مطالعات شبه قاره
سال:1392 | دوره:5 | شماره:16 |تعداد مقالات:7

آنند رام (Anand Ram)، متخلص به «مخلص»، شاعر و نویسنده پارسی گوی قرن دوازدهم هجری، در سودهره (Sodhra) در بخش سیالکوت (Sialkot) از توابع لاهور (lahore) به دنیا آمد. مخلص در شاعری از استاد خود میرزا عبدالقادر بیدل پیروی می کرد و از بهترین شاگردان او بود؛ ولی سخنش از پیچیدگی ها و نازک خیالی های معماواری که در شعر بیدل دیده می شود، خالی است. علاوه بر قریحه سرشار آنند رام در شاعری، ذوق نکته یابی و نقادی وی نیز شایسته توجه است و سبک نگارش او در نثر هم به متانت و روانی مشهور بوده است؛ به گونه ای که مخلص را یکی از بهترین نویسندگان آن روزگار خوانده اند. هنگامه عشق، داستان منثور عاشقانه ای است که آنند رام مخلص در سال 1152ق. با ترجمه آزاد پدماوت (Padmavat)، یکی از افسانه های باستانی هند، سروده ملک محمد جایسی، با نثری شاعرانه و زیبا به رشته تحریر درآورد. در این نوشتار، به معرفی نسخه هنگامه عشق و مولف آن پرداخته شده است.

محمدعلی حزین لاهیجی، عالم جامع الاطراف و شاعر توانای سده دوازدهم ایران طی سال های 1146 تا 1180 در هند به سر برد. او که حدود چهل و سه سال از زندگی خود را در ایران سپری کرد، در نوشته ای ارزشمند و البته فاقد نام به وسیله خودش، به شرح رویدادهای زندگی، سفرها، مطالعات و معرفی اساتید خود پرداخته است. این اثر که به وسیله دیگران، تذکره الاحوال، سفرنامه حزین، سوانح عمری و... نامیده شده است، منبع کم نظیری درباره تاریخ اواخر دوره صفویه و مقارن حمله افاغنه به اصفهان است؛ اما درباره بخش دوم زندگی حزین که در هند سپری شد، به جز برخی سخنان تکراری تذکره های فارسی، منبع قابل اعتنایی وجود ندارد. در این میان نامه های وی منبع قابل اعتماد و دست اولی برای پیگیری زندگی وی در هند هستند. نامه های فراوانی تحت عنوان «رقعات حزین» در کتابخانه های مختلف هند به جای مانده است. اگرچه موضوع بسیاری از این نامه ها، احوال شخصی حزین است؛ اما برخی نیز در بردارنده نکات مهم تاریخی، سیاسی و ادبی هستند. این مقاله به مرور چند نامه مهم از حزین اهتمام دارد.

در سرزمین پهناور هند، سنن اجتماعی و عرفی مردم کاملا آمیخته با اعتقادات دینی آنان است و حقیقتا نمی توان تمایزی میان دین و عرف در زندگی فردی و اجتماعی افراد قائل شد. به همین دلیل تمامی اصلاحات اجتماعی با دغدغه های دینی مردم درگیر می شوند و از سوی دیگر، گرایشات دینی نیز تعیین کننده بسیاری از قوانین و تعاملات اجتماعی هستند. از این رو، برای دست یافتن به شناختی دقیق از جامعه هند، به طور قطع می بایست اعتقادات و باورهای مردم این سرزمین را نیز تبیین کرد. سرزمین هند به خصوص از قرن نوزدهم به بعد دستخوش فراز و نشیب های بسیاری شده است؛ زیرا فرهنگ این سرزمین در محک ترازوی مغرب زمین گذاشته شد و عقلانیت، تراز ارزش گذاری آداب و باورهای مردم قرار گرفت. این امر دینداران این سرزمین را بر آن داشت تا جهت حفظ این میراث کهن تدبیر نویی اندیشه کنند. این نوشتار به شرح و تبیین دیدگاه ها و فعالیت های دو جریان مهم اصلاح طلب دینی- اجتماعی آن دوره به نام های آریا سماج و برهما سماج پرداخته است که هر دو با حفظ اصالت دینی خود، نقش تعیین کننده ای در جریانات اجتماعی و تحولات روزگار خود داشته اند و به تفسیر مجدد برخی باید و نبایدهایی پرداخته اند که توانست چهره جامعه هندو را درقرن نوزدهم جهانی تر و مقبول تر به تصویر کشد. در این نوشتار با بهره گیری از روش تاریخی و پدیدار شناسانه، به بازخوانی و تحلیل محتوایی این دو جنبش پرداخته شده است.

زبان های ایرانی و زبان های هندی هر دو از زبان های آریایی هستند. پیشینه ارتباط آن ها به سده 6 ق.م باز می گردد. در دوره های پس از میلاد هم، به سبب ورود بسیاری از کتاب های هندی در زمینه های مختلف به ایران، ارتباط بین زبان های ایرانی و هندی حفظ شد. در دوره های بعد، به خاطر تسلط سلسله های مسلمان ایرانی فارسی زبان بر آن منطقه، ارتباط بین زبان های ایرانی و هندی بیشتر شد و زبان فارسی قرن ها زبان رسمی سرزمین هندوستان بود. پیامد این ارتباط ژرف و طولانی، تاثیر این دو زبان بر همدیگر بود. این تاثیرات باعث شد که این دو زبان عناصری را از همدیگر قرض بگیرند. زبان هندی در طول این ارتباط دیرینه خود با زبان فارسی واژگان بسیاری را از این زبان قرض گرفته است. بنابراین، پیشینه ورود واژگان زبان فارسی به زبان هندی به دوره ای باز می گردد گه آغاز روابط بین ایرانیان و هندیان است. برای انجام این پژوهش، نخست وام واژه های ایرانی در هندی از واژه نامه های معتبر زبان سنسکریت و هندی استخراج شد و سپس شواهدی از متن های کهن سنسکریت و کتیبه های هندی برای واژگان ذکر شد و در خاتمه، ریشه شناسی این واژگان در زبان های ایرانی برای اثبات ایرانی بودن واژگان آورده شد. به نظر می رسد انجام این پژوهش برای تحکیم بخشیدن به شواهد تاریخی مبنی بر ارتباط ایرانیان و هندیان در دوره های مختلف تاریخی، ضروری است.

بیش از ده سال از سقوط طالبان از قدرت در افغانستان و مداخله نظامی بین المللی می گذرد؛ اما هنوز شناخت کمی از منشا و علل شورش فعلی طالبان در افغانستان وجود دارد. به رغم این که حکومت طالبان سقوط کرده است؛ اما سقوط آن ها از قدرت موجب نابودی این گروه نشده است. مبارزه با طالبان یکی از مهم ترین چالش های آمریکا، ناتو، دولت حامد کرزی و بالطبع جامعه جهانی است. چه عواملی به احیای گروه طالبان در افغانستان پس از سال 2005 میلادی کمک کرده است؟ هدف از مقاله حاضر، شناخت زمینه های عمده احیای قدرت طالبان، بررسی علت اصلی رشد آن ها و تبیین و ارائه راهکارها به منظور پایان دادن به شورش فعلی طالبان و بحران افغانستان است. طالبان افغانستان با دریافت کمک و آموزش از منابع مختلف درون پاکستان، به جنگ خود علیه دولت افغانستان ادامه می دهند. هرگونه مبارزه موفقیت آمیز با این گروه مشروط به از بین رفتن پناهگاه های موجود در پاکستان است. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی به بررسی موضوع فوق پرداخته است.

عرفان اسلامی از آغاز تا کنون گرایش های فکری متعددی در خود داشته است و بر همان اساس طریقت ها و فرقه های مختلفی در آن پا به عرصه وجود گذاشته اند. یکی از این فرقه ها، طریقه چشتیه در شبه قاره است که پیروان فراوانی در شهرهای مهم آن از جمله پنجاب، هانسی و دهلی داشت و از تشکیلات رسمی و نظام خانقاهی ویژه ای برخوردار بود. از معروفترین خانقاه های چشتیه در قرن هفتم، خانقاه شیخ فرید الدین گنج شکر معروف به بابا فرید (664 ه) در شهر اجودهن، پاک پتن شریف، بود.این پژوهش درصدد بررسی پاره ای از آداب و سنن درون خانقاه شیخ فریدالدین مانند کیفیت مرید گرفتن و بیعت کردن، مقراض کردن و کلاه دادن ... است. بررسی و پرداختن به مساله آداب و رسوم فرقه ای خاص، از جنبه های فرهنگی و اجتماعی حائز اهمیت است و از این طریق می توان به میزان پایبندی پیروان یک فرقه به سنن قبلی، حدود تغییرات، موارد جایگزین شده، علل آن و نیز نحوه خروج یا شیوع انحرافات در بین آنان پی برد.در این مقاله، آداب خانقاه بابا فرید بر اساس مندرجات یکی از نسخ راحت القلوب اثر نظام اولیا، شاگرد و خلیفه وی، هم چنین کتاب اسرار الاولیا اثر مرید و داماد و جانشین وی بدرالدین ابواسحاق بررسی شده است.

یکی از نکات مهم در متن پژوهی، تشخیص قدمت نسخ و منشا نسخ منقول از نسخ اصلی و آگاهی از صحت و اصالت آن هاست. خزانه عامره تالیف میر غلام علی آزاد بلگرامی (1116- 1200ق) به جهت تعدد نسخ خطی آن و تعدد افزوده ها و کاسته های مولف بر کتاب که تا سال ها پس از تالیف آن ادامه یافته، نمونه خوبی برای نشان دادن نحوه تشخیص منشا نسخ بر اساس یادداشت های افزوده و کاسته موجود در آن هاست. در این مقاله پس از ذکر افزوده ها و کاسته های مولف، روش مقایسه نسخه های این کتاب توضیح داده شده است.