پژوهش های تولید گیاهی
سال:1389 | دوره:17 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

جنین زایی رویشی، روش جدیدی برای ازدیاد انبوه گیاهان در شرایط درون شیشه ای می باشد. این تکنیک تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله ترکیب مواد و عناصر غذایی موجود در محیط های کشت قرار دارد. به این منظور برای بررسی نقش و میزان تاثیر این بخش مهم تشکیل دهنده محیط کشت بر میزان جنین زایی رویشی گیاه هویج، آزمایشی در قالب طرح پایه بلوک کامل تصادفی با 12 تیمار در 4  تکرار انجام شد. برای انجام آزمایش قطعات 1 سانتی متری از دم برگ هویج در سه محیط کشت MS، B5 و NL در فاز القایی کشت و بعد از 3 هفته اندام های القا شده به فاز ظهور جنین منتقل شدند. 6 هفته بعد از مرحله ظهور جنین، شمارش جنین ها در مراحل مختلف جنین زایی انجام شد. نتایج نشان داد که اختلاف معنی داری بین سه محیط کشت یادشده از لحاظ تشکیل جنین های رویشی گیاه هویج وجود دارد (P<0.01). در محیط های کشت B5 و MS به ترتیب بیش ترین و کم ترین تعداد جنین کروی، قلبی، اژدری و گیاهچه تشکیل شد. نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل رگرسیون گام به گام بیانگر آن بود که عنصر کلسیم بیش ترین میزان تاثیر را در القا و مراحل تکامل جنین زایی داشته و بعد از آن به ترتیب فسفر و پتاسیم اثر خود را نشان داده اند. نتایج همبستگی نشان داد که پتاسیم همبستگی مثبت و آمونیوم، فسفر و کلسیم همبستگی منفی معنی دار با تعداد جنین دارند. همچنین در این پژوهش مشخص شد که از دلایل پایین بودن تعداد جنین در محیط کشت MS، استفاده نکردن از کازئین هیدرولیزات در این محیط کشت می باشد.

تنش خشکی ناشی از کم آبی و گرمای آخر دوره رشد، از مشکلات مهم در کشاورزی به شمار رفته و یکی از مهم ترین عوامل کاهش عملکرد گیاهان زراعی می باشد. به منظور بررسی میزان تحمل جو به تنش خشکی، 12 ژنوتیپ اصلاح شده جو در منطقه نیمه گرمسیر گچساران در دو شرایط آبی و دیم در دو سال زراعی 1386-1384 در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که در شرایط دیم، تمامی ژنوتیپ های مورد مطالعه از نظر تمامی خصوصیات اندازه گیری شده دچار کاهش نسبی گردیدند. بیش ترین کاهش عملکرد مربوط به ژنوتیپ های شماره 5 و 8 (به ترتیب با 2.60 و 1.68 تن در هکتار کاهش عملکرد) بود، در حالی که ژنوتیپ شماره 10 کم ترین تاثیر (%77 تن در هکتار کاهش عملکرد) را از شرایط دیم پذیرفت. تجزیه همبستگی نشان داد که عملکرد در شرایط آبی با عملکرد در شرایط دیم، 0.622 همبستگی دارد که بیانگر مفید بودن انجام گزینش برای عملکرد در شرایط مساعد (YP) و تاثیر مثبت آن بر عملکرد در شرایط تنش (YS) می باشد. مقایسه شاخص های مختلف ارزیابی واکنش ژنوتیپ ها به تنش خشکی نشان داد که میان نتایج به دست آمده از گروه شاخص های ارزیابی حساسیت به خشکی با گروه شاخص های ارزیابی تحمل به خشکی تطابقی وجود ندارد؛ به طوری که از نظر شاخص های سه گانه ارزیابی حساسیت به خشکی، شامل تحمل، افت محصول دهی و شاخص حساسیت به تنش، ژنوتیپ های شماره  10، 9 و 4 دارای کم ترین حساسیت در برابر خشکی بودند، اما از نظر شاخص های چهارگانه ارزیابی تحمل خشکی، شامل میانگین محصول دهی، تحمل به تنش، میانگین هندسی محصول دهی و میانگین هارمونیک، ژنوتیپ های شماره 5، 6 و 11 به عنوان ژنوتیپ های متحمل به خشکی شناخته شدند. برای انتخاب و معرفی بهترین معیار(های) تحمل به خشکی، همبستگی هر یک از شاخص های فوق با عملکرد تحت شرایط مساعد و تنش محاسبه گردید. نتایج این تجزیه نشان داد که هیچ یک از شاخص های سه گانه حساسیت به خشکی (شامل  TOL، LOS و SSI)، در شرایط دیم با عملکرد دانه همبستگی معنی داری نداشتند، این در حالی است که شاخص های ارزیابی تحمل به خشکی (شامل MP، STI، GMP و HAR) در هر دو شرایط آبی و دیم با عملکرد همبستگی بسیار معنی داری داشتند. بنابراین، استفاده از این چهار شاخص برای ارزیابی تحمل خشکی در برنامه های اصلاحی می تواند مفیدتر باشد.

پپینو Solanum muricatum به عنوان یک سبزی میوه ای جدید در ایران با نام علمی گیاهی علفی، بوته ای و چندساله از تیره سیب زمینی است. به منظور بررسی اثرات بستر کشت و تغذیه بر صفات رویشی و زایشی گیاه پپینو شامل تعداد انشعابات، سطح برگ، تعداد گل و تعداد میوه در بوته، آزمایشی فاکتوریل (3×5) بر پایه طرح کاملا تصادفی با 6 تکرار به شکل گلدانی در فضای آزاد در مشهد انجام شد. سطوح بستر کشت شامل 5 سطح و تغذیه تکمیلی شامل 3 سطح بود. نتایج این آزمایش نشان داد به جز اثر بستر کشت بر سطح برگ، هر دو تیمار تغذیه و بستر کشت بر صفات رویشی و زایشی پپینو دارای اثر معنی دار بودند. اثرات سطوح تغذیه نشان داد که تغذیه هر سه هفته یک بار در مقایسه با شاهد (بدون تغذیه) در کلیه صفات و در مقایسه با تغذیه هر یک هفته یک بار در صفات تعداد انشعابات و تعداد میوه در سطح احتمال 1 درصد اختلاف معنی دار دارد. تغذیه هر یک هفته نیز در کلیه صفات مورد بررسی به جز صفت تعداد میوه، در مقایسه با شاهد در سطح احتمال 1 درصد دارای اختلاف معنی داری بود. بررسی اثرات سطوح بستر کشت نشان داد مخلوط خاک معمولی و پیت در صفات تعداد انشعابات، تعداد گل و تعداد میوه با خاک معمولی در سطح احتمال 1 درصد دارای اختلاف معنی دار است، همین بستر در صفات تعداد انشعابات و تعداد میوه به ترتیب با مخلوط خاک معمولی، ماسه و پیت و همچنین مخلوط خاک معمولی و ماسه در سطح احتمال 1 درصد اختلاف معنی دار داشت. اثر بستر کشت بر صفت سطح برگ بوته معنی دار نبود.

گونه علف گندمیAgropyron cristatum L. Gaertn.  از گونه های مرتعی بومی مناطق نیمه خشک ایران است که طی سالیان متمادی با شرایط آب و هوایی نامناسب این مناطق سازش یافته است. این گونه از جمله علف گندمیان مقاوم به سرما، خشکی و چرا و از خویشاوندان نزدیک گندم و جو می باشد. در این پژوهش اثر 7 غلظت متفاوت تنظیم کننده رشد 2,4-D (2,4-dichlorophenoxy acetic acid) بر کالوس و جنین زایی بدنی گونه علف گندمی Agropyron cristatum L. Gaertn. در محیط کشت MS مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که بیش ترین میزان کالوس، جنین زایی بدنی در غلظت 1 میلی گرم بر لیتر2,4-D به دست می آید. تولید کالوس با افزایش غلظت تنظیم کننده رشد 2,4-D تا سطح 1 میلی گرم بر لیتر این ماده رخ داد در حالی که غلظت های 5.5 و 9 میلی گرم بر لیتر موجب کاهش چشم گیر آن شد. با این وجود جنین های بدنی در محیط های کشت حاوی غلظت های 1 و 4 میلی گرم بر لیتر 2,4-D مشاهده شد. تشکیل جنین های تکامل یافته و تولید گیاهچه فقط در غلظت 1 میلی گرم بر لیتر این هورمون رخ داد. در واقع غلظت 1 میلی گرم بر لیتر هورمون 2,4-D از نظر ایجاد جنین کروی، اژدری، گیاهچه و همچنین کالوس های ریشه دار و تعداد ریشه های آن ها با سایر تیمارها تفاوت معنی داری داشته و در تیمار شاهد که فاقد این تنظیم کننده رشد بود، کالوس زایی و جنین زایی بدنی انجام نشد.

سیر و پیاز در مناطق جیرفت و کهنوج، به ویژه در قالب طرح استمرار، سطح زیر کشت قابل توجهی را به خود اختصاص داده اند. یکی از عوامل تهدیدکننده توسعه کشت این دو محصول، بیماری سوختگی و لکه برگی می باشد. به منظور شناسایی عامل (عوامل) ایجادکننده بیماری در منطقه، طی سال های 1380 تا 1382 مزارع متعددی مورد بازدید قرار گرفتند. پس از کشت نمونه ها (در مجموع 40 نمونه) روی محیط های سیب زمینی دکستروز آگار و خالص سازی جدایه های قارچی، قارچ های Fusarium solani، F. oxysporum، F. semitectum و Rhizoctonia solani جداسازی و شناسایی گردیدند. همه قارچ های جداسازی شده (33 مورد) روی گیاهچه های پیاز بیماری زا بودند و دوباره جداسازی گردیدند. نوعی علایم سوختگی برگی (بلاچ) در مرحله بلوغ روی برگ های سیر و پیاز مشاهده شد و از بوته های آلوده، قارچ Cladosporium cladosporioides جداسازی گردید و بیماری زایی آن به اثبات رسید. همچنین، در مزارع پیاز و سیر، علایم بیماری لکه ارغوانی در ابتدا به صورت لکه های زرد رنگ و سپس، به صورت لکه های کشیده بیضوی و ارغوانی رنگ مشاهده شد که گاهی با کپک قهوه ای رنگی نیز پوشیده می شد. قارچ عامل بیماری Alternaria sp. شناسایی گردید. نوعی بیماری سوختگی برگی در مرحله بلوغ روی بوته های سیر و پیاز مشاهده شد. علایم بیماری به صورت لکه های کوچک زرد رنگ روی برگ های پایینی بوته مشاهده شد. اتصال لکه ها باعث خشکیدن بخشی یا در مواردی کل برگ گردید. از بوته های دارای علایم، قارچ Stemphylium sp. جداسازی گردید و بیماری زایی آن به اثبات رسید.

مریم گلی گیاهی است متعلق به خانواده نعناییان که از روزگاران قدیم در مجموعه گیاهان دارویی مورد توجه خاص بوده و امروزه اسانس گونه های مختلف آن در صنایع داروسازی، عطرسازی و فرآورده های بهداشتی - آرایشی و نیز به عنوان طعم دهنده در صنایع غذایی و نوشیدنی کاربردهای مهمی دارد. این پژوهش به منظور بررسی سازگاری این گیاه به شرایط کشت شده و پتانسیل سنجی آن به منظور استفاده دارویی و زینتی انجام شد. بذور وحشی این گیاه ابتدا در گلدان جهت رشد اولیه کاشته شد و پس از رشد اولیه، نشانه ها در مرحله 8-6  برگی به زمین اصلی انتقال یافتند. کلیه ویژگی های فنولوژیک گیاه طی مراحل مختلف رشد گیاه ثبت شد. بوته ها در نیمه اول تیرماه وارد فاز زایشی شدند و برخی شاخص ها در مرحله گل دهی (ارتفاع گیاه، طول و قطر برگ، تعداد برگ، تعداد ساقه گل دهنده، ارتفاع گل آذین و ماندگاری گل بر روی بوته) بررسی شد. همچنین اجزای اسانس در مرحله گلدهی کامل توسط دستگاه GC و GC-MS مورد شناسایی قرار گرفت. نتایج این پژوهش نشان داد که این گیاه سازگاری خوبی جهت کشت و کار و اهلی کردن در شرایط آب و هوایی مشهد دارد. گیاهان در مرحله گلدهی کامل دارای بیشترین میزان اسانس بوده و مهم ترین اجزای اسانس شامل، لینالول (30.03 درصد)، لینالیل استات (23.08 درصد) و آلفا ترپینئول (11.13 درصد) بود. همچنین به دلیل زیبایی برگ و گل های این گیاه و وجود عطر فراوان در مرحله گل دهی و عدم نیاز به شرایط خاص جهت پرورش و مقاومت به شرایط نامساعد به نظر می رسد که گیاه بسیار مناسبی جهت کشت و کار و همچنین کشت در فضای سبز با هدف زینتی می باشد.

به منظور بررسی سطوح مختلف تنش آبی بر خصوصیات ظاهری، درصد و عملکرد اسانس گیاه ریحان اصلاح شده رقم کشکنی لولو، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 6 تیمار و 4 تکرار انجام شد. برای اجرای این آزمایش، از گلدان هایی با قطر دهانه 20 سانتی متر و ارتفاع 18 سانتی متر، استفاده گردید. تیمارهای تنش آبی شامل: A (هر 12 ساعت، 125 میلی لیتر آب)، B (هر 24 ساعت، 250 میلی لیتر)، C (هر 48 ساعت، 250 میلی لیتر)، D (هر 72 ساعت، 500 میلی لیتر)، E (هر 72 ساعت، 250 میلی لیتر)، F (هر 48 ساعت، 125 میلی لیتر) بودند. متغیرهای اندازه گیری شده شامل ارتفاع گیاه، وزن تر، وزن خشک، تعداد برگ، وزن خشک ریشه، ارتفاع گل آذین، تعداد شاخه های جانبی، درصد و عملکرد اسانس بودند. نتایج نشان داد که تیمارها در سطح 0.01 برروی متغیرهای اندازه گیری شده تاثیر معنی داری داشتند. در بیشتر موارد تیمار B بهترین نتیجه و بیش ترین عملکرد را داشت و تیمار E از کم ترین مقدار برخوردار بود. تیمار A نیز همانند تیمار B در بیشتر صفات مطلوب، نتیجه خوبی داشت و تیمار D نیز در بسیاری از صفات نتیجه ای مشابه تیمار E داشت. بین تیمار A و B در بیشتر صفات اختلاف معنی داری وجود نداشت، یعنی با زیاد شدن دور آبیاری و یا کم شدن میزان آن تاثیری بر خصوصیات رشدی نشان نداد همچنین تیمار C که در آن میزان آب افزایش و دور آبیاری نیز طولانی تر شد، نتوانست عملکردی مانند تیمار A و  Bداشته باشد، ولی نسبت به سایر تیمارها عملکرد بالاتری داشت. نتایج کلی نشان داد که در تیمار تنش متوسط (C و D) بالاترین درصد و عملکرد اسانس به دست آمد.