علوم زیستی گیاهی
سال:1396 | دوره:9 | شماره:33 |تعداد مقالات:6

گردوی ایرانی (Juglans regia L.) متعلق به خانواده گردوسانان (Juglandaceae) و یکی از مهم ترین محصولات خشکبار در ایران است. در پژوهش حاضر، برخی ژنوتیپ های جمع آوری شده گردو از مناطق مختلف غرب ایران بر اساس ویژگی های میوه و نشانگر مولکولی RAPD ارزیابی شدند. بررسی حاضر در قالب دو آزمایش جداگانه انجام شد که در آزمایش اول، توانمندی ژنتیکی 119 ژنوتیپ گردو بر اساس 29 ویژگی مربوط به دانه و مغز ارزیابی شد. نتایج اولیه ارزیابی ویژگی های مورفولوژیک میوه نشان دادند تنوع زیادی در برخی از صفات مانند شکل میوه، ضخامت پوسته سخت، قطر دانه و جدا شدن لپه از دانه در ژنوتیپ های بررسی شده وجود دارد و وزن دانه از 7 تا 8.19 گرم متغیر بود. در آزمایش دوم، تنوع ژنتیکی بین 50 ژنوتیپ گردوی انتخابی با 13 نشانگر RAPD بررسی شد. در مجموع، 84 آلل از 13 مکان RAPD تکثیر شد و اندازه آلل در محدوده 140 تا 2500 جفت باز متغیر بود. تعداد آلل های مشاهده شده برای هر مکان در دامنه 4 (OPA-18 و OPA-13) تا 11 آلل (OPA-09) با میانگین 6.46 آلل متغیر بود. شاخص اطلاعاتی شانون (I) برای مکان OPA-09، زیاد (3.20) و برای مکان OPA-18، کمترین مقدار (0.7) بود و میانگین آن بین همه مکان های RAPD،1.66 ثبت شد. دامنه ضریب تشابه ژنتیکی جاکارد میان ژنوتیپ ها از 0.08 تا 0.79 متغیر بود. تجزیه خوشه ای با روش UPGMA بر اساس داده های RAPD، خویشاوندی ژنتیکی زیادی را بین ژنوتیپ ها نشان داد و در فاصله ژنتیکی 0.46، به 5 گروه اصلی تقسیم شدند. نتایج کلی نشان دادند برخی از این ژنوتیپ ها صفات مطلوبی دارند که می توانند منابع ژنتیکی باارزشی برای اصلاح گردو باشند.

بور و آهن دو عنصر کم مصرف ضروری برای گیاهان عالی هستند که کاهش دسترسی به آنها می تواند بر فرایندهای حیاتی تاثیر نامطلوبی بگذارد. برای بررسی اثر کمبود این عناصر بر سورگوم، بذرهای سترون دو رقم کیمیا و شوگرگریز در محیط تغییر یافته Murashige-Skoog به ترتیب در شرایط بدون بوریک اسید (H3BO3) و حاوی نصف غلظت آهن، کشت و گیاهچه ها پس از 21 روز برداشت شدند؛ سپس محتوای رنگیزه های فتوسنتزی، کربوهیدرات ها و ترکیبات فنلی و فعالیت آنزیم فنیل آلانین آمونیا لیاز (PAL) اندازه گیری شدند. نتایج نشان دادند، محتوای کلروفیل a و b تنها در رقم کیمیا در تیمار کمبود بور، به ترتیب 58 و 38 درصد و در کمبود آهن، 85 و 75 درصد نسبت به شاهد به طور معنی دار افزایش یافت. محتوای کاروتنوئیدها در تیمار کمبود آهن در شوگرگریز، 8 درصد و در کیمیا 80 درصد نسبت به شاهد افزایش و در تیمار کمبود بور، در شوگرگریز حدود 24 درصد کاهش و در کیمیا 26 درصد افزایش یافت. در ریشه رقم شوگرگریز محتوای پلی ساکاریدها و قندهای احیاکننده در کمبود بور بیش از دو برابر افزایش یافت؛ ولی در تیمار کمبود آهن، افزایش محتوای قندهای احیاکننده، حدود 58 درصد بود. در رقم کیمیا، محتوای قندهای احیاکننده گیاهچه ها در کمبود بور تفاوت معنی داری نسبت به شاهد نشان نداد و تنها در شرایط کمبود آهن، این شاخص حدود 25 درصد در ریشه ها بیشتر شد. محتوای ترکیبات فنلی ریشه ها با کاهش دسترسی به این دو عنصر در هر دو رقم، 20 تا 35 درصد کاهش یافت؛ ولی در اندام هوایی تغییر معنی داری مشاهده نشد. بین فعالیت آنزیم فنیل آلانین آمونیا لیاز و محتوای ترکیبات فنلی ریشه سورگوم گیاهان در شرایط تنش، همبستگی مثبت وجود داشت؛ به طوری که با کاهش فعالیت آنزیم فنیل آلانین آمونیا لیاز در ریشه ها ذخیره ترکیبات فنلی نیز کاهش یافت. شاید افزایش محتوای کاروتنوئیدها، قندهای احیاکننده و ترشح ترکیبات فنلی در مرحله دانه رستی سورگوم، بخشی از راهکارهای مقابله با تنش اکسیداتیو ناشی از کمبود مواد غذایی در ریشه باشند.

برای مقایسه پاسخ های فیزیولوژیک کتان Linum usitatissimum L. به تنش خشکی، شوری و محلول پاشی با سالیسیلیک اسید، ﭘﮋوﻫﺶ حاضر ﺑﻪﺻﻮرت ﮔﻠﺪاﻧﻲ و در ﮔﻠﺨﺎﻧه تحقیقاتی داﻧﺸﻜﺪه ﻛﺸﺎورزی داﻧﺸﮕﺎه ﻳﺎﺳﻮج در سال 1394 به صورت ﻓﺎﻛﺘﻮرﻳﻞ با ﻃﺮح پایه کاملا ﺗﺼﺎدﻓﻲ در ﺳﻪ ﺗﻜﺮار انجام شد. تیمارها شامل سطوح مختلف تنش شوری و خشکی با پتانسیل های اسمزی 2-، 4-، 7- و 9- بار در 8 سطح بودند که با یک تیمار شاهد (در محلول هوگلند) اعمال شدند. عامل دوم شامل محلول پاشی ﺳﺎﻟﯿﺴﯿﻠﯿﮏ اﺳﯿﺪ در دو سطح صفر (شاهد) و 0.5 میلی مولار بود. شوری با سدیم کلرید و خشکی با پلی اتیلن گلیکول 6000 اعمال شدند. نتایج نشان دادند که شوری و خشکی کاهش پروتئین محلول برگ، فعالیت آنزیم کاتالاز، محتوای کلروفیل کل و کارتنوئید را باعث شد؛ ولی سالیسیلیک اسید توانست اندکی از این کاهش جلوگیری کند. محتوای پرولین و قندهای محلول و مالون دی آلدهید با افزایش شوری و خشکی نسبت به شاهد افزایش معنی داری نشان داد. سالیسیلیک اسید نتوانست از افزایش مالون دی آلدهید جلوگیری کند. وزن خشک اندام هوایی و ریشه در تیمارهای مختلف تنش شوری و خشکی نسبت به سطوح بدون تنش (شاهد)، کاهش معنی داری نشان داد و سالیسیلیک اسید توانست از کاهش وزن جلوگیری کند. به طور کلی در بیشتر صفات، صدمه خشکی بیشتر از شوری بود و سالیسیلیک اسید توانست از صدمات تنش بر کتان جلوگیری کند.

گیاه غازایاقی (Falcaria vulgaris) یکی از گیاهان مرتعی، یکساله و پایا از تیره Apiaceae (چتریان) است که در طب سنتی ایران، گیاهی با خواص دارویی شناخته می شود. در پژوهش حاضر مراحل تشکیل گل و اجزای آن درگیاه غاز ایاقی بررسی شدند. گل ها و غنچه ها در مراحل مختلف نمو برداشت شدند و در FAA تثبیت و سپس در الکل 70 درصد نگه داری شدند. نمونه ها پس ازآماده شدن و قالب گیری در پارافین، با میکروتوم برش گیری و با هماتوکسیلین - ائوزین رنگ آمیزی شدند. نتایج نشان دادند توالی بنیان گذاری اندام های گل از ترتیب راس گرایی پیروی می کند و تشکیل پرچم و مادگی با فاصله زمانی اندکی رخ می دهد. ساختار گل شامل پنج کاسبرگ، پنج گلبرگ سفید جدا، پنج پرچم، تخمدان دو برچه ای، دوخانه ای و زیرین است. کانال های ترشحی شیزوژنی در دیواره تخمدان مشاهده شدند. میکروسپورزایی ازنوع هم زمان و بساک از نوع چهارکیسه ای است. دانه گرده، دوسلولی و سه شیاری است. تخمک از نوع واژگون، تک پوسته ای و کم خورش است. نمو کیسه رویانی بر اساس الگوی تک اسپوری و نوع پلی گونوم انجام می شود.

بررسی شکل نمودار پاسخ گونه های گیاهی نسبت به متغیرهای محیطی یکی از مسائل و موضوعات اساسی در علم بوم شناسی (اکولوژی) مرتع است. هدف از پژوهش حاضر، ارزیابی پاسخ گونه های Bromus tomentellus و Festuca ovina در منطقه آبخیز گلندرود استان مازندران نسبت به متغیرهای محیطی با الگوی جمعی تعمیم یافته بود. برای انجام پژوهش حاضر، 153 پلات یک متر مربعی در طول شیب ارتفاعی برداشت شدند. نمونه برداری با روش تصادفی - سیستماتیک انجام و در سطح نمونه گیری، حضور دو گونه B tomentellus و F. ovina، ارتفاع از سطح دریا، شیب و جهت ثبت شد. همچنین در مرکز هر پلات، نمونه های خاک از عمق صفر تا 20 سانتی متری برداشت شدند. در هر پلات ویژگی های خاک شناسی شامل pH محلول، نیتروژن (N)، هدایت الکتریکی (EC)، کربن آلی، درصد شن، سیلت و رس اندازه گیری شدند. برای بررسی شکل نمودار پاسخ برای متغیرهای یاد شده، از الگوی GAM با پراکنش دوجمله ای استفاده شد. داده ها با نرم افزار R، نسخه 3.0.2، تحلیل و ارزیابی شد. نتایج نشان دادند که متغیر ارتفاع از سطح دریا مهم ترین عامل تاثیرگذار بر احتمال حضور گونه B. tomentellus است؛ در حالی که مهم ترین متغیر تاثیرگذار بر حضور گونه F. ovina، متغیر درجه حرارت و درصد شیب است. مقدار رس و سیلت، شاخص هایی هستند که تاثیر منفی بر توزیع دو گونه B. tomentellus و F. ovina داشته اند و با افزایش درصد رس و سیلت خاک امکان حضور هردو گونه کاهش یافته است.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی گونه های گیاهی، معرفی فلور، تعیین شکل های زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان کوه نوا در استان کرمانشاه انجام شد. منطقه کوه نوا با مساحت 7000 هکتار، مقدار بارندگی سالانه 348.1 میلی متر متوسط دمای سالانه 13.7 درجه سانتی گراد در جنوب غربی استان کرمانشاه واقع شده است. ارتفاع کوه نوا از سطح دریا 2500 متر است. روش جمع آوری گیاهان، روش مرسوم بررسی های تاکسونومیک منطقه ای بود. 800 نمونه گیاهی از نقاط مختلف منطقه، بین ارتفاعات 1600 تا 2500 متر در دو فصل رویشی و بین سال های 1389 تا 1390 جمع آوری و در هرباریوم دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد و هرباریوم مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه نگهداری شدند. شکل زیستی گونه های گیاهی با روش Raunkiaer مشخص شد. جایگاه منطقه کوه نوا از نظر طبقه بندی جغرافیای گیاهی ایران بر اساس پراکنش جغرافیایی و منابع بررسی شد. از 177 گونه شناسایی شده در کوه نوا 136 گونه دولپه ای و 41 گونه تک لپه ای حضور دارند. این گونه ها به 37 تیره و 129 جنس تعلق دارند. تیره های مهم به ترتیب عبارتند از: Fabaceae (16.69 درصد)، Asteraceae (16.69 درصد) و Poaceae (11.86 درصد). تروفیت ها با 69 گونه (38.98 درصد) فراوان ترین شکل زیستی هستند. 97 گونه (54.8 درصد) متعلق به ناحیه ایرانی - تورانی و از این تعداد، 8 گونه بوم زاد ایران هستند.