پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1388 | دوره:25 | شماره:1 (پیاپی 36) |تعداد مقالات:8

در این مطالعه 45 خرده حاصل از حفاری سازندهای پابده و کژدمی میدان نفتی رگ سفید واقع در فروافتادگی دزفول جنوبی مورد آنالیز راک ایول قرار گرفته است. نمودار S2 در مقابل کل کربن آلی (TOC) نشان داد که تیپ کروژن در این میـدان غالبـا از نوع II است. مقـدار قـابـل تـوجه S2 جـذب شـده توسـط ماتریکـس در سـازندهای پابده (2.5-4 mgHC/gr rock) و کژدمی (7-12 mgHC/gr rock) به علت بلوغ کم و نسبت پایین گازـ نفت بوده و علت تغییرات تاثیر ماتریکس در سازند پابده این میدان، تغییر مقادیر TOC می باشد. مقدار کربن آلی فعال در سازندهای پابده و کژدمی به ترتیب 0.22-2.29 و 1.7-2.25 درصد وزنی است که بیانگر سنگ منشایی متوسط تا غنی می باشد. نسبت دگرسانی کروژن در سازندهای مذکور بسیار کم بوده (0.07-0.15) و هنوز مقدار قابل توجهی هیدروکربن تولید نکرده اند که با مقادیر پایین Tmax نیز تایید می شود. فاکتور گاز ـ نفت در سازندهای مطالعه شده (0.2-0.5) نشان می دهد که پتانسیل نفت زایی آن ها بیشتر از پتانسیل گاززایی است. از نقشه های هم ارزش TOCoil و TOCgas در سازند پابده استنباط می شود که عمق حوضه در زمان ته نشست این سازند در شمال غرب و جنوب شرق میدان بیشتر از میانه میدان بوده است.

دو برش گزوئیه و داهوئیه (الگو) در شرق و جنوب شرق زرند، شمال غرب کرمان به ضخامتهای 227 و 240 متر جهت تفسیر منشا نهشته های سیلیسی آواری سازند داهو به سن کامبرین پیشین انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفته اند. اطلاعات حاصل از مجموعه رخساره های سنگی، عناصر ساختاری و داده های پتروگرافی موید رسوبگذاری نهشته های سیلیسی آواری سازند داهو در یک سیستم رودخانه ای مئاندری است که از سمت جنوب به شمال در حرکت بوده است. مطالعات منشا و تاریخچه رسوبگذاری با استفاده از خصوصیات پتروگرافی اجزا تشکیل دهنده، آنالیز جهت جریان دیرینه و موقعیت تکتونیکی این نهشته ها بر روی دیاگرامهای مثلثی Qt-F-L و Qm-F-Lt نشان می دهد که رسوبات سازند داهو از یک گرانیت آلکالی مرتبط با فاز کوهزایی پان آفریکن و در یک سیستم رودخانه ای از پهنه کراتونی عربستان سرچشمه گرفته و به عنوان رسوبات پس از ریفت در حوضه ریفتی کرمان راسب شده اند. امید است که این داده ها بتواند در بازسازی جغرافیای دیرینه کامبرین پیشین در مقیاس محلی و ناحیه ای مفید واقع شوند.

منطقه مورد مطالعه (چشمه علی و حوضه آبگیر آن) در 32 کیلومتری شمال غرب دامغان واقع شده است. حوضه آبگیر چشمه عمدتا از آهک های ضخیم لایه تا توده ای سازند لار و آهک های نازک لایه و آهک های مارنی سازند دلیچای تشکیل شده است. به منظور بررسی نقش چینه شناسی بر توسعه کارست در سازندهای مذکور، وضعیت زمین شناسی، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آب چشمه و خصوصیات سیستم ورودی در حوضه آبگیر چشمه مورد مطالعه قرار گرفته است. در مورد خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آب چشمه، پارامترهای دبی چشمه، درجه حرارت آب، هدایت الکتریکی، اسیدیته و مقدار دی اکسیدکربن محلول در آب در محل چشمه و کاتیونها و آنیونهای اصلی در آزمایشگاه در طول یکسال به طور ماهانه اندازه گیری شده اند. تغییرپذیری اندک کلیه خواص فیزیکی و شیمیایی آب خروجی از چشمه و هم چنین خصوصیات سیستم ورودی در حوضه آبگیر چشمه (نبود پدیده های ژئومرفولوژیکی مهم کارستی از قبیل گودی های مسدود، فروچاله ها، و درزه ها و شکستگی ها انحلالی بزرگ و عمیق) بیانگر این مطلب است که سیستم غالب جریان در سفره آب زیرزمینی چشمه علی از نوع سیستم افشان می باشد. چنین سیستم جریان در سفره های کارستی بیانگر توسعه اندک پدیده کارست در منطقه می باشد. با توجه به وضعیت زمین شناسی حوضه آبگیر چشمه علی دامغان، یکی از مهمترین دلایل توسعه اندک کارست در حوضه چشمه علی وضعیت چینه شناسی منطقه است به این ترتیب که سازند دلیچای (که برای فرایند کارستی شدن استعداد نسبتاً اندکی دارد) در حد فاصل بین آهک های ضخیم لایه و توده ای سازند لار (که برای توسعه کارست بسیار مستعد هستند) و محل ظهور چشمه قرار گرفته است، باعث شده که جریان آب زیرزمینی را به صورت تدریجی به چشمه برساند و از توسعه کارست جلوگیری نماید.

سازندآب تلخ با سن کامپانین – ماستریختین یکی از واحد های سنگ چینه ای حوضه رسوبی کپه داغ به شمار می رود. پالینومورف های دریایی (داینوفلاژله ها) با درجه حفظ شدگی نسبتا خوب در قسمت زیرین و میانی این سازند در برش الگو یافت می شوند در حالی که نیمه بالایی برش حاوی تعداد اندکی پالینومورف می باشد. در این مطالعه علاوه بر پالینولوژی، تعداد 7 نمونه مورد پیرولیز راک – ایول قرار گرفت. مطالعه اسلایدهای پالینولوژی نشان می دهد که سازند آب تلخ در برش الگو در محیط نزدیک ساحل تا حاشیه حوضه و تحت شرایط اکسیدان و با انرژی متوسط تا بالا نهشته شده است. نتایج حاصل از پیرولیز راک - ایول نشان می دهد که نمونه های این سازند به مرحله کاتاژنز (Tmax بالاتر از 435 درجه سانتیگراد) و در نتیجه به مرحله بلوغ نرسیده اند. این نمونه ها محتوی کروژن نوع III وده و به لحاظ پتانسیل تولید هیدروکربور بسیار ضعیف می باشند. نتایج حاصل از مطالعات پیرولیز نتایج به دست آمده از مطالعه پالینولوژیکی نمونه ها را تایید می نماید.

میادین نفتی مارون و کوپال از بزرگترین میادین ناحیه فروافتادگی دزفول است که در جنوب شرقی شهر اهواز در مجاورت میدانهای نفتی آغاجاری و اهواز قرار گرفته است. سازندهای ایلام و سروک مخازن هیدروکربنی این دو میدان می باشند. بمنظور بررسی خصوصیات ژئوشیمیایی، نمونه نفتهای مخازن ایلام و سروک در میادین مورد مطالعه با استفاده از خواص فیزیکی و شیمیایی تحت آنالیز قرار گرفتند. بررسی خواص فیزیکی نمونه نفتهای مخازن یاد شده نظیر استفاده از درصد وزنی گوگرد، نسبت نیکل به وانادیوم، درجه API و دیگر پارامترهای فیزیکی حاکی از تشابه و بلوغ نسبتا یکسان در نمونه های مورد مطالعه می باشد. مطالعه بیومارکرهای خانواده ترپانها و استرانهای تخلیص شده از برش اشباع و همچنین بررسی های ژئوشیمیایی نشان می دهد که هیدروکربن های تجمع یافته در مخازن یاد شده، از سنگ منشائی کربناته مشتق شده اند. کروژن سنگ منشا احتمالی از نوع II و مخلوطی از نوعII  و III می باشد. بررسی پارامترهای بلوغ بیومارکر حاکی از بلوغی متوسط در حد اوایل تا اواسط پنجره نفت زائی برای مواد آلی تولید کننده نفتهای تجمع یافته در این میدان می باشد. مطالعه اندیس اولینان نشانگر وجود مواد آلی با منشاء دریایی و حاکی از وجود سنگ مادر مولد نفت با سن قدیمی تر از کرتاسه می باشد.

سازند شهبازان به سن ائوسن میانی تا بالایی از توالیهای دولومیت، آهک دولومیتی و مارن تشکیل گردیده است. برش  مورد مطالعه در جنوب غرب ایران در منطقه لرستان واقع شده است. بر اساس مشاهدات صحرایی و مطالعات پتروگرافیکی (اندازه دانه ها و فابریک) چهار نوع دولومیت تشخیص داده شده است. در دولومیکرایت (دولومیت I) با توجه به وجود قالبهای تبخیری، پلوئید و لامینه های جلبگی مشخص شد که دولومیکریت های سازند شهبازان در یک پهنه جزر و مدی نهشته شده است و دولومیت های ثانویه (نوع II، III، IV) در طول دیاژنز تدفینی کم عمق تا عمیق شکل گرفته اند. با استفاده از آنالیز عنصری دولومیکرایت ها مشخص شد که 1- در محیط های دیاژنزی با افزایش فرایند دیاژنزی در دولومیکریت ها، میزان Mg،Fe  و Mn افزایش و همزمان میزان Ca،Sr  و Na کاهش می یابد 2- در مرز احتمالی بین سازند شهبازان و آسماری بر اساس تغییر در ترکیب کانی شناسی و فرایند انحلال، میزان Ca, Sr  و Na افزایش و میزانMg, Mn  و Mn/Ca کاهش یافته است و 3- بر اساس گروه بندی داده های ژئوشیمیایی با استفاده ار آنالیز خوشه ای و مشخصات پتروگرافی چهار گروه متفاوت ایجاد شد که نشان دهنده خصوصیات متفاوت از محیط رسوبی هستند.

محیط دیرینه بخش فوقانی سازند چمن بید در برش الگو واقع در غرب بجنورد، جنوب غربی دهکده آشخانه با استفاده از پالینومورفها و مواد ارگانیکی مورد مطالعه قرار گرفت. پالینومورفهای متنوع با درجه حفظ شدگی خوب در این برش وجود دارند. تعداد 34 نمونه از این قسمت از سازند، با ضخامت تقریبی 240 متر که بطور عمده شامل شیل آهکی و آهک می باشد برداشت شد، که از این تعداد 30 نمونه حاوی گروههای مختلف پالینومورفها شامل اسپورها، پولنها، سیست داینوفلاژله ها، پوسته داخلی فرامینیفرها، خرده های چوب و همچنین SOM میباشد که مورد شناسائی و شمارش قرار گرفتند. حضور فراوان خرده های چوب برنگ قهوه ای روشن، با فرم تیغه ای و اندازه بزرگ، و فقدان جورشدگی، همچنین وجود SOM شفاف، پوسته داخلی فرامینیفرها و حضور سیست داینوفلاژله ها از نوع پروکسیمیت به میزان اندک، حاکی از آن است که محیط دیرینه بخش فوقانی سازند چمن بید یک محیط لاگون (راکد و کم اکسیژن) بوده است که چندین پیشروی کوتاه مدت دریا را تحمل کرده است.

در رسوبات عهد حاضر جنوب شرق اصفهان مجموعه های رخساره ای نهشته های جریانی خرده دار(deposits (debris-flow، جریانی رودخانه ای(stream–flow deposits) ، دریاچه ای (lake depoits) و حاشیه ای رودخانه ای(overbank deposits)  قابل تفکیک می باشند. نهشته های جریانی خرده دار را دو رخساره گراولی (Gms) و ماسه گلی توده ای (Sms) تشکیل می دهند. نهشته های جریانی رودخانه ای را چهار رخساره گراولی/ کنگلومرائی بدون لایه بندی تا با لایه بندی ضعیف (Gm) مورب مسطح (Gp) و مورب عدسی (Gt) و ماسه سنگ با طبقه بندی مورب عدسی (St) شامل می شوند. نهشته های دریاچه ای را دو رخساره گل توده ای نارنجی تا قرمز رنگ (Fm) و گل متمایل به سبز تا زرد رنگ بابین لایه های ماسه ای (Fsc) تشکیل می دهند. نهشته های حاشیه ای رودخانه ای شامل دو رخساره گل خاکی رنگ با یین لایه های ماسه و گراول (FL) و ماسه ای توده ای بدون ماتریکس (Sm) می باشند.از ویژگی های این رخساره ها، نهشته شدن دوره ای رسوبات در شرایط آب و هوایی نیمه خشک و مرطوب موقت با غلبه انرژی کم را می باشد. تغییرات دوره ای در ریزش های جوی باعث تغییرات در سطح آب دریاچه گاوخونی شده که انعکاس آن در نهشته های دریاچه ای و آبرفتی مخصوصا در بخش انتهایی مخروط افکنه ها قابل مشاهده است.