اجرا گردیدند. در شرایط آبی ارقام مهدوی، الوند و بک کراس روشن بیشترین و ارقام سبلان، سرداری و آگوستا سفید کمترین میانگین عملکرد سه ساله را داشتند. با این وجود، ارقام مهدوی و الوند کمترین میزان عملکرد و بیشترین درصد کاهش عملکرد در شرایط تنش را نیز به خود اختصاص دادند. بر اساس شاخص حساسیت به تنش (SSI)، ارقام سرداری، آگوستا - سفید، آذر2 و سبلان که دارای SSI کمتر بودند به عنوان ارقام مقاوم و ارقام الوند، کراس شاهی و مهدوی کهSSI بیشتری داشتند به عنوان ارقام حساس به خشکی در نظر گرفته شدند. به طور کلی تنش خشکی میزان انتقال مجدد مواد فتوسنتزی کاهش داد اما کارایی انتقال مجدد را افزایش داد. در شرایط تنش خشکی، ارقام مقاوم آگوستا - سفید، سرداری و سبلان، بیشترین میزان و کارایی انتقال مجدد را به خود اختصاص دادند. سرعت رشد دانه در تیمار آبی بیشتر از تنش خشکی بود. در کل ارقام مقاوم در مراحل اولیه توسعه دانه، سرعت رشد بیشتری در مقایسه با ارقام حساس داشتند. در شرایط تنش رقم آگوستا - سفید (مقاوم) دارای بیشترین سرعت رشد دانه در دو هفته دوم و بیشترین انتقال مجدد بود، در حالیکه رقم کراس شاهی (حساس) کمترین سرعت رشد دانه و انتقال مجدد ماده خشک را از ساقه در بین 11 رقم گندم مورد بررسی دارا بود. طول دوره پرشدن دانه نیز تحت تاثیر تنش خشکی از 42 روز به 28 روز کاهش یافت. در شرایط آبیاری، سرعت و طول دوره پرشدن دانه رابطه ای با عملکرد نشان نداد ولی در شرایط تنش خشکی ارقام مقاوم به خشکی سرعت پرشدن دانه بیشتری داشتند ولی طول دوره پرشدن دانه در این ارقام بیشتر از ارقام حساس نبود. با توجه به اینکه عملکرد سه ساله رقم مهدوی بیشتر از سایر ارقام آبی بود، بنابراین پیشنهاد می شود پس از انجام آزمایش های مزرعه ای جامع تر، نسبت به معرفی آن برای کشت در مناطق سردسیر از جمله استان کردستان اقدام شود.

تنش خشکی یکی از عوامل اصلی کاهش تولید محصولات زراعی است و مطالعه صفات فیزیولوژیک مرتبط با تحمل تنش خشکی و صفات مرتبط با تعیین عملکرد در این شرایط می تواند به شناخت راهکارهای برای انتخاب ارقام متحمل و افزایش عملکرد گیاهان زراعی کمک کند. به همین منظور یک آزمایش گلخانه ای و یک آزمایش مزرعه ای بر روی دو رقم حساس و دو رقم متحمل به خشکی گندم انجام شد. اعمال تنش خشکی پس از گرده افشانی باعث کاهش محتوی آب نسبی، میزان فتوسنتز، دوام سطح برگ، محتوی کلروفیل، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت و عملکرد دانه شد. به طوری که میانگین عملکرد دانه در شرایط مزرعه از 5152 به 3051 کیلوگرم در هکتار و در شرایط گلخانه از 85.0 به 51.0 گرم در بوته کاهش یافت. ارقام متحمل دارای محتوی آب نسبی بالاتر و افت کمتر عملکرد در شرایط تنش بودند. همچنین ارقام متحمل دارای میزان انتقال مجدد و کارایی بالاتر ساقه در انتقال مجدد مواد بودند. که همین عامل باعث افت کمتر عملکرد آنها بود. از بین اجزا عملکرد تنش خشکی پس از گرده افشانی فقط وزن هزار دانه را کاهش داد که علت آن را احتمالا محدودیت منبع در تامین مواد فتوسنتزی و کاهش قدرت مخزن در جذب و ذخیره مواد فتوسنتزی می توان ذکر کرد. میزان محتوی آب نسبی با میزان فتوسنتز و میزان عملکرد همبستگی مثبت و معنی داری نشان داد که با توجه به بالاتر بودن آن در ارقام متحمل می توان از آن به عنوان معیاری برای انتخاب ارقام متحمل استفاده کرد همچنین بالاتر بودن کارایی ساقه در انتقال مجدد مواد می تواند باعث ثبات بیشتر عملکرد و افت کمتر آن در شرایط تنش خشکی پس از گرده افشانی شود.

به منظور بررسی اثر ‎بذر غنی شده با عناصر کم مصرف روی و منگنز بر عملکرد کیفی دو رقم گلرنگ پاییزه تحت تنش خشکی، آزمایشی در مزرعه ‎پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس واقع در 17 کیلومتری بزرگراه تهران - کرج و در سال زراعی 1383-1384 انجام شد. آزمایش به صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک ‎های کامل تصادفی با سه تکرار بود. عامل اصلی شامل سطوح مختلف تنش خشکی در سه سطح (بدون قطع آبیاری، قطع آبیاری در مرحله رشد رویشی، قطع آبیاری در مرحله گلدهی و گرده ‎افشانی) و عامل فرعی شامل ترکیبی از غلظت های مختلف روی و منگنز بذر، و رقم بود. غلظت های مختلف روی و منگنز بذر در سه سطح (دارای روی و منگنز کم، دارای روی زیاد و دارای منگنز زیاد) و رقم در دو سطح (رقم ورامین 295 و رقم (LRV 5151 بود. مزارع مادری در فصل کاشت قبلی با سولفات روی یا سولفات منگنز محلول پاشی شده و بذرهای برداشت شده از این مزارع پس از انجام آزمایش های دقیق و اطمینان از بالا بودن غلظت روی یا منگنز نسبت به شاهد، در این آزمایش استفاده شدند. صفات مورد ارزیابی عبارت بودند از: پرولین برگ، قندهای محلول کل برگ، درصد روغن دانه و ترکیب اسیدهای چرب روغن دانه. اثر تنش خشکی بر تجمع پرولین و قندهای محلول در برگ کاملا معنی دار بود به طوری که تحت شرایط تنش، بیشترین مقدار پرولین و قندهای محلول در برگ ها تجمع یافت. درصد روغن دانه به طور معنی داری تحت تاثیر هیچ یک از تیمارهای اعمال شده (و از جمله تنش خشکی) قرار نگرفت. تحت شرایط تنش در مرحله زایشی اسید پالمیتولئیک (16:1) بیشترین مقدار را داشت. تحت شرایط تنش، بیشترین مقدار اسیدهای چرب اشباع پالمیتیک و استئاریک و نیز کمترین مقدار اسیدچرب غیر اشباع لینولنیک تولید شد.