نقد ادبی
سال:1396 | دوره:10 | شماره:39 |تعداد مقالات:11

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

ارجاع نویسی و مستندسازی امروزه یکی از ملزومات اصلی و مسلمات تحقیق محسوب می شود؛ از همین رو کتاب های روش تحقیق از یک سو و مجلات علمی- پژوهشی از سوی دیگر بر این امر بسیار تاکید می کنند. در یکی از کتاب های روش تحقیق در این باره می خوانیم:سیل مقاله ها در همایش ها و نشریات دانشگاهی و در پی آن تالیف مقالات همسان و همانند، کار دانشگاهیان را دشوار کرده است. برای پژوهشگر دانشگاهی، شناخت اطلاعات اصیل و استناد به صاحب اصلی اندیشه و منابع دست اول یک ضرورت مسلم است (فتوحی، 1393: 219)...

شاعران به مناسبت پیروزی سلاطین و امیران بر دشمنان و در تهنیت فتح و ظفر، «شعر فتح» می سروده اند. این نوع شعر که در قالب قصیده رواج داشته است، در دیوان های شعر و گاهی متون منثور، از آغاز تا دوران معاصر قابل ردیابی است. با آنکه ترکیب «شعر فتح» در متون منثور و منظوم به کار رفته است و نشانه هایی برای تشخیص آن، از دیگر اشعار وجود دارد، اما تاکنون پژوهشی درباره این نوع شعر، منتشر نشده است و در فرهنگ های لغت، دانشنامه ها و دایره المعارف ها نیز از «شعر فتح»، نمونه ها و ویژگی های آن، سخنی در میان نیست. در این مقاله نمونه های فراوانی از شعر فتح، سروده معروف ترین شاعران زبان فارسی، گردآوری و به ترتیب تاریخی، تنظیم شده است تا به این پرسش ها، پاسخ داده شود که ویژگی های این نوع شعر چیست؟ در چه قالب و ساختاری نمود پیدا کرده، چه محتوایی را در بر داشته است و مناسبات آن با نوع های دیگر چون فتحنامه، ظفرنامه و جنگنامه و تاثیر و تاثر شاعران، در این نوع شعر از یکدیگر چه و چگونه بوده است؟

بازخوانی کارنامه پژوهش های ادبی، با هدف ارزیابی کیفی و شناسایی ضعف ها و قوت های آن ها یکی از اقدامات علمی شایسته و مهم است، اما فراوانی و پراکندگی پژوهش های علمی در یک موضوع خاص، گاه شناسایی و تحلیل موضوعات پیشین را برای پژوهشگران دشوار می کند. در نتیجه این دشواری ها، مقاله هایی همگون و تکراری نگاشته و از پویایی و رشد حوزه های علمی کاسته می شود. پژوهشگران هر حوزه، با شناسایی و بررسی انتقادی پژوهش های پیشین می توانند از انجام پژوهش های تکراری و همسان پیش گیری کنند. نگارندگان این مقاله با توجه به لزوم چنین نگرشی در حوزه پژوهش های ادبیات فارسی بر آن شدند تا به بازیابی، معرفی و بررسی همه مقاله های علمی پژوهشی که در پیوند با یکی از موضوعات مهم و کاربردی این حوزه، یعنی شخصیت و شخصیت پردازی نگاشته شده، بپردازند، ازاین رو با مراجعه به پایگاه های ذخیره مقاله ها، آن دسته از مقاله های علمی پژوهشی فارسی را که به بررسی شخصیت و شخصیت پردازی در ادبیات داستانی معاصر پرداخته بودند انتخاب شدند؛ سپس 73 مقاله یافته شده از نظر روش شناسی، اهداف و پرسش ها، تعداد و نوع نمونه های بررسی شده، نظریه های استفاده شده، یافته ها، منابع و... بررسی و تحلیل شدند. بنابر یافته های این پژوهش، کاستی ها و اشکالات مقاله های یادشده عبارتند از: ابهام و نقص در برخی چکیده ها، ضعف در ساختار و روش تحقیق، ناهماهنگی اجزای تحقیق و تکرار برخی موضوعات، رویکردها و منابع. توجه به موضوعات تازه و نظریه های نو، مطالعات بینا رشته ای و همکاری با دانش آموختگان رشته های دیگر، دقت در انتخاب نظریه های کارآمد و استفاده از روش های مناسب تحقیق از قوت های برخی مقالات بودند.

در مقاله حاضر به منظور بررسی سیر حضور و تحول شخصیت جوان مرد در ادبیات داستانی فارسی، سه داستان سمک عیار، «داش آکل» و قیدار از لحاظ شباهت ها و تفاوت های شخصیت و شخصیت پردازی بررسی شده است. انتخاب سه داستان یاد شده بر این مبناست که سمک عیار، اولین اثر داستانی فارسی است که نقش عیاران در آن پررنگ تر از شاهان و پهلوانان است؛ داش آکل، اولین شخصیت داش مشدی در ادبیات داستانی نوین فارسی و قیدار، آخرین آن هاست. این بررسی نشان می دهد که در هر سه اثر، تفاوت قهرمان و ضدقهرمان، به روشنی بر مبنای صفت جوان مردی مشخص می شود؛ با این تفاوت که ضدقهرمان داستان «داش آکل» و سمک عیار از لحاظ خصوصیات ظاهری و رفتاری شبیه به قهرمان است و ضدقهرمان داستان قیدار از این نظر نیز با قهرمان تفاوت دارد. علاوه بر این، امیرخانی مولفه اعتقاد به اسلام را به عناصر سازنده صفت جوان مردی اضافه کرده است؛ اما جز این، قیدار صرف نظر از خصوصیات ظاهری، از لحاظ سامان دهی رویدادها در جهت برجسته کردن خصوصیات شخصیت نوعی (تیپ) جوان مرد، کاملا شبیه به سمک عیار است.

عنوان هر کتاب نخستین دریچه آشنایی خواننده کتاب با محتوا و نویسنده آن است. پر واضح است که بین حوادث تاریخی و جریان های سیاسی و اجتماعی هر دوره با جریان های ادبی، رابطه متقابل وجود دارد و بر ذهن و زبان شاعران اثر مستقیم می گذارد. در این نوشتار، سعی شده است با ارائه تعداد زیادی از کتب شعر معاصر و همچنین بیان حوادث مهم تاریخی و جریان های سیاسی و اجتماعی و ادبی هر دوره، بین عناوین کتب شعر- بدون توجه به محتوای آن ها- و جریان های حاکم رابطه ای کشف شود و این تاثیر متقابل، در سه حوزه ساختار، بلاغت و محتوا نشان داده شود. به طور کلی در حوزه ساختار، عناوین از ساختارهای یک کلمه ای، و گروه های اسمی به ساختارهای چند جمله ای و حتی حروف تغییر شکل می دهند. در حوزه بلاغت، با گسترش مجلات و تحت تاثیر بیانیه های شعری و متغیر ترجمه، عناوین کتاب از حالت خشک و بی روح به عناوین شاعرانه، عاطفی و خلاق بدل می شوند که در نهایت به انتزاع و ابهام می انجامد. در حوزه محتوا هم، محتوای عناوین از ایستایی و وطن دوستی افراطی به آرمان خواهی اجتماعی و سیاسی و آرمان خواهی مذهبی و انقلابی تغییر شکل می دهد و در آخر به تکثر و بی معنایی و تفنن و بازی با کلمات کشیده می شود.

در ادبیات داستانی معاصر رمان هایی هست که زمینه واقع گرایانه دارند، اما برخی از عناصر آن ها غیرواقعی است. این رمان ها ضمن شباهت هایی به حکایات تمثیلی، با قصه های تمثیلی در ادبیات کهن فارسی تفاوت های زیادی دارند. ویژگی های ساختاری و موقعیتی متمایزکننده رمان های مذکور آن ها را از دیگر گونه های رمان جدا می کند؛ از جمله دو ]یا چند[ لایگی معنایی، شناوری میان واقعیت و غیرواقعیت، تناسب با موقعیت های سیاسی و تاریخی و مانند آن. این ویژگی ها آن قدر هست که بتوان آن ها را در شمار یک زیرگونه ادبی رمان فارسی جای داد. مساله این پژوهش بررسی عنصر مشترک «دولایگی» است. بر این اساس، از کاربردشناسی بهره گرفته شده که به دلیل ویژگی های متناسب با فهم این رمان ها کارآمده بوده است. بنابراین ضمن تحلیل رمان های مذکور با توجه به چهار مولفه زمان، مکان، فرستنده و گیرنده، تاثیر رخدادهای تاریخی-سیاسی در آفرینش این آثار بازگو شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد عنصر مشترک «دولایگی» در رمان های تمثیلی معاصر فارسی که در عین حال ویژگی متمایزکننده آن ها از دیگر گونه های رمان است، ما را بر آن می دارد تا این رمان ها را ذیل یک زیرگونه ادبی قرار دهیم. نیز این گونه از رمان پدیده ای است نوظهور و همسو با نیازها و ضرورت های زندگی معاصر که با رخدادهای سیاسی ارتباط مستقیم دارند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

در شماره بیست و هشتم از فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شبه قاره، دانشگاه سیستان و بلوچستان، مقاله ای با عنوان «ضرورت تصحیح دیوان امیرخسرو دهلوی» (پاییز 1395: س 8، صص 91- 106)، نوشته دکتر غلامرضا مستعلی پارسا و حمیدرضا حافظیان به چاپ رسیده که تقریبا کل این مقاله به شیوه بسیار ماهرانه از مقاله نگارنده با عنوان «بررسی دیوان غزلیات امیرخسرو دهلوی بر اساس چند دست نویس معتبر» که در فصلنامه متن شناسی دانشگاه اصفهان منتشر شده (پاییز 1392: س 5، صص 69- 86)، سرقت شده است. تز آن روی که روش این سرقت ادبی برای متولیات نشریات گونه گون، سردبیران، داوران و نیز استادان راهنما می تواند راه گشا باشد، در این مقاله شیوه های سرقت ادبی مذکور نقد و بررسی شده است...