تاکسونومی و بیوسیستماتیک (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1395 | دوره:8 | شماره:27 |تعداد مقالات:6

تعداد 34 نمونه موش (24♂♂10♀♀) از باغهای سیب و مزارع یونجه شهرستان های ارومیه، سلماس، خوی، ماکو، میاندوآب، شاهین دژ و تکاب آذربایجان غربی جمع آوری گردید. نمونه ها با استفاده از تله های زنده گیر، تله های کشته گیر و دستی هنگام آبیاری غرقابی جمع آوری شد و طی بررسی های ریخت شناسی، جمجمه و نیز استخراج کروموزوم ها و تعیین نقشه کاریوتیپ (برخی از نمونه های زنده) در حد گونه شناسایی شدند. سپس، جهت نگهداری در موزه بخشی از نمونه ها تاکسیدرمی شدند. نمونه های جمع آوری شده همگی متعلق به جنس (Microtus (Microtus Schrank، 1798 بودند. از حدود 53 گونه از این جنس در جهان شناسایی شده است که دو گونه آن (1779، Pallas و 1773، M.socialis Pallas) در بسیاری از باغات و مزارع یونجه استان خسارت زا هستند. از جنس Microtus دو گونه جدید از سلماس و تکاب جمع آوری گردید که در مراحل شناسایی هستند. جنس دیگری که در باغات نزدیک کوهپایه ها و دشت ها و همچنین بیشتر در مراتع استان خسارت می زند 1814، Ellobius Fisher یا موش کور است.

جنس تمشک، از تیره Rosaceae، حدود 750 گونه در دنیا دارد که هشت گونه و پنج دورگه آن از ایران گزارش شده است. در پژوهش حاضر، صفات تشریحی ساقه، برگچه، دمبرگ، گوشوارک و دمگل در هفت گونه از جنس تمشک Rubus متعلق به زیرجنس Rubus شامل: R.caesius، R. discolor، R. dolichocarpus، R. hirtus، R. hyrcanus، R.persicus و R. sanctus بررسی شد. نمونه های گیاهی جمع آوری شده در محلول تثبیت کننده قرار گرفته، سپس برش های متعددی از آنها تهیه شد که پس از رنگ آمیزی با رنگ های سبز متیل و کارمن و تهیه اسلاید، با میکروسکوپ نوری مطالعه شد. در ساختار تشریحی، تعداد پنج صفت کیفی، شامل: شکل سطح مقطع عرضی، نوع کرک های پوششی و غده ای، حضور یا عدم حضور غده های پایک دار چوبی، پراکنش بلور اگزالات کلسیم و ضخامت کوتیکول در بین گونه ها در اندام های مختلف مطالعه شده و پنج صفت کمی، از قبیل: تعداد دستجات آوندی، تعداد لایه های کلانشیم (در ساقه و دمبرگ)، تعداد لایه های پارانشیم نرده ای و پارانشیم اسفنجی (در برگچه) و حضور یا عدم حضور پارانشیم نرده ای در گوشوارک با ارزش است و می تواند برای تشخیص گونه ها استفاده شود.

پناهگاه حیات وحش میاندشت با وسعت 84435 هکتار، با میانگین بارندگی سالانه 250 میلی متر و محدوده ارتفاعی 912 تا 1085 متر از سطح دریا در جنوب غرب استان خراسان شمالی قرار دارد. پژوهش حاضر، به منظور معرفی رستنی های منطقه انجام شد. جمع آوری گیاهان طی سال های 1389 تا 1392 با روش پیمایشی و اکوفیتوسوسیولوژی انجام شد. در مجموع، 260 تاکسون متعلق به 156 جنس و 38 تیره از نهاندانگان و بازدانگان در منطقه شناسایی شد. نتایج نشان داد که تیره های Chenopodiaceae، Asteraceae، Brassicaceae، Papilionaceae و Poaceae به ترتیب با بیشترین تعداد گونه در منطقه حضور دارند و جنس Astragalus بزرگترین جنس در فلور منطقه است. بر اساس طبقه بندی Raunkiaer، 53.46 درصد گونه ها تروفیت، 18.08 درصد همی کریپتوفیت، 13.46 درصد کامه فیت، 8.85 درصد ژئوفیت و 5.38 درصد فانروفیت هستند. 24 آرایه (9.23 درصد از کل گونه ها) متعلق به 13 تیره، انحصاری ایران هستند. 17 گونه با خطر انقراض پایین و 243 گونه در زمره گیاهان فاقد اطلاعات کافی در منطقه تشخیص داده شد. بررسی پراکنش جغرافیایی گونه ها نشان داد که عناصر انحصاری ایرانی-تورانی با 67.31 درصد بیشترین تعداد را دارند. عناصر مشترک ایرانی-تورانی و صحرا-سندی 11.92 درصد، عناصر مشترک ایرانی-تورانی و اروپا-سیبری 4.23 درصد، ایرانی-تورانی/مدیترانه ای 3.46 درصد و عناصر سه ناحیه ای 8.46 و عناصر چندناحیه ای 4.62 درصد از کل فلور را تشکیل می دهند.

در پژوهش حاضر، ضمن شناسایی خزه های پوست نشین روی درختان انجیلی، تغییرات غنای گونه ای و درصد پوشش آنها با تغییر ارتفاعات مختلف روی تنه و دو جهت جغرافیایی در جنگل های جلگه ای و حفاظت شده دانشگاه تربیت مدرس در شرق شهرستان نور بررسی شد. در این رابطه، تعداد 20 پایه از درختان انجیلی با قطر بیش از 40 سانتی متر به طور تصادفی در منطقه انتخاب شد. نمونه برداری و ثبت مشخصات پوشش خزه ای روی پوست درختان با برداشت از سطح قاب های مستطیلی به ابعاد 40´30 سانتی متر در دو جهت شمالی و جنوبی و در چهار طبقه ارتفاعی واقع در ارتفاع 0-160 سانتی متری از تنه درختان انجام شد. نتایج مطالعات تاکسونومیک خزه ها نمایانگر حضور 17 گونه خزه روی درختان انجیلی بود که در این میان، گونه انحصاری Palamocladium euchloron بالاترین میانگین درصد پوشش را داشت. در این رابطه، سهم تیره Brachytheciaceae با 7 گونه بیشتر بود. همچنین، نتایج نشان داد که میزان غنا و درصد پوشش خزه ها در جهت شمالی و در قسمت های پایین درخت بالاترین میانگین را در بر داشته است که دلیل عمده آن را می توان فراوانی رطوبت در جهت شمالی و در قسمت های پایین درخت نام برد. نتایج این تحقیق به خوبی نمایانگر ارتباط بین تغییرات توزیع و میزان فراوانی مهم ترین عناصر زیستی اکوسیستم های جنگلی شمال در رابطه با تغییر ارتفاع و جهت جغرافیایی تنه درختان است.

سرده Phlomoides یکی از بزرگترین و چالش برانگیزترین سرده های طایفه Phlomideae است. مطالعه تشریح مقایسه ای دمبرگ و پهنک برگ در 17 گونه Phlomoides به نمایندگی از چهار بخشه این سرده در ایران، به منظور تخمین زدن اهمیت صفات تشریحی در تعیین حد و مرزهای درون سرده ای و بین گونه ای انجام شد. صفات تشریحی که در پژوهش حاضر به دست آمد، مطالعات پیشین در مورد این گروه را تایید می نماید. به نظر می رسد تشریح دمبرگ و برگ در تقیسمات درون سرده ای، مانند تعیین حد و مرز بین بخشه ها می تواند بسیار مفید باشد. از جمله مهم ترین صفات تشریحی مطالعه حاضر می توان به صفات: شکل مقطع عرضی، طول محور پشتی و پشتی-شکمی، دسته آوندی مرکزی، وجود یا فقدان غلاف آوندی، ضخامت آبکش، ضخامت بافت چوبی، نوع و ضخامت لایه های کلانشیم گوشه ای و مماسی اشاره کرد. بر اساس نتایج حاصل از پژوهش حاضر، تمام گونه های بخشه Eremostachys به واسطه داشتن صفات تشریحی مشترک از سایر بخشه های این سرده قابل تفکیک هستند، در حالی که تمام گونه های بخشه Filipendula فاقد یک صفت مشترک تشریحی بوده، نیاز به بازنگری دارند.

شناسایی پوشش گیاهی و بررسی جغرافیایی گیاهی یک ناحیه مشخص، راهکارهای مناسب را برای تعیین قابلیت های گیاهی، دارویی، غذایی و جنبه های مختلف ارایه می دهد. در عین حال، عامل موثری در سنجش و ارزیابی وضعیت کنونی و پیش بینی وضعیت آینده به شمار می رود و برای اعمال مدیریت در منطقه نقش به سزایی دارد. پژوهش حاضر، به منظور بررسی پوشش گیاهی حوزه راژان با هدف دستیابی به اطلاعات مناسب جهت مدیریت صحیح و شناخت استعدادها و پتانسیل های موجود در حوزه در سال های 1392 تا 1393 انجام گرفت. حوزه راژان در استان آذربایجان غربی- شهرستان ارومیه در موقعیت جغرافیایی 54”، 46’ و 44o تا 57”، 53’ و 44o طول شرقی و 53”، 21’ و 37o تا 56”، 23’ و 37o عرض شمالی در ارتفاع 3215 متری از سطح دریا واقع شده است. میانگین بارندگی و دمای سالیانه منطقه طی دوره آماری ده ساله به ترتیب 459.2 میلی متر و 5.6 درجه سانتیگراد است. بررسی انتشار جغرافیایی فلور منطقه نشان داد که بیشترین پراکنش جغرافیایی به ناحیه ایرانی-تورانی تعلق دارد. طی این بررسی، تعداد 91 گونه گیاهی متعلق به 73 جنس و 21 تیره جمع آوری و شناسایی شد. مهم ترین تیره های گیاهی از نظر بیشترین تعداد گونه شامل Poaceae با 21 گونه، Asteraceae 16 با گونه و Fabaceae با 9 گونه بود. تیره Poaceae با 14 جنس، Asteraceae با 12 جنس و Fabaceae با 9 جنس به ترتیب بیشترین تعداد جنس را به خود اختصاص داده اند. همی کریپتوفیت ها با 53 گونه (58 درصد)، تروفیت ها با 15 گونه (17درصد)، کامه فیت ها با 10 گونه (11 درصد)، کریپتوفیت ها با 7 گونه (8 درصد)، ژئوفیت ها با 4 گونه (4 درصد) و فانروفیت ها با 2 گونه (2 درصد) مهم ترین اشکال زیستی عناصر گیاهی منطقه را تشکیل می دهند.