مرتع و آبخیزداری
سال:1388 | دوره:62 | شماره:4 |تعداد مقالات:14

به منظور تعیین بهترین تیمارهای هیدرو پرایمینگ و اسموپرایمینگ بر ویژگی های جوانه زنی Agropyron elongatum آزمایش های جداگانه ای در آزمایشگاه علوم و تکنولوژی بذر پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران در تابستان 1387 انجام شد. هیدروپرایمنیگ بذرها با بهره گیری از آب مقطر استریل و در سطوح زمانی 6، 12، 18، 24 و 30 ساعت آبگیری در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و روش اسموپرایمینگ با بهره گیری از محلول اسمزی پلی اتیلن گلایکول (6000) در زمان های 12، 24، 48 و 72 ساعت با غلظت های 8-، 10-، 12- و 14- بار، به صورت آزمایش های فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار صورت گرفت. نتایج این آزمایش های نشان دادند که تیمارهای پرایمینگ روی کلیه صفات مورد بررسی تاثیر معنی داری داشتند. تیمار 12 ساعت هیدروپرایمینگ نسبت به دیگر تیمارها اثرگذاری های مثبت بیشتری روی کلیه شاخص های جوانه زنی داشتند هر چند که تیمار 18 ساعت هیدروپرایمینگ به جز در صفت درصد جوانه زنی اختلاف معنی داری با تیمار 12 ساعت هیدروپرایمینگ نشان نداد. تیمار 12- بار 24 ساعت نیز نسبت به دیگر تیمارها برتری داشت اما به جز در صفت سرعت جوانه زنی در دیگر صفات اختلاف معنی داری با تیمارهای 10- و 14- بار 24 ساعت نداشت. در کل با توجه به اینکه در تیمار هیدروپرایمینگ 12 ساعت و تیمار 12- بار 24 ساعت اسموپرایمینگ A. elongatum در کلیه صفات نسبت به شاهد افزایش معنی داری از خود نشان دادند، لذا این سطوح تیماری به عنوان مناسب ترین سطوح تیمار در راستای بهبود صفات مطالعه شده، معرفی می شود. بنابراین این تیمارها، زمان جوانه زنی تا استقرار کامل گیاهچه را کاهش می دهد، از اینرو بهتر است پرایمینگ بذرها پیش از کاشت بویژه در شرایط تنش مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

آگاهی از میزان مواد جامد رسوبی که توسط جریان آب حمل و یا رسوب گذاری می شود، جزء داده ها لازم و نخستین برای اجرای بررسی های فرسایش و رسوب در آبخیزداری است. برآورد رسوب معلق با توجه به کمبود امکانات رسوب سنجی موجود در ایستگاه های هیدرومتری با تنگناهایی روبرو می باشد. این پژوهش با هدف مقایسه روش های هیدرولوژیکی برآورد رسوب معلق با میزان دیده شده در ایستگاه هیدرومتری با انجام شیوه های مختلف برآورد دقت و درستی، و در نهایت گزینش مناسب ترین روش هیدرولوژیکی در شرایط نبود داده های مربوط به اندازه گیری پیوسته و همچنین تاثیر نمونه برداری در برآورد بهتر رسوب سالیانه در ایستگاه هیدرومتری گلینک حوزه آبخیز طالقان انجام گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد، که تغییرات خطای مطلق در روش های اصلاحی با روند تغییرات رسوب معلق رابطه مستقیم دارد. همچنین بهترین روش های برآورد بار معلق رودخانه، روش فائو و حدوسط دسته ها با میزان خطای (MAE) به ترتیب 2179.9 و 2170.6 تن در روز تعیین شدند. بر این پایه نتیجه گیری شد که روش های نمونه برداری با طبقه بندی جریان نسبت به روش های بدون طبقه بندی جریان، دارای درستی ودقت بالاتری هستند، زیرا در کلیه برآوردهای انجام گرفته در روش های هیدرولوژیکی برآورد رسوب این موضوع به اثبات رسید. همچنین ضرورت تهیه دستکم دو نمونه رسوب لحظه ای در طول هفته برای برآورد دقیق تری از رسوب سالیانه حوزه، مشخص شد.

خندق ها به دلیل اتصال نقاط بالا دست حوزه آبخیز به مناطق پایین دست و فراهم آوردن امکان انتقال رسوب و آلاینده ها، قطع راه های ارتباطی و زیان های مالی فراوان برای اراضی زراعی، منابع طبیعی و تاسیسات زیربنایی اهمیت ویژه ای دارند. در این پژوهش توزیع مکانی خندق های منطقه با بهره گیری از عکس های هوایی 1:40000 و بازدیدهای میدانی، بررسی نقشه های پایه و تهیه نقشه پراکنش خندق ها با مقیاس 1:250000 انجام شد. نتایج بدست آمده از بررسی ویژگی های منطقه بیانگر آن است که منطقه بیشتر از نوع سنگ های رسوبی و متشکل از مارن سیلتی، ماسه سنگ و لای سنگ متعلق به سازندهای: آغاجاری (بخش لهبری)، گنگلومرای بختیاری و سازند کواترنری تشکیل شده است. همچنین بیشتر حضور خندق ها در اراضی با کاربری کشاورزی و گروه خاک دشت های دامنه ای با خاک (رگولیت) عمیق و بافت متوسط و شوری کم تا زیاد می باشد. با توجه به اینکه همه خندق ها در اراضی با سازند کواترنر واقع و از سوی دیگر اقلیم منطقه نیز به طور یکسان برای همه آنها اثر می کند لذا تفاوت موجود در مرفولوژی خندق ها اعم از مقطع عرضی (U و V) و همچنین پلان آنها می تواند معلولی از عامل های زمینی باشد. عمق خندق ها در کاربری مرتع حدود نصف کاربری دیمزار است و نشان دهنده این است که خندق های این کاربری حجم خاک کمتری را نسبت به دو کاربری دیگر دچار فرسایش کرده اند. این تفاوت می تواند به دلیل کمتر بودن تولید رواناب در اراضی مرتعی نسبت به اراضی کشاورزی است. نتایج مقایسه آماری بین خاک خندق هایU و V شکل بیانگر تفاوت معنی دار بین ویژگی هایی مانند میزان کلر، شوری، اسیدیته، سدیم، SAR است. تفاوت بالا هم در کل نیمرخ خاک و هم بین افق های سطحی و زیر سطحی دیده می شود. همچنین بررسی رابطه همبستگی بین مجموعه ویژگی های خاک و متغییرهای مرفولوژیگ با کلاس شدت فرسایش خندقی مبین معنی داری مشخصه های شن و سیلت، مجموع کلسیم و منیزیم، میزان سدیم و گچ و متغییرهای شیب زمین، عمق خندق، طول و عرض است. لازم به یادآوری است که مراحل تشکیل خندق و تکامل آن در مناطقی که دارای وسعت زیاد می باشند تابعی از عامل های مختلف می باشد. این عامل های هر کدام به گونه ای در این رخداد موثر می باشند و شاید تنها نتوان به یک عامل مشخص اشاره نمود. آنچه مسلم است با تبدیل غیر اصولی مرتع به مزارع دیم و کاهش آستانه های پستی و بلندی و زمینی خطر شدت فرسایش خندقی تشدید می شود.

گزینش نوع، ترکیب سنی و نسبت دام های چرا کننده در مرتع به طور معمول جزء نخستین تصمیم ها در مدیریت بهینه چرا است. از اینرو در این پژوهش، برای بررسی رابطه بین ترکیب دامی با ترکیب گیاهی و گزینش نوع دام مناسب برای مدیریت بهینه مراتع کرسنک (استان چهار محال و بختیاری)، در آغاز پوشش تاجی، تولید و ترکیب گیاهی تعیین شد. سپس زمان چرای گونه ها توسط گوسفند و بز به طور جداگانه با بهره گیری از روش فیلمبرداری و زمان سنجی اندازه گیری شد. در مرحله آخر رابطه همبستگی بین درصد گونه های گیاهی در رژیم غذایی گوسفند و بز (متغییر وابسته) با درصد ترکیب گونه ها در عرصه بر حسب تولید و پوشش تاجی گیاهان به طور جداگانه (متغییر مستقل) تعیین و تجزیه و تحلیل شد. نتایج بدست آمده نشان داد که بین درصد گونه های در رژیم غذایی گوسفند با درصد ترکیب گیاهی موجود در عرصه بر حسب تولید و پوشش تاجی رابطه معنی داری (P£0.05) وجود نداشته و گزینش گونه ها توسط گوسفند برای چرا به کلی گزینشی می باشد، اما بین درصد گونه ها در رژیم غذایی بز با درصد ترکیب گیاهی موجود در عرصه تولید و پوشش تاجی رابطه معنی داری (P£0.05) وجود داشته و گزینش گونه ها توسط بز برای چرا گزینشی نبوده و به میزان تولید و پوشش ترکیب گونه های گیاهی بستگی دارد. از طرف دیگر رژیم غذائی گوسفند و بز با هم متفاوت بوده و گوسفند و بز در گزینش گونه های گیاهی یکسان عمل نمی کنند، بنابراین با بهره گیری توام اما با نسبت مشخصی از ترکیب گوسفند و بز می توان بهینه ترین روش بهره برداری از مراتع را بدست آورد.  

وضعیت مرتع به عنوان درجه سلامت مرتع تعریف شده و مقایسه وضعیت فعلی در مقایسه با قابلیت نهایی مرتع است، لذا وضعیت مهم ترین شاخصی است که ارزیابی آن در مدیریت مرتع به عنوان راهنمای مدیران اهمیت دارد. اساس تئوری اکثرروش های تعیین وضعیت مرتع که در کشور به کار گرفته می شوند برمبنای تئوری کلیماکس کلمنتز استوار است. هدف تحقیق این بوده است که روش های فعلی ارزیابی وضعیت مرتع در دو ناحیه رویشی استپی و نیمه استپی در استان اصفهان مورد ارزیابی قرار گیرد، تا ضمن مشخص شدن توانایی هر کدام از روش ها در ارزیابی صحیح وضعیت، به نقاط قوت و ضعف آن ها نیز پی برده شود. بدین منظور در رویشگاه نیمه استپی در منطقه فریدونشهر اصفهان ،تیپ گراس- گون و در رویشگاه استپی در منطقه موته تیپ درمنه که هر دو از تیپ های غالب این مناطق هستند انتخاب شدند. هر کدام از این تیپ ها با توجه به وضعیت فعلی، اطلاعات جمع آوری شده از خاک و پوشش گیاهی و نظرات کارشناسی از نظر وضعیت تخریب به سه وضعیت خوب، متوسط وضعیف تقسیم شدند. در داخل هر وضعیت سه تکرار هر کدام شامل پنج ترانسکت مستقر گردید. اطلاعات مورد نیاز در امتداد این ترانسکت ها از داخل 25 پلات 1×1.5 متر در ناحیه نیمه استپی و 1×2 متردر ناحیه استپی درسال 1382 و 1383 جمع آوری شد. بر اساس میانگین اطلاعات به دست آمده در سال های ذکر شده و دستورالعمل های مربوطه، درجه وضعیت در روش های 4 فاکتوره، 4 فاکتوره تعدیل شده، 6 فاکتوره، 6 فاکتوره تعدیل شده، خاک و پوشش گیاهی، آفریقایی و مشاهده و تخمین مشخص شد. میزان صحت و میزان دقت روش به عنوان شاخص های مقایسه روش ها به کار گرفته شدند. نتایج نشان می دهند که در مناطق نیمه استپی روش 4 فاکتوره و  4 فاکتوره تعدیل شده به طور نسبی دارای توانایی لازم در تشخیص صحیح وضعیت مرتع هستند و لیکن سایر روش ها کارایی لازم را ندارند. کلیه روش های به کار گرفته شده در رویشگاه استپی فاقد دقت، صحت و توانایی لازم در برآورد صحیح وضعیت مرتع بوده اند. مهم ترین عوامل موثر در عدم کارایی این روش ها در مناطق نیمه استپی و به ویژه استپی به عواملی چون، مبنای تئوریک ضعیف روش ها، عدم توجه به شرایط و توان رویشگاه در انتخاب فاکتورهای مهم و موثر، تفاوت در دامنه امتیازات فاکتور های مشابه، عدم به کارگیری فاکتورهای مناسب، جهت تفکیک تغییرات ناشی از مدیریت اعمال شده از تغییرات اکولوژیک مربوط می شود. از این رو لازم است هم در مبنای نظری وضعیت مرتع و هم در روش های تعیین وضعیت مرتع به ویژه در مناطق نیمه استپی تجدید نظر نمود و روش های جدیدی را که بر مبنای توان اکولوژیک رویشگاه پایه گذاری شده باشد به گونه ای ارایه کرد که مرتع را به عنوان یک اکوسیستم مورد ارزیابی قرار دهد.

پیش بینی دبی های بیشینه آبراهه ها و رودخانه ها برای برنامه ریزی های اقتصادی و اجتماعی اهمیت ویژه ای دارند و از روش های مختلفی برای برآورد دبی های بیشینه بهره گیری می شود. توزیع های آماری به عنوان روش های معتبر در برآورد رویدادهای هیدرولوژیکی اهمیت زیادی دارند. دو تا از روش های شناخته شده برآورد دبی بیشینه سالانه روش های رگوسیونی چاو و استوکاستیک می باشند. این روش ها جزء توزیع های آماری ساده بوده و تاکنون در کشور ما مورد بهره گیری قرار نگرفته اند. در این پژوهش با توجه به برآورد این روش ها و مقایسه آن با برآورد توزیع های آماری مناسب برازش یافته در ایستگاه های مختلف برای هرکدام از این روش ها در دوره های آماری 20، 25، 30، 35 و 40 ساله و دوره بازگشت های مختلف میزان دقت این روش ها محاسبه و برای آنها ضرایب تصحیح بدست آمدند. برای بررسی دقت روش ها نتایج آنها با نتایج توزیع های آماری برازش یافته در محیط نرم افزار SPSS و با آزمون تجزیه واریانس در سطح 5 درصد مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین برای واسنجی روش ها و تعیین ضریب های مناسب آنها از برنامه Solver بهره گیری شد. برای انجام کار در محیط این برنامه لازم است که سلولی را که دارای ارزش بیشتری میباشد به عنوان سلول هدف در نظر گرفته و ضریب های معادله ها را در سلول های قابل تغییر قرار داد. در این پژوهش شاخص آماری میانگین قدر مطلق خطا (MAE) به عنوان سلول هدف تعیین و ضریب های تصحیح روش ها در برای کاهش میزان آن بدست آمدند. نتایج بدست آمده از این پژوهش نشان داد که در سطح 5 درصد تفاوت معنی داری بین برآورد روش های رگرسیونی چاو و استوکاستیک با بهترین توزیع های آماری برازش یافته با داده ها وجود ندارد همچنین ضریب های تصحیح بدست آمده برای روش های مورد بررسی در دوره بازگشت های کمتر از 100 سال تاثیر بیشتری در کاهش خطای آنها دارند. و در مواردی به علت روند نامنظم روش ها در پیش بینی دبی بیشینه سالانه نسبت به برآورد توزیع های آماری، ضریب های بدست آمده تاثیر زیادی در کاهش خظای روش ها نداشته اند.

به منظور بررسی اثرگذاری هورمون های رشدی سالیسیلیک اسید، اسکوربیک اسید و جیبرلیک اسید بر مشخصه های جوانه زنی و رشد گیاهچه های A .sieberi، آزمایشی با بهره گیری از سه سطح سالیسیلیک اسید (100، 200 و 300 میلی گرم در لیتر)، سه سطح اسکوربیک اسید (100، 200 و 300 میلی گرم در لیتر) و سه سطح جیبرلیک اسید (125، 250 و 500 پی پی ام) به صورت پیش تیمار انجام گرفت. سپس درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، طول گیاهچه و بنیه بذر محاسبه شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی و با چهار تکرار انجام شد. پس از تجریه آماری صفات بررسی شده در مرحله جوانه زنی و رشد گیاهچه ها، دیده شد که پیش تیمارهای اعمال شده تاثیر معنی داری در سطح 1 درصد آماری بر درصد جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، طول گیاهچه و شاخص بنیه بذر دارند. بیشترین درصد جوانه زنی تحت تاثیر کاربرد سالیسیلیک اسید با غلظت 200 میلی گرم در لیتر بدست آمد که نسبت به تیمار شاهد جوانه زنی را حدود 10 درصد افزایش داد. بیشترین تاثیر گذاری را بر شاخص های رشد، اعمال تیمار جیبرلیک اسید نسبت به دیگر تیمارها به خود اختصاص داد. از نتایج این پژوهش و گسترش پژوهش در ارتباط با بررسی اثرگذاری برون زای (تیمار خارجی) تنظیم کننده های رشدی، می توان درک بهتری در زمینه بهبود جوانه زنی بذر و رشد گیاهچه های A.sieberi بدست آورد.

شاخص شوری از عوامل طبیعی موثر بر تخریب آب و خاک در مناطق خشک و نیمه خشک است. از دیگر عوامل طبیعی می توان به تغییرات آب و هوایی، زمین شناسی و از عوامل غیر طبیعی به چرای بیش از حد، برداشت بی رویه از آبهای زیر زمینی و ... اشاره نمود. شاخص شوری ممکن است ناشی از زمین شناسی منطقه باشد که به آن شوری اولیه نیز می گویند. حوزه آبخیز حبله رود به علت گوناگونی زیاد واحدهای سنگ شناسی و وجود سازندهای شور مانند گنبدهای نمکی و جریان داشتن رودخانه در آن که تنها منبع تامین کننده آب شرب و کشاورزی پایین دست منطقه مورد بررسی می باشد برای و بررسی شاخص شوری گزینش شده است. درآغاز در این بررسی نقشه های طبقات شیب، کاربری اراضی و سنگ شناسی تهیه شد و با تلفیق آنها نقشه واحدهای کاری به عنوان واحدهای همگن بیابانی ایجاد شد. سپس با در دست داشتن نقشه واحدهای کاری اقدام به جمع آوری داده های زمینی و نمونه برداری از خاک سطحی در عمق (10-0) سانتیمتری به صورت طبقه بندی تصادفی در هر یک از واحدهای کاری شد. در نهایت پس از تجزیه شوری نمونه های خاک اقدام به تهیه نقشه شوری در شش طبقه شد. بنا به بررسی های انجام شده و نقشه های تولید شده می توان سازندهایی را که در منطقه مشکل ساز هستند از شوری زیاد تا کم بدین ترتیب عنوان کرد: 1- سازند قرمز زیرین 2- سازند قرمز بالایی 3- سازند قم 4- سازند کند.

حوزه آبخیز هراز در شمال کشور قابلیت و توان بالایی برای رخداد زمین لغزش دارد. با این وجود، اطلاعات موجود در مورد زمین-لغزش های هراز اندک است. هدف از این پژوهش تهیه نقشه خطر زمین لغزش با بهره گیری از روش های عامل اطمینان، ارزش اطلاعاتی و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در محیط GIS، در بخشی از حوزه آبخیز هراز است. به منظور تهیه نقشه خطر زمین لغزش در آغاز با بررسی های میدانی، نقشه پراکنش زمین لغزش حوزه و سپس نقشه عامل های موثر بر زمین لغزش تهیه شد. سپس اولویت بندی عامل های موثر با بهره گیری از AHP انجام شد. بررسی ها نشان داد که ویژگی های سنگ شناسی، فاصله از جاده، شیب، فاصله از آبراهه، کاربری اراضی، ارتفاع و برای شیب عامل های اصلی کنترل کننده زمین لغزش در منطقه هستند. در مرحله بعد با بهره گیری از این عامل ها و مدل های عامل اطمینان، AHP و ارزش اطلاعاتی نقشه خطر زمین لغزش تهیه شد. ارزیابی مدل ها نشان داد که مدل های عامل اطمینان، AHP و ارزش اطلاعاتی به ترتیب بیشترین دقت در تهیه نقشه خطر زمین لغزش در منطقه را دارند.