نقد ادبی
سال:1389 | دوره:3 | شماره:9 |تعداد مقالات:10

راندن شاعران از جمهوریت افلاطون برای ایجاد جامعه ای عاری از مسوولیت گریزی، نخستین گام در نوشته های فلسفی نظرورزانه غربی در انتقاد از هنر و ادبیات است. از دیدگاه افلاطونی، نگارش «غیرمسوولانه» غیرعقلایی - که شعر به دلیل ماهیت الهامی تبلور جدی آن است - نظام اجتماعی ایده آل یونانیان را می آشوبد و باید از آن به نفع نوشتار فلسفی نظرورزانه - که عقلایی و حقیقت جوست - دوری کرد. با وجود ممکن نبودن تعیین دقیق درستی و نادرستی این نظریات، آن ها در طول تاریخ به شکل های مختلف بیان شده و هنرمندان مسببان اصلی بحران های جوامع بشری تلقی شده اند. در این مقاله، با توجه ویژه به دوره مدرن، درباره این موضوع بحث می شود که به دلیل نقصان در «گفتمان فلسفی» غرب، نوشته های فلسفیِ به ظاهر «مسوولانه» آن ها، خود خطرناک و عامل بحران های سیاسی و اجتماعی بوده اند؛ شاید نگارش برآمده از «گفتمان ادبی» بتواند نقش «مسوولانه تری» داشته باشد.

در دهه های نخست سده بیستم، مکتب کوبیسم در هنرهای تجسمی انقلابی پدید آورد و بر ادبیات نیز تاثیرات تعیین کننده ای داشت تا آنجا که بسیاری، کوبیسم را «شیوه بیان قرن بیستم» می دانند. این مقاله می کوشد تا تاثیر این جریان هنری را بر شعر حجم به مثابه یکی از جریان های آوانگارد شعر معاصر ایران بررسی کند. با توجه به اینکه جهان بینی واحدی بر هر دو جریان حاکم است، پرسش اصلی مقاله این است که به کارگیری اصول زیبایی شناختی مکتب تجسمی در هنرِ اساسا زبانی، یعنی شعر، چگونه ممکن است و استفاده از چه تمهیداتی را در پی خواهد داشت؟ مقاله به سه بخش تقسیم شده و در هر بخش یکی از مفاهیم بنیادین مشترک میان کوبیسم و حجم گرایی معرفی شده است. این مفاهیم عبارت انداز: ذات شی و بازنمایی واقعیت، تصویر سه بعدی و خلق حرکت تصویری، برجسته سازی فرایند آفرینش اثر از طریق توجه به مادیت رسانه هنری (در شعر، زبان). هر یک از این مفاهیم به کارگیری تمهیداتی را در شعر موجب می شود که با تکنیک های تصویری نقاشان کوبیست متناظر است.این تمهیدات عبارت اند از: تعریف فرم بر اساس شرایط ادراک واقعیت، تعویض جایگاه زمینه و موضوع، حذف زاویه دید و روایت از شعر، بسامد کم واژگان حسی همچون اسم خاص و صفت، و حذف کارکرد رسانه ای زبان از راه توجه به ویژگی های مادی آن. به کارگیری این تمهیدات در هنرهای زبانی همان تاثیر تابلو های کوبیستی را به وجود می آورد؛ تاثیری که مهم ترین پیامد آن، به چالش کشیده شدن اصل «بازنمایی» در هنر است.

تمثیل از اصطلاحاتی است که با وجود کاربرد گسترده و قدمتش در بلاغت غرب، به سبب برخی اشتراک ها و اختلاط هایی که با دیگر آرایه های بلاغی مانند استعاره، نماد، رمز، کنایه و... داشته، منتقدان ادبی و بلاغی ها را در ارایه تعریف دقیق و تعیین حدود و کارکرد هایش با سردرگمی رو به رو کرده است؛ از این رو در دوره های مختلف و براساس مکتب های فکری موجود، اهمیت و اعتبارش دچار افت و خیزهای فراوان شده است.نظریه پردازان مکتب رمانتیسم برای اولین بار ویژگی ها و کارکردهای تمثیل را در مقایسه با نماد بررسی کردند. آن ها سعی کردند با ارایه تعریف دقیق و مشخص کردن ویژگی های هریک، مرزهای این دو اصطلاح را روشن کنند. در واقع معنای مدرن تمثیل مدیون نظریات کسانی چون گوته، شلینگ، اگوست ویلهلم شلگل و کالریج است. این نظریه پردازان اولین تلاش های نظام مند را در تبیین و تعریف اصطلاح تمثیل به معنای امروزی انجام دادند. بنابراین هدف نگارنده در این جستار، ارایه گزارشی از کارکردها و ویژگی های تمثیل در مکتب رمانتیسم از رهگذر مرور نظریات منتقدان صاحب نظر در این حوزه مانند گوته، شلینگ، شلگل و کالریج است.

شگردهای چاپی و نوآوری در شیوه روایت، رمان بیوتن(1387)  نوشته رضا امیرخانی را به یک فراداستان شبیه کرده است. فراداستان، یکی از شایع ترین انواع داستان های پسامدرن، داستانی است خود - ارجاع که با فنون گوناگون نحوه برساخته شدن خود را آشکار می کند. بیوتن در نگاه اول دارای چنین فنونی است؛ ولی با بررسی دقیق تر شگردهای این داستان معلوم می شود که این رمان چندان با قلمرو پسانوگرایی همسو نیست.

روایت شنو یکی از چهار نقش اصلی در روایت (نویسنده واقعی، خواننده واقعی، راوی و روایت شنو) است؛ از این رو آگاهی از آن به شناخت ویژگی های متن روایی منجر می شود. پرسش مقاله حاضر این است که تاثیر علایق و واکنش های مخاطب در بسط داستان و نحوه گسترش پیرنگ چگونه است؟ و روایت شنو چه نقش های دیگری در روایت دارد؟ روایت شنو در مثنوی بسیار آشکار است؛ راوی مستقیم او را مورد خطاب قرار می دهد و مخاطبی است که اقتدار دارد و از راه نظرها و پاسخ های واقعی ادراک می شود. بنابراین، نقشی تعیین کننده در روایت دارد تا جایی که سوال ها، پاسخ ها و کنش هایش حتی می تواند مسیر پیرنگ را تغییر دهد. به طور کلی، چهار نقش منحصربه فرد و مهم را می توان برای روایت شنوی مثنوی برشمرد که در این مقاله به بررسی این نقش ها می پردازیم.

هدف از نگارش این مقاله، بررسی زبان شناختی استعاره جهتی در قرآن با توجه به رویکرد نظریه معاصر استعاره است. اهمیت این تحقیق در اینجاست که استعاره بخش مهمی از ارتباط های گفتاری و کلامی را تشکیل می دهد و آن قدر طبیعی وارد زندگی ما می شود که ممکن است در عمل جلب توجه نکند. استعاره در زبان دین نیز کمتر از سایر صورت‏ های زبانی نیست. در استعاره های جهتی، نظامی کلی از مفاهیم با توجه به مفاهیمی از نظامی دیگر سازمان بندی می شود. استعاره های جهتی، مفاهیم را با اعطای صورت مکانی در جهات متقابل به یکدیگر مرتبط می کنند. این جهت های مکانی، قراردادی یا دلبخواهی نیستند؛ بلکه بر مبنای تجربه های فیزیکی و فرهنگی انسان ‏ها شکل می گیرند. وظیفه این نوع استعاره ها بیش از هر چیز، برقراری انسجام در نظام مفهومی ماست. تقابل های «بالا یا پایین، جلو یا پشت، راست یا چپ، مرکزی یا حاشیه ای، درون یا بیرون» همه از این دست است. این جهت های فضایی یا مکانی با تصویر فضای هندسی ای که در ذهن به وجود می آورند، مفهومی جدید و در نتیجه درکی جدید می آفرینند.

«درد و رنج» به عنوان یکی از وجوه برجسته تراژیک زندگی، از مسایلی است که هر انسانی در زندگی خود با آن روبه روست. این مساله در هنر و ادبیات به طور عام، و به طور خاص در ادبیات معاصر به ویژه شعر زنان به گونه ای منعکس شده که بررسی و تحلیل آن، نیازمند تحقیق وسیع و جامعی است. موضوع این مقاله، بررسی اشعار دو شاعر برجسته زن معاصر یعنی فروغ فرخزاد و سیمین بهبهانی با توجه به ماهیت، مفهوم و مصادیق مختلف درد و رنج و با تاکید بر مساله وجودشناسی درد و رنج (انواع، علل و نتایج آن) است. نویسندگان در این پژوهش ضمن اشاره به ماهیت و نتایج درد و رنج به مقایسه جنبه های وجودشناسی درد و رنج در اشعار این دو شاعر می پردازند؛ گفتنی است زمینه اصلی بحث، تمرکز بر فلسفه وجودی درد و رنج در حوزه های انواع درد و رنج، علل درد و رنج و راه های رهایی از آن است.

در نخستین نگاه به مقاله «ژرف ساخت اسطوره ای رمان رود راوی» بین چکیده و اصل مقاله گسست و نا هماهنگی به چشم می خورد. عنوان مقاله مدعی بررسی ژرف ساخت اسطوره ای رمان است و چکیده از نقل رمان یا رویکرد پساساختارگرایی سخن می گوید؛ اما متن مقاله همسو با عنوان و مطالب چکیده نیست.

در چند سال اخیر، به یمن رواج مطالعات زبان شناسی در ایران، نقد و تحلیل متون ادبی بر اساس نظریه های زبان شناسی، یکی ار شیوه های جالب توجه و نوعا کارآمد در میان پژوهش های ادبی است. این رویکرد به دو دلیل قابل توجه و ارزشمند است.

بررسی دقیق پیشینه پژوهش از الزامات کار پژوهشگر است. منتقدی با تلاش بسیار نکته ای را در انتساب اثر به یک مولف کشف و منتشر می کند؛ اما پس از اندک زمانی در می یابد که اگر دایره بررسی هایش را گسترده تر می کرد. پاسخ مساله تحقیقش را می یافت و خود را از جست و جو و تلاش بی نیاز می دید.