دراسات الادب المعاصر (التراث الادبی)
سال:1388 | دوره:1 | شماره:4 |تعداد مقالات:12

إن الأبحاث التی نشرت فی هذا العدد، تحتوی علی میادین، من المعرفة فی الأدب و النقد و اللغة ... و لا ترتکز علی محور بعینه، لأن الأدب بشکله و مضمونه فی جمیع اللغات العالمیة لایبحث حول موضع خاص، و یتنوع بوصفه باحثاً جوانب کثیرة، و نحن فی هذا العدد من (فصلیة التراث الادبی) قد نشرنا موضوعات فی مجالات متنوعة مع الحفاظ علی المستویین الأدبی و الفکری للمجلة.

چکیده عربی: امتازت دولة الکویت بحرکة شعریة نشطة فی العقود الأخیرة من القرن الماضی وفی مطلع القرن الحاضر ما یثیر تساؤلات عمیقة عن خلفیتها. فهل الرخاء المادی الناتج عن ظهور النفط أدی إلی هذا النشاط؟ أم کانت الأیام الماضیة تحمل شعراء کثیرین ذوی جهود شعریة جبارة بینما لم یکن شعرهم من الدرجة اللائقة ثم لم تصل إلینا أسماؤهم بل وصلت أسماء المجیدین منهم حیث أن البقاء للأصلح عادة.هذا وإن الشعراء ما کانوا مکترثین بتسجیل شعرهم فی الماضی لما کانوا ینشدونه لعدم تقدم وسائل الکتابة و غیرذلک من الأسباب التی تجعلنا نتساءل عن عدد الشعراء فی الماضی و محاولاتهم الشعریة. ولکن هناک سؤال آخر و هو أن الشعر العربی الفصیح متی بدأ ظهوره فی الکویت؟ وما دور تطور الحیاة السیاسیة والاقتصادیة والاجتماعیة والثقافیة فی تنمیة الحرکة الشعریة؟ یحاول هذا المقال أن یجیب عن هذه الأسئلة کما یقسم الشعراء الکویتیین إلی أجیال ثلاثة وفقا للظروف المعیشیة والتطورات الشاملة النطاق. چکیده فارسی: جریان های شعری کشور کویت در واپسین سال های سده پیش وسال های آغازین سده کنونی، همواره دارای رشدی روزافزون بوده است. این رونق پرسش هایی عمیق از گذشته بازار شعر و شاعری در این کشور بر می انگیزاند. آیا بهبود اوضاع مادی ناشی از پیدایش نفت به این رونق انجامیده است؟ یا اینکه در روزگاران دیرین نیز شاعرانی بسیار میزیسته اند و بازار شعر و شاعری پر رونق بوده است، لیکن شعر ایشان از ارزش چندانی بهره مند نبوده است و از آن روی تنها نام پرآوازه ترینشان به ما رسیده است؟شاعران پیشاهنگ کویتی به ثبت شعر خود توجهی چندان نداشته اند. عدم پیشرفت ابزار نوشتار و دیگر دلایل باعث شده ما از تعداد شاعران پیشاهنگ وروی کردهای شعریشان پرسش نماییم. آخرین پرسش ما درباره زمان پیدایش شعر عربی فصیح در کویت است و اینکه دگرگونی اوضاع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی چه نقشی در رشد جریان های شعری داشته است؟ مقاله پیش رو بر آن است برای پرسش های پیش پاسخی بیابد و بر این اساس شاعران کویت را با توجه به دگرگونی های یاد شده به سه نسل تقسیم کرده است.

چکیده عربی: إنَّ المعارضات قصائد یحاکی بها أصحابُها سابقاتِها اللامعاتِ وزنا وقافیةً ومضمونا. وعلی مدی التاریخ الطویل للأدب العربیِّ تمتعت بأسالیب شدیدة التنوُّع یلامسها الإبداعُ أحیانا. فمن الممکن أن تدرسها الأسلوبیَّة (النابعة عن البنیویة) بمناهجها التحلیلیَّة دراسةً تضمُّ الجمالیَّات اللغویَّة والبلاغیَّة والموسیقیَّة والتناصِّیَّة. ویحاول المقال هذا قدر المستطاع وبتواضعٍ تطبیقَ منهج من مناهجها علی قصیدة من القرن السَّابع ومعارضتها من القرن الرابع عشر. چکیده فارسی: معارضات به چکامه هایی اطلاق می گردد که سرایندگان آن در وزن، قافیه و درون مایه از چکامه های ممتاز پیشین پیروی می نمایند. اینگونه ادبی در فراخنای تاریخ ادبیات عرب از سبک هایی با تنوع فراوان بهره مند بوده، گاهی اوقات دستخوش نوآوری نیز گشته است.این چکامه ها را می توان از دیدگاه سبک شناسی برآمده از ساختارگرایی بررسی نمود و با روش هایی تحلیلی، زیبایی های لغوی، بلاغی، موسیقایی، وبینامتنی آن را بررسی نمود.مقاله پیش رو در حد توان خود می کوشد با استفاده از یکی از روش های چندگانه دانش سبک شناسی، چکامه ای از قرن هفتم را با چکامه ای از قرن چهاردهم پژوهش نماید.

چکیده عربی: یعتبر القصاص ظاهرة قدیمة فی المجتمعات البشریة. إلا أنه کان مختلفا عما وضعته الشرائع السماویة حیث إن المجتمع البشری القدیم کان یعاقب المجرم کیفما یشاء وفی کثیر من الأحیان لم یکن بین الجرم والعقاب تناسب یقبله العقل السلیم.والأدیان السماویة وضعت قانون القصاص لیکون هناک تناسب بین الجرم والعقاب ولکی لا یتجاوز المجتمع بشأن المجرم. والغرض الحقیقی من القصاص هو ردع أفراد المجتمع عن الجرائم لأنهم إذا أدرکوا أنهم مؤاخذون مقابل تصرفاتهم الإجرامیة ینصرفون عن الجرائم صغیرها وکبیرها.هل کان لظاهرة القصاص أثر فی الشعر العربی؟ وهل کان هناک علاقة بین ما ورد فی الشعر العربی من ألفاظ الثأر، والقود، وبین ما جاء فی الآیات القرآنیة حول القصاص؟ یلقی هذا المقال الضوء علی هذا الموضوع للإجابة عن الأسئلة التی وردت سابقا ولا شک أن هذا الموضوع بحاجة إلی دراسة أکثر عمقا. چکیده  فارسی: پدیده قصاص در جوامع بشری دارای قدمتی بسیار است، لیکن قوانین آن با ادیان آسمانی اختلاف داشته است زیرا جامعه بشری در گذشته، مجرم را بدون قوانینی مشخص مجازات می کرده و چه بسا در مواردی بسیار، تناسبی بین جرم و مجازات وجود نداشته است.ادیان آسمانی برای قصاص قوانینی وضع کرده تا بین جرم و مجازات تناسبی وجود داشته باشد و جامعه در مجازات جنایتکار زیاده روی ننماید. هدف واقعی قصاص بازداشتن مردم از جنایت است زیرا آنها هنگامی که از بازخواست شدن درباره جنایات شان آگاه شوند، از جنایت دوری می نمایند.آیا پدیده قصاص در شعر عربی بازتاب داشته است؟ و آیا بین الفاظی که در شعر عربی درباره قصاص آمده از قبیل: ثار، قود و بین آیات قرآنی که درباره قصاص نازل شده ارتباطی وجود دارد؟ مقاله پیش رو بر آن است که به دنبال پاسخی مناسب به پرسش های پیشین باشد و بدون شک این موضوع به پژوهش هایی گسترده تر نیازمند است.

چکیده عربی: یعتبر معروف الرصافی أحد أربعة مجیدین من شعراء العراق المحدثین؛ والآخرون هم: الزهاوی، والکاظمی، والشبیبی. ولد الرصافی ببغداد حوالی سنة 1875 م، وتعلّم القراءة، والکتابة، وحفظ القرآن فی مکاتب العراق، ثمّ دخل المدرسة العسکریة، ولکنّه نفر منها، وانصرف إلی الدراسة الحرّة، والمدارس الدینیة، وقد وجهه شیخه الآلوس وجهة أدبیة. کان الرصافی فقیراً فاشتغل بالتعلیم، والصحافة، وعین مفتشاً للغة العربیة بوزارة المعارف ثمّ انتخب نائباً فی المجلس النیابی، وکانت وفاته سنة 1945 م.أنتج الرصافی کثیرا من المؤلَّفات و دیوان شعر کبیر، أکثر فیه من الوطنیات، والوصف، والاجتماعیات. کان الشاعر کثیر العطف علی البائسین، یصوّر آلامهم، ویستحثّ قومه علی الرّفق بهم، وقد برع فی هذا اللون براعة فائقة لأنه ذاق مرارة العیش، وقسوة الحیاة. چکیده فارسی: معروف الرصافی یکی از چهار شاعر معاصر عراقی است و سه شاعر دیگر عراق عبارتند از: زهاوی، کاظمی، و شبیبی. او بسال 1875 میلادی در بغداد دیده به جهان گشود. خواندن، نوشتن و حفظ کردن قرآن را در مکتب خانه های عراق فرا گرفت، سپس وارد دانشکده افسری شد. این دانشکده با روحیه وی نساخت و آنرا رها کرده به مدارس دینی و مطالعه آزاد پرداخت.استادش شیخ آلوس به او وجهه ادبی داد. او فردی بی چیز و تنگدست بود، لذا به امر تدریس، آموزش و روزنامه نگاری پرداخته، به عنوان بازرس زبان عربی در وزارت معارف عراق منصوب گشت و در نهایت نماینده مردم عراق شد. وی بسال 1945 میلادی دیده از جهان فرو بست. رصافی آثار زیادی دارد از جمله: دیوانی بزرگ که بیشتر به مسایل ملی و میهنی، وصف و مباحث اجتماعی پرداخته است. او نسبت به بینوایان، دلی مهربان داشت. دردهای آنان را به تصویر می کشید و مردم را به کمک و دستگیری از آنها فرا می خواند و چون خود طعم تلخ فقر و نداری و سختی زندگی را با جان و دل چشیده بود، در این عرصه مهارت چشم گیری یافت.

چکیده عربی: کان هدبة بن الخشرم أصله من قبیلة عذرة، ولیس فی المصادر الکثیر عن حیاته، وشعره إلا ما کان بینه، وبین ابن عمه (زیادة) من المقاتلة التی أفضت إلی سجنه وقتله صبراً. وکان أول ما أثار الخصومة بینه، وبین ابن عمه زیادة بن زید، مراهنة بین حوط بن خشرم التی جرّت الحرب بین القبیلتین. ثم ما ارتجزه وأفحش به زیادة فی أخت هدبة ثم ردّ هدبة علیه بالتفحش بأخت زیادة. ثم تقاتلا فقتل هدبة زیادة فقبض علیه، وسجن ثم حکم بتسلیمه إلی أهل المقتول لیقتصوا منه فقتلوه أمام والی المدینة. وکان هدبة راویة، وشاعراً فصیحاً. إلا أن أسلوبه فی الشعر بدوی، وفی شعره شیء من الضعف، والغموض إلی جانب قَدْرٍ من الصناعة اللفظیة.وفی رجزه الذی ناقض فیه عبد الرحمن بن زید مُجون. ولمّا دخل هدبة السجن کَثُرَ شعره، وجاد. أما فنونه فهی: الهجاء، والحماسة، والغزل، والحکمة. چکیده فارسی: هدبه بن خشرم از قبیله بنی عذره بود. منابع درباره زندگی وی اطلاعات زیادی به دست نمی دهند، آنچه که ذکر شده فقط به درگیری شاعر با پسر عم اش زیاده مربوط می شود. آغازگر خصومت بین آن دو حوط بن خشرم بود و حتی باعث اختلاف و آغاز جنگ بین دو قبیله شد. پس از مدتی زیاده درباره خواهر هدبه شعری سرود و در آن به فحاشی پرداخت. سپس هدبه نیز برای خواهر زیاده به همان شکل شعر سرود. سرانجام این رجز خوانی ها منجر به قتل زیاده شد و به دنبال آن هدبه زندانی شده و در نهایت با حضور والی مدینه قصاص شد. هدبه علاوه بر اینکه شاعری فصیح بود راوی نیز بود. اسلوب شعری او اسلوب بدوی بود. ضمن اینکه در شعرش قدری غموض داشته و مقداری صناعات لفظی نیز دیده میشود، ضعفی جزیی هم بر شعرش عارض شده است. اما از زمانی که زندانی شد اشعاری زیباتر و بیشتر سرود. وی در موضوعاتی چون هجو، حماسه، غزل، و حکمت شعر سروده است. هدف این مقاله بررسی زندگی و شعر این شاعر است.

چکیده عربی: لاشک أنّ الأدب العربی فی أغلبه قدیماً وحدیثاً، لیس أدب المواقف أو النظریات الفلسفیّة المتکاملة، وإنّما هو أدب اللمعات أو النبضات الفلسفیة، ما عدا الجانب الصّوفی المتفلسف حقّاً لدی مدارس الحلاّج (309 ق)، وابنعربی (638 ق.)، تلک المدارس الممتدة عبر عصور الفکر الصّوفی، سواء ما کتب منها باللسان العربّی أو ما کتب باللسان الفارسیّ، مع أمثال جلال الدین الرومی (672 ق)، وفریدالدین العطّار النیسابوری (626 ق)، وغیرهم.یحاول هذا المقال أن یکشف عن تلک المصادر، والینابیع التی استقی منها أدباء المهجر الشمالیّ فی آرائهم الفلسفیة حول الموضوعات، والمسائل المختلفة الهامّة کعقیدتهم فی الله، والانسان، والموت والعالم و.... چکیده فارسی: بدون تردید، ادبیات عرب در دوران های گذشته یا در دوره معاصر، جایگاه ایده های فلسفی متکامل نبوده است، بلکه همواره بارقه ها، یا پرتوهای فلسفی را می توان در آن یافت. البته بجز تصوف فیلسوفانه مکاتب حلاج، و ابن عربی که در دوره های سیطره تفکر صوفیانه، به زبان عربی یا فارسی، با بزرگانی همچون جلال الدین رومی، و فریدالدین عطار نیشابوری، و غیره امتداد یافته است.این پژوهش به بررسی آبشخورهای ادیبان مهجر شمالی در دیدگاه های فلسفی شان درباره موضوعاتی همچون اعتقادشان به خداوند، انسان، مرگ، دنیا، و...می پردازد.

چکیده عربی: إنّ اللّصّ والکلاب هی الروایة الثانیة لنجیب محفوظ فی فترة الستینات، وقد أصدرها بعد أولاد حارتنا عام 1961 م، فلذا تعتبر من الروایات الرمزیة التی أنکر الکاتب من خلالها النظام الجمهوری، وأکّد علی حضور السلطة فی المجتمع المصری. وإنها تصویر حی من البلاد التی یسود فیها الظلم، بدل العدالة، وفی الحقیقة العدالة فیها مغمورة، وقد أراد نجیب محفوظ أن یخاطب من خلالها الزعماء الاشتراکیین: أنتم دعوتم الشعب إلی الانتفاضات، والتمردات ثم نسیتم أنفسکم، أنتم خائنون، وهذا النظام هو نظام السلطة، ولیس نظاماً جمهوریاً.إنّ الکاتب، والأدیب الکبیر نجیب محفوظ بالإشارة إلی القضایا هذه یطعنُ فی سلوک الحکام، والزعماء بطرق غیر مباشرة، منها: المجتمع المصری، والدین، والمرأة ثم یقدمّها بصورة روایة، وهی اللّصّ والکلاب. یتناول هذا المقال دراسة المضامین المذکورة، بالإضافة إلی دراستها من حیث الشکل. چکیده فارسی:   دزد و سگ ها دومین رمان سمبلیسم نجیب محفوظ در دهه شصت به شمار می آید که بعد از اولاد حارتنا سال 1961 تصنیف گردید. نویسنده از طریق این رمان نظام جمهوری حاکم را انکار و بر وجود حکومت پادشاهی در مصر تاکید می کند. این رمان تصویر زنده کشورهایی است که ظلم و بی عدالتی در آنها بیداد می کند و در حقیقت عدالت در آنها به دست فراموشی سپرده شده است. نجیب محفوظ بوسیله دزد و سگ ها رهبران سوسیالیسم را اینگونه مورد خطاب قرار میدهد: شما ملت را به قیام و جنبش فراخواندید سپس خود و هدفتان را فراموش نمودید، شما خائن هستید و این نظام بی شک نظام دیکتاتوریست و نظام جمهوری محسوب نمی شود. نویسنده و ادیب بزرگ نجیب محفوظ با اشاره به قضایای جامعه مصر، دین، وزن به صورت غیرمستقیم بر روش حکومت حاکمان خرده میگیرد سپس آنرا به صورت رمان دزد و سگ ها به خواننده ارایه می نماید. این مقاله به بررسی مضامین مذکور می پردازد و علاوه بر آن آن را از ناحیه شکل نیز مورد بررسی قرار می دهد.

چکیده عربی: المقامة من الألوان الأدبیّة، والفنون النثریة الّتی ظهرت فی القرن الرابع للهجرة، وازدهرت فی عصر الانحطاط. یحاول هذا المقال إلقاء ضوء علی جوانب هذا النوع الأدبی: التعریف به، ونشأته، وتطوّره، وأعلامه، وملامحه، وجذوره، ومناقشة الآراء فی نشأته، ومناقشة رأی «ملک الشعراء بهار» فی وجه تسمیته، وأغراضه، وتأثّر الأدباء من العرب والإیرانیّین بمقامات البدیع، وعلمه الفذ، وأخیرا یدرس المقامات الفارسیّة، والمقامات العربیّة الحدیثة. چکیده فارسی: مقامه از گونه های ادبی است که در قرن چهارم هجری بوجود آمده، در دوره رکود شکوفا گشته است. این مقاله به بررسی جنبه هایی از این گونه ادبی می پردازد. در ابتدا آن را تعریف می کند، پیدایش، رشد، و سرآمدهای آنرا بررسی می نماید. سپس ویژگی ها، ریشه ها، و دیدگاه های مختلف درباره پیدایش آنرا مورد بحث قرار داده، به بررسی دیدگاه ملک الشعرا بهار درباره وجه تسمیه مقامه، هدف های مقامه، تاثیرپذیری ادیبان تازی و پارسی از مقامات بدیع الزمان، و دانش وی می پردازد. در پایان مقامات فارسی و مقامات جدید عربی را به اختصار معرفی می نماید.

چکیده عربی: یعتبر الأستاذ الأدیب الشاعر نادر نظام طهرانی، من الشعراء الإیرانیین الذی ینظم بالعربیة، حیث طبع دیوانه مؤخراً، ولاقی استقبالاً واسعاً فی الأوساط الأدبیة.کما تشمل أشعاره شتی المواضیع، ومختلف الأغراض؛ والمتتبع لأشعاره یلمس صبغة العلوم القرآنیة، والروائیة فیها بشکل واضح، حیث استخدم التلمیح، والاقتباس خیر استخدام، واستطاع بسموّ شخصیته، وبساطتها أن یصوّر عاطفته الدینیة النقیة بالاستدلالات القرآنیة، والمفاهیم السامیة بشکل إبداعی رائع.ومن ناحیة أخری، فهو شاعر یقدّس الوجود الإنسانی، حیث إن الإنسانیة، والتطرّق لمصیر البشر فی شعره، یصور نزعته السیاسیة الهادفة لتکریم الإنسان بما هو إنسان؛ إلا أنه مع ذلک، لم ینأ عن عنصری الطبیعة، والخیال؛ فالطبیعة فی أشعاره تحتل منزلة خاصة إذ استخدم صورها فی معانٍ کثیرة، خصوصاً عندما تکون استعاراته، وتشبیهاته مستوحاة منها بشکل بدیع، یسحر لبّ کل قارئ ذوّاق للشعر. چکیده فارسی: بدون شک نادر نظام تهرانی یکی از شاعران عربی سرای معاصر ایران به شمار می رود که به تازگی دیوانش به چاپ رسیده، مورد استقبال فراوان ادب دوستان واقع شده است.اشعار وی مشتمل بر موضوعات و اغراض مختلفی است به عنوان مثال آیات قرآنی و احادیث به صورت تلمیح و اقتباس در اشعار ایشان به زیبایی به کار گرفته شده است وی از این راستا، توانسته به خوبی استدلالات قرآنی را برای اهداف انسانی در شعرش بکار گیرد که نشان دهنده عاطفه دینی و صادق وی به شمار می آید. انسان گرایی یکی دیگر از اغراض شعری وی است که در بستر قصاید سیاسی به آن پرداخته و از این منظر سیاسیون را به تکریم انسان ها فرا می خواند، طبیعت و خیال ارکان اصلی شعر وی را تشکیل می دهد و در این مسیر استعاره ها و تشبیهات سحرانگیزی وجود دارد.این مقاله سعی دارد تا پس از مرور بر زندگی این شاعر معاصر، تاثیر قرآن، و روایت و نیز انسان گرایی و طبیعت را بر شعر وی مورد بررسی قرار دهد.

چکیده عربی: یذهب بعض اللغویین إلی أنّ الکلمۀ فی اللغۀ العربیۀ وضعت فی أولّ أمرها علی هجاء واحد، وتصرف المتکلمون فیها تصرفا یختلف باختلاف البلاد، والقبائل والبیئات، فکان لکلّ زیادۀ، أو حذف، أو قلب، أو إبدال فکرۀ خاصۀ، وفریق آخر أخذ یقول: أن الکلمۀ وضعت فی أول نشوءها علی ثلاثه أحرف أو أکثر، ولذلک کثرت اللغات، والألحان حول ذلک، إلی أن بلغت هذه اللغۀ حتی الیوم عمراً مدیداً یجوز أن نسمّیه بالکهولۀ، لأنّ مئات السنین قد مرّت علیها، وأهم ما یعمر فی هذه اللسان، أصول کلمها، وتراکیب حروفها، وأوزانها أو صیغها حتی أصبحت اللغۀ فی حرز حریز من القوۀ، والمناعۀ، ومقارعۀ أعدائها. وأصبحت حکایۀ ظهور النحو فی هذه اللغۀ مشکوکۀ، فهل النحو مدون من قبل شخص خاص أم ألف علی مرور الزمن؟ چکیده فارسی: برخی زبان شناسان برآنند که کلمه در زبان عربی در ابتدای امر تک هجایی بوده، سپس متکلمان به فراخور کشورها، قبیله ها، و محیط های مختلف، به دخل و تصرف در آن پرداخته اند. از همین روی در ورای هر زیادت، حذف، قلب، یا ابدالی، اندیشه ای ویژه نهفته است. گروهی دیگر بر این باورند که کلمه در ابتدای پیدایش سه حرفی یا بیشتر بوده است. زبان عربی تا بدین روز عمری دراز داشته، بگونه ای که می توان این زبان را زبانی کهن نامید، چه صدها سال از پیدایش آن سپری شده است. عناصر مهمی که در این زبان بسیار زیسته، عبارتند از: اصول واژه ها، ترکیب جمله ها، و وزن ها، بطوری که هم اکنون این زبان با استواری و توانایی در رویارویی با دشمنان در دژی استوار قرار گرفته است. داستان پیدایش نحو در زبان عربی در هاله ای از شک و تردید قرار دارد. آیا دستور زبان عربی توسط شخصی معین تدوین یافته است، یا اینکه در گذر زمان بوجود آمده است؟

چکیده عربی: یعتبر العصر العباسی من أثمن عصور الأدب الإسلامی إلّا أنّ المؤرّخین، والنّقاد تکلّموا کثیرا ما عن المساوئ الأخلاقیّة فیه دون أن یوفوا أدباء هذا العصر حقّهم، ودون أن یلتفتوا إلی القیم المنتشرة فی الشعر، والنثر. فقالوا إنّ معظم الأدباء کانوا ماجنین، ومتهاترین، ولکنّنا إذا دقّقنا النّظر، لوجدنا أن الأدباء بغض النظر عن بعضهم، بذلوا قصاری جهدهم لانتشار القیم، ولاسیّما أعلامهم الذین کان مخاطبوهم من مختلف الفئات؛ وأعلامهم فی الشعر: أبوالعتاهیة، وأبوتمام، وأبوالعلاء المعری، والمتنبی، والشریف الرّضی؛ وأعلامهم فی النثر: الجاحظ، وبدیع الزمان الهمذانی؛ وهؤلاء الأعلام یمثلون علماء هذا العصر الذین أدّوا واجبهم الإنسانی تجاه المجتمع، غیر أن هناک أدباء کثیرین نهجوا هذا المنهج، ولکن المجال لایتسع لنا للبحث عن کلّهم أجمعین. چکیده فارسی: عصر عباسی از درخشان ترین عصرهای ادب اسلامی است، اما مورخین و ناقدان بیشتر از زشتی های اخلاقی در این عصر سخن گفته اند، بدون اینکه حق ادیبان این عصر را ایفا کنند، و بدون اینکه به ارزش های منتشر شده در شعر و نثر این دوره نظر داشته باشند. به این جهت بیشتر تاریخ نویسان بیان داشته اند که شاعران و نثر نویسان در این دوره فاسق و فاجر بوده اند. اما اگر با دقت نظری بیشتر به این امر نگاه کنیم، خواهیم دید که ادیبان این عصر بجز برخی از آنها بیشترین تلاششان را برای انتشار ارزشهای انسانی انجام داده اند. بخصوص اعلام آنها که مخاطبینشان در بین مردم بیشتر بوده، و بدین ترتیب تاثیز کلام شان نیز افزون تر. از اعلام شعر در این عصر ابوالعتاهیه، أبوتمام، ابوالعلا معری، متنبی، و شریف رضی را می توان نام برد. و از اعلام نثر پرداز این دوره از جاحظ، و بدیع الزمان می توان یاد کرد. فقط به این خاطر از این اعلام نام رفته است که ایشان نماینده ادیبان این دوره بوده اند، و وظیفه خود را در مقابل انسانیت و اجتماع انسانی به بهترین شکل انجام داده اند. عملکرد بسیاری از ادیبان این دوره که از آنها نام نرفته است نیز بدین گونه بوده است، لیکن مجال این مقاله از این فراتر نیست.