تحقیقات اقتصاد کشاورزی
سال:1388 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:11

خاویار یکی ازمهمترین محصولات صادراتی دربخش شیلات کشور به شمار می آید. در این پژوهش به منظور مطالعه عامل های موثر بر صادرات خاویار ایران، نخست تابع عرضه صادرات برای دوره زمانی 1385 - 1370برآورد و سپس میزان نا پایداری درآمد صادراتی و نرخ رشد مرکب صادرات خاویار کشور توسط مدل روند نمایی محاسبه و در پایان با استفاده از روش سهم ثابت بازار، عملکرد صادرات خاویار ایران با میانگین جهانی آن مقایسه شده است. داده ها و آمار مورد نیاز برای این مطالعه به صورت سری زمانی و ازشرکت مادر تخصصی ایران، اداره بازرگانی، اداره کل شیلات مازندران، اداره امور ماهیان خاویاری مازندران، بانک مرکزی و سایر سازمان های وابسته جمع آوری شده است. نتایج بدست آمده ازبررسی تابع عرضه صادرات نشان می دهد که میان متغیرهای تولید داخلی و نرخ ارز با میزان صادرات خاویار رابطه ای مثبت ومعنی دار وجود دارد، درحالی که بین قیمت جهانی خاویار و میزان صادرات آن رابطه ای معکوس و معنی دار وجود دارد. نرخ رشد تولید و صادرات خاویار در طول دوره، منفی و نرخ رشد قیمت جهانی خاویار مثبت است. اثرتجارت جهانی نیز بیشترین سهم را درکاهش صادرات داشته است. نتایج بدست آمده نشان می دهد که علت اصلی ناپایداری درآمد صادراتی به عرضه آن مربوط می شود. بنابراین، بایستی با نظارت و کنترل ویژه بر زیستگاهها و صیدگاههای این ماهیان، با پدیده قاچاق که سهم زیادی در کاهش میزان تولید دارد، مبارزه شود. همچنین می توان با روی آوردن به پرورش ماهیان خاویاری و تقویت این بخش و صادر کردن خاویار پرورشی، تا حدودی این کاهش در تولید و صادرات و در پی آن کاهش درآمد صادرتی ناشی از آنها را جبران کرد.

در این مقاله کارایی نظام کنونی بیمه کشاورزی در کاهش ریسک گریزی، نا برابری درآمدی کشاورزان و عامل های موثر بر پذیرش بیمه محصولات کشاورزی و بر گرایش بهره برداران به مخاطره بررسی شده است. داده های مورد نیاز این مطالعه از پرسشنامه های 170 بهره بردار گندمکار بیمه شده و بیمه نشده شهرستان فسا، که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده، انتخاب شده بودند، استخراج گردید. روحیه کشاورزان در برخورد با مخاطرات و تاثیر بیمه بر ایجاد برابری درآمدی در گروههای بیمه شده و بیمه نشده، به ترتیب، با استفاده از روش معادل قطعی محتمل برابر و تعیین "ضریب جینی" مشخص گردید. افزون بر آن، تابع تقاضای بیمه بهره برداران با استفاده از "روش گودوین" برآورد شد و عامل های موثر بر آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.برآورد درجه ریسک گریزی بهره برداران عضو نمونه مورد مطالعه نشان داد که بیمه بر چگونگی نگرش کشاورزان به مخاطره تاثیر گذاشته و موجب کاهش سطح ریسک گریزی آنها شده است. افزون بر آن، محاسبه و مقایسه ضرایب جینی نمایانگر تاثیر مثبت بیمه محصولات کشاورزی بر کاهش نابرابری بهره برداران کشاورزی است. تخمین تابع تقاضا نشان داد که سطح زیرکشت گندم، نسبت غرامت به حق بیمه، درجه ریسک گریزی، تحصیلات، تجربه، سن و مالکیت مزرعه بر تقاضای بیمه تاثیر مثبت دارد. در نهایت، بررسی عامل های موثر بر گرایش بهره برداران به مخاطره در نمونه مورد مطالعه نشان داد که کار تمام وقت افراد خانوار، روش آبیاری مورد استفاده، بیمه محصولات کشاورزی، اعتبارات و مالکیت زمین بر گرایش آنان به مخاطره تاثیر مثبت دارد.

با توجه به اینکه برنج یکی از مهمترین غلات تولیدی کشور بوده و استان مازندران بخشی از مناطق مهم در تولید این محصول است، در این مقاله مزیت نسبی ارقام گوناگون این محصول در استان مازندران مورد بررسی قرار گرفته است. آمار و داده های مورد نیاز در این مطالعه که شامل قیمت محصول و هزینه های تولید در سال های موردنظر است از منابع وزارت جهاد کشاورزی، مرکز آمار ایران و سایت سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد (فائو) بدست آمده و برای تعیین مزیت نسبی ارقام گوناگون برنج در مازندران (دانه بلند مرغوب، دانه بلند پر محصول، دانه متوسط مرغوب و دانه کوتاه) از شاخص هزینه منابع داخلی در بین سال های 1360 تا 1386 استفاده شده است. با استفاده از تابع لگاریتمی و روش رگرسیون های به ظاهر نا مرتبط عامل های کارآمد بر روند تغییرات این شاخص تعیین شده است. بر اساس نتایج بدست آمده، با محاسبه شاخص هزینه منابع داخلی مشخص شد که در دوره موردنظر و در استان مازندران، تولید برنج دانه بلند مرغوب بین سال های 76 تا 86، برنج دانه بلند پر محصول و دانه متوسط مرغوب بین سال های 79 تا 86 و برنج دانه کوتاه در سال 78 و بین سال های 80 تا 86 از مزیت نسبی برخوردار بوده است. همچنین، متغیرهای عملکرد در هکتار و نرخ ارز خارجی بر روی مزیت نسبی ارقام دانه بلند مرغوب، دانه بلند پر محصول و دانه متوسط مرغوب و متغیر هزینه سایه ای نهاده های تجارت ناپذیر بر روی ارقام دانه کوتاه بیشترین تاثیر را داشته اند. در ضمن، روند زمانی تغییرات شاخص هزینه منابع داخلی نشان می دهد که سیاست های اتخاذ شده از سوی دولت در دوره زمانی مورد مطالعه باعث بوجود آمدن روندی مثبت، اما محدود در جهت ایجاد مزیت نسبی برای ارقام گوناگون برنج در استان مازندران شده است.

در دهه های اخیر به دلیل بروز بحران آب، بیشتر کشورها به اتخاذ سیاست های نو در مورد مدیریت تقاضای آب به جای مدیریت عرضه آب گرایش یافته اند. آب مهمترین عامل محدود کننده توسعه اقتصادی و نیز مهمترین نهاده کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک ایران است. هدف این پژوهش، ارزیابی اثرات سیاست های گوناگون کاهش میزان آب مصرفی و افزایش قیمت هر مترمکعب آب بر الگوی کشت می باشد. داده های مورد مطالعه با مصاحبه حضوری در میان بهره برداران منتخب مناطق کشاورزی آسپاس و بکان شهرستان اقلید که دارای منابع آب زیرزمینی و سطحی می باشد، بدست آمد. با انتخاب مزارع نمونه از راه نمونه گیری تصادفی، محاسبه مدل برای هر دو ناحیه انجام شد. در این مطالعه اثر راههای گوناگون کاهش مصرف آب بر الگوی استفاده از آن و بازده ناخالص برآورد شد. یافته های مطالعه نشان داد که در مورد نخست، با استفاده از الگوی برنامه ریزی ریاضی مثبت و تابع تولید با کشش جانشینی ثابت، با اتخاذ سیاست کاهش در موجودی آب مصرفی، الگوی کشت بهینه در سطح10% نسبت به حالت مبنا تغییری چندان نمی یابد. در مورد دوم، دو برابر نمودن قیمت هر متر مکعب آب مصرفی در میزان مصرف آن تاثیری ندارد و الگوی بهینه بار دیگر همان مقادیر سال مبنا را تولید می کند.

در این مطالعه، الگوی کارایی فنی در تولید گندم در طی سال های 84 - 1381 در 78 شهرستان از استان های اصفهان، تهران، فارس، خراسان رضوی، کرمان، قم و مرکزی مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور، ابتدا پس از برآورد شکل تابعی ترانسلوگ به روش پنل و انتخاب آن به عنوان شکل بهینه، کارایی فنی شهرستان ها به روش تحلیل مرزی تصادفی اندازه گیری شد. نتایج این بررسی نشان داد که میانگین کارایی فنی در شهرستان های مورد بررسی 88 درصد بوده است که از کمینه 59 درصد تا بیشینه 97 درصد نوسان داشته است. همچنین مشخص شد که از نظر استانی ، استان اصفهان با 91.8 درصد بیشترین و استان کرمان با 76.8 درصد کمترین کارایی را در تولید گندم دارا می باشد.

در این مطالعه اثرات مداخله دولت بر عرضه، عملکرد و سطح زیرکشت محصول گندم از راه محاسبه نرخ حمایت اسمی بررسی شد. داده های مورد نیاز از منابع آماری گوناگون از جمله: آمار نامه های وزارت کشاورزی وFAO  طی دوره 1353 - 1385 بدست آمد. ایستایی متغیرها بررسی شد و پس از تعیین نرخ حمایت اسمی با استفاده از مدل ARDL  و مدل مارک نرلاو، اثر سیاست حمایتی بررسی گردید. نتایج مطالعه نشان داد که نرخ حمایت اسمی گندم طی دوره منفی بوده است به این معنی که از این محصول نه تنها حمایتی نشده بلکه به گونه ضمنی از تولید کنندگان گندم مالیات نیز اخذ شده است. این در حالی است که میزان حمایت منفی در کل دوره یاد شده یک روند کاهشی آهسته نشان می دهد به گونه ای که در سال های پایانی میزان حمایت منفی یا به بیان دیگر میزان اختلاف قیمت داخلی گندم با قیمت جهانی آن کاهش یافته است. در دوره کوتاه مدت متغیر قیمت واقعی گندم تاثیر شایان توجهی بر افزایش عرضه گندم ندارد در حالی که در بلند مدت قیمت واقعی گندم، تغییرات فناوری و سطح زیر کشت بر عرضه گندم اثر مثبت دارد. همچنین نتیجه مطالعه نشان داد که متغیر نرخ حمایت اسمی تاثیری بر سطح زیر کشت ندارد و تنها متغیر سطح زیر کشت در دوره قبل بر آن اثر معنی دار دارد.

ذرت دانه ای پس از گندم و جو به عنوان سومین محصول استراتژیک کشاورزی در جهان، اهمیت دارد. در ایران نیز این محصول به عنوان منبع اصلی تامین انرژی در تغذیه طیور دارای اهمیت است. در این پژوهش با استفاده از روش برنامه ریزی خطی، مزیت نسبی ذرت دانه ای با استفاده از داده های سال 84 - 1383 در شهرستان های مناطق سرد خشک و نیمه خشک استان فارس مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بدست آمده از برآورد شاخص های مزیت نسبی نشان داد، با وجود اینکه ذرت دانه ای در همه شهرستان های مورد مطالعه استان فارس دارای مزیت نسبی است، تنها در شهرستان نیریز سطح زیر کشت محصول ذرت دانه ای در الگوی بهینه کشت، افزایش می یابد. همچنین مقایسه الگوی بهینه کشت ناشی از مدل های برنامه ریزی خطی با رتبه بندی محصولات بر اساس شاخص های مزیت نسبی بیانگر آن بود که محدودیت و میزان دسترسی به منابع، منجر به انتقال مزیت نسبی در تولید، از محصولی به محصول دیگر می شود. عامل هایی همچون سیاست های حمایتی، تناوب زراعی و محدودیت منابع نیز می تواند در مزیت نسبی، ترکیب و مقدار بهینه کشت، کارآمد باشند.

جایگاه تفرجگاههای شهری در گذران اوقات فراغت و ایجاد شادابی روحی شهروندان دارای اهمیت است. در این پژوهش با استفاده از رهیافت دو مرحله ای هکمن، میانگین تمایل به پرداخت سالانه بازدیدکنندگان بوستان محتشم شهر رشت برآورد شد و عامل های موثر بر تمایل به پرداخت بازدیدکنندگان از عامل های موثر بر میزان تمایل به پرداخت بازدیدکنندگان تفکیک شد. داده های مورد نیاز از راه مصاحبه حضوری و تکمیل پرسشنامه از بازدیدکنندگان این بوستان جمع آوری شد. 81 درصد از 191 بازدیدکننده مورد بررسی، حاضر به پرداخت مبلغی جهت استفاده تفریحی از بوستان محتشم رشت بوده، این درحالی است که بر اساس یافته های پژوهش متوسط تمایل به پرداخت سالانه هر بازدیدکننده 4260 ریال است. نتایج پژوهش نشان داد که ارزش تفریحی سالانه بوستان یاد شده بیش از 856 میلیون ریال است.