مطالعات سیاسی
سال:1391 | دوره:5 | شماره:18 |تعداد مقالات:8

در باب توسعه نیافتگی و مشخصا توسعه نیافتگی سیاسی جامعه ایرانی دو رویکرد وجود دارد: رویکرد اول معطوف به عامل خارجی است که توسعه نیافتگی سیاسی را بر اساس نظریه استعمار و امپریالیسم و توهم توطئه و زیاده خواهی بیگانگان توضیح می دهد. رویکرد دوم معطوف به عامل داخلی است که ریشه توسعه نیافتگی سیاسی را در مشکلات داخلی، ناتوانی و بی کفایتی نظام سیاسی قلمداد می کند. نوشتار حاضر تلاش دارد که ضمن تبیین تحلیل روش گفتمان در مقدمه، نقش گفتمان توهم توطئه به عنوان وجهی از رویکرد نخست در توسعه نیافتگی سیاسی ایران معاصر را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد. فرضیه ای که مورد سنجش و آزمون قرار می گیرد آن است که گفتمان توهم توطئه با هدف قرار دادن فرهنگ سیاسی و تخریب آن، نظام سیاسی و اجتماعی ایران را از واقعیت های اصلی توسعه نیافتگی سیاسی دور می دارد.

جستار این نوشتار بررسی نقش عقل در سیره سیاسی اجتماعی پیامبر (ص) می باشد. عقلانیت مبتنی بر وحی جایگاه ویژه ای در زندگی پیامبر داشته است. ایشان در تمام شئون فردی و اجتماعی، حکومت و سیاست، جهاد و دفاع، تبلیغ و آموزش دین اسلام و اخلاق و ... به دور از هر گونه تصمیم گیری عجولانه با استخدام قوه عقل، تدبیر، تفکر و تعمق در امور مسلمین و رعایت مصالح اسلام توانستند ابتکار عمل را در مدیریت و رهبری امت اسلام و تشکیل حکومت اسلامی به دست بگیرند و برای تثبیت نظام اسلامی با بررسی شرایط زمان و مکان، رعایت اصول ثابت عقلی و منطقی مبتنی بر وحی الهی، استراتژی و سیاست واحد برای ایجاد تغییرات زیر بنایی و روبنایی در امور مسلمانان ایجاد نمایند. مصادیق عقلانیت دینی - سیاسی پیامبر در ابلاغ رسالت و تبلیغ دین، تحمل سختی ها و استقامت، محاصره اقتصادی و شعب ابوطالب، پیمان های عقبه اول و دوم، تشکیل نظام سیاسی اسلام، جنگ ها و صلح حدیبیه، سیاست خارجی و انتخاب و معرفی جانشین خود در اواخر عمر شریفشان، نشان داده شده است.

در نوشتار حاضر ضمن تلاش برای فهم معنایی و ماهیتی دو مقوله مردم سالاری دینی و توسعه سیاسی، سعی می شود با بهره گیری از روش توصیفی - تحلیلی به نسبت و رابطه این دو در جمهوری اسلامی ایران پرداخته شود. به بیانی دیگر در تحقیق حاضر شناخت توسعه سیاسی و تعیین شاخص ها و مولفه های تاثیرگذار آن بر روند تحولات سیاسی جامعه و تلازم آن با مردم سالاری دینی، منجر به طرح این سوال شده است که رابطه بین مولفه های شکل دهنده مردم سالاری دینی با مولفه های توسعه سیاسی چگونه است؟ شاخصه های این دو مقوله در چه سطحی از همگونی قرار دارند؟ در پاسخ به این سوال، ضمن معرفی ارکان و اصول مردم سالاری دینی که مبتنی بر آموزه های حاکمیت الهی و خدا محوری و حق مداری؛ ارزش مداری؛ اراده عمومی و رضایت مردم مسلمان، قانون محوری؛ شایسته سالاری و عنایت به عقل جمعی و اراده همگانی در تصمیم سازی ها و برنامه ریزی های اجتماعی می باشد، تلاش خواهد شد نسبت آن با توسعه سیاسی در جمهوری اسلامی ایران تبیین شود. نتایج تحقیق نشان می دهد که نسبت بین توسعه سیاسی و مردم سالاری دینی نسبت مستقیم، همسوی و دوجانبه (مکمل) می باشد چرا که مردم سالاری دینی مبتنی بر اصول و ملاک هایی است که جزء در قالب توسعه سیاسی قابل تحقق نیست.

در بحث از نظم بین المللی می بایست بین «تقاضا برای نظم» و «عرضه نظم» تمایز قائل شد، چرا که بسیاری از بازیگران نظام بین الملل بیش از آنکه در ایجاد سازوکارهای نظم بین المللی دخیل باشند، به عنوان متقاضی نظم بین المللی عمل می نمایند. کشورهای در حال توسعه در این زمره قرار می گیرند. این مقاله برآنست تا ضمن بررسی جایگاه کشورهای در حال توسعه در نظام بین الملل پساجنگ سرد، و دیدگاه این کشورها در خصوص هژمونی ایالات متحده آمریکا به تبیین الگوی کشورهای در حال توسعه از نظم در نظام بین الملل پساجنگ سرد بپردازد. در این راستا کشورهای در حال توسعه با نقد اشکال موجود نمایندگی، اعتراض علیه فقر و مخالفت با جنگ، در صدداند تا نظم عدالت محور مدنظر خود را به عنوان الگویی مناسب از نظم در روابط بین الملل مطرح نمایند و از این طریق به پیشبرد اهداف خود در عرصه نظام بین الملل بپردازند.

توسعه انسانی یکی از نظریه های متاخر توسعه به شمار می رود که از دهه 1990 به بعد مقبولیت عام یافته است. از دید توسعه انسانی، برخورداری انسان از زندگی طولانی، سالم و خلاق، هدف نهایی توسعه است. توسعه انسانی بدون نقش موثر دولت تحقق نمی یابد زیرا پیشبرد راهبرد توسعه انسانی به یک دولت فعال نیاز دارد. امروزه یکی از شاخص های سنجش سطح توسعه کشورهای مختلف، گزارش های ملی و بین المللی توسعه انسانی است. قطر از زمان تاسیس در سال 1971 به کمک درآمدهای قابل ملاحظه حاصل از صادرات نفت و گاز و سپس با تنوع بخشیدن به فعالیت های اقتصادی، از منطقه ای محروم و بیابانی به کشوری ثروتمند و در رتبه کشورهای با توسعه انسانی خیلی بالا تبدیل شده است. در این مقاله، ابتدا به مفاهیم توسعه و توسعه انسانی از جمله سیر تحول مفهوم توسعه، چگونگی طرح نظریه توسعه انسانی و نحوه رتبه بندی کشورها به وسیله شاخص توسعه انسانی اشاره شده و پس از آن؛ ویژگی های عمومی، تحولات سیاسی، روندهای جاری اقتصادی، و شاخص و وضعیت توسعه انسانی کشور قطر بررسی می شود.

بدون تردید، خلیج فارس یکی از مهم ترین و حساس ترین مناطق جهان در نگرش های ژئوپولیتیک و محاسبات استراتژیک بشمار می آید، با این حال وجود جو بی اعتمادی میان کشورهای این منطقه و عدم تمایل آنها به پیمان های منطقه ای، زمینه هم کاری میان دولت ها و واحدهای اقتصادی منطقه را کم رنگ نموده است. نوشتار حاضر با بهره گیری از رویکرد توصیفی - تحلیلی در پی یافتن پاسخ این پرسش بنیادی است که اصلی ترین پیش نیاز امنیت و دستیابی به یک نظام امنیت دسته جمعی واحد، هماهنگ و منسجم در منطقه خلیج فارس را باید در کدام مولفه جست؟ و اینکه چه نوع نظام امنیتی از انواع گوناگون آن، امروزه می تواند امنیت منطقه خلیج فارس را تامین کند و از بروز تنش، جدال و اختلاف در منطقه جلوگیری نماید؟ در پاسخ به این سوالات، فرضیه اصلی مقاله بر اهمیت «اعتماد سازی متقابل در نزد کشورهای منطقه خلیج فارس» به عنوان پیش نیاز حل امنیت و دستیابی به یک نظام امنیت دسته جمعی واحد، هماهنگ، منسجم و بومی (درون زا) در منطقه تاکید دارد. البته این مهم نیز حاصل نمی شود، مگر با به کارگیری شیوه های گوناگون اعتمادسازی متقابل بین دولت های منطقه در راستای رفع سوء تفاهمات که در این مقاله به آن پرداخته شده است.

از دید راقم این مقاله مهم ترین چالش زنان در قرن بیستم مساله ظهور ایدئولوژی های سیاسی بوده است. اگر چه همه ایدئولوژی های سیاسی داعیه عدالت داشته اند در حال حاضر زنان سهم کمی را از عدالت خواهی و مهرورزی ایدئولوژی های سیاسی داشته اند. البته این به معنی این نیست که ایدئولوژی های سیاسی به نفع مردان عمل نموده اند. مردان نیز سهم عدالت خواهی ایدئولوژی های سیاسی را با تبعید، اعدام ها و حبس ها دریافت نموده اند. علت محرومیت زنان از دسترسی به حقوق در ایدئولوژی های سیاسی موضوع اساسی این مقاله را تشکیل می دهد. نویسنده به عنوان مفروض کار خود معتقد است که ایدئولوژی های سیاسی به صورت ذاتی دارای جنبه های پارادوکسیکال هستند. تمامی ایدئولوژی های سیاسی واجد ویژگی نشانگی هستند. این موضوع مانع اساسی دو سویه شدن گفتمان در ایدئولوژی های مورد پژوهش این تحقیق می گردد. از این روی در این تحقیق با مورد پژوهشی انجام شده سعی شده است که نشان داده شود که چگونه ایدئولوژی های سیاسی در عمل به مانع جدی پیشبرد حقوق زنان تبدیل شده اند.

تشکیل کمیته ملیون ایرانی برلین در 1915م / 1334ق را باید در راستای سیاست های شرقی دولت آلمان مورد بررسی و مطالعه قرار داد. عطف توجه به ایران و تلاش برای یافتن جایی در زیر آفتاب سوزان آن، به دنبال قرار گرفتن هندوستان و سپس افغانستان در برنامه های سیاست خارجی این کشور بود. هدف از این نوشتار بررسی دلایل شکل گیری کمیته ملیون ایرانی برلین از سوی آلمانی ها است. بنابراین پرسش اصلی مقاله این است که کمیته ملیون هندی چه نقشی در تشکیل کمیته ایرانی برلین داشته است؟ در پاسخ به سوال فوق، فرضیه مقاله این است که درخواست اعضای کمیته ملیون هندی از مقامات آلمانی برای جلب همکاری ایرانیان، از دلایل اصلی شکل گیری کمیته برلین بوده است. به عبارت دیگر، عطف توجه به هندوستان و اهمیت این کشور در سیاست شرقی متحدین از دلایل تشکیل کمیته ایرانی برلین بوده است.