زمین و منابع
سال:1388 | دوره:2 | شماره:1 (پیاپی 4) |تعداد مقالات:9

در سالیان اخیر میکاها اهمیت روزافزونی در صنایع الکترونیک و نسوز به دست آورده اند. در این مقاله ماده معدنی (میکای) بدست آمده از معادن جنوب شهرستان املش از نظر کانی شناختی، توسط اندازه گیری های XRD، XRF و DTA مورد بررسی قرار گرفته است. آنالیزهای XRF از نمونه های معرف گرفته شده از دپوهای موجود، ترکیب شیمیایی کانی بیوتیت K(Mg,Fe)3[AlSi3O10(OH,F)2] و کانی های فلوروآپاتیت، آناتاز، کلسیت، کوارتز، پیروکسن و ارتوکلاز را نشان می دهد. سیگنال های اندازه گیری شده توسط XRD متعلق به رفلکس های بیوتیت با گروه فضایی C2/m و کانی های فلوروآپاتیت، آناتاز، کلسیت، کوارتز و ارتوکلاز می باشند. علاوه بر این، خصوصیات فیزیکی از قبیل چگالی ظاهری برای نمونه های خام و دما دیده میکاها اندازه گیری شد. این بررسی ها نشان می دهند که ترکیب میکاها متفاوت بوده که بر اساس مقادیر Ti، Fe، Al و Mg قابل تشخیص می باشند.

اطلاعات حاصل از عملیات ژئوفیزیک رادیومتری هوابرد اهمیت فراوانی در اکتشاف مواد رادیواکتیو دارند. در حقیقت این داده ها پایه اصلی برای اکتشاف عنصر اورانیوم در مناطق مختلف هستند. در این نوشتار با تجزیه و تحلیل داده های حاصل از ژئوفیزیک هوایی در برگه 1:250000 سیرجان در جنوب شرق ایران، محدوده های امیدبخش عنصر اورانیوم مشخص شده اند. در این مقاله ابتدا به وسیله روش آمار کلاسیک و با استفاده از محاسبه پارامترهای آماری بر روی داده های برداشت شده ژئوفیزیک هوایی در منطقه ده سیاهان، جدایش جوامع آنومالی انجام شده است و سپس جداول توزیع فراوانی عنصر اورانیوم و هیستوگرامهای توزیع فراوانی این عنصر ترسیم گردیده است. پس از ترسیم هیستوگرام های توزیع فراوانی، پارامترهای آماری عنصر اورانیوم محاسبه شده و در نهایت جدایش جوامع آنومالی بر اساس پراکندگی حول میانگین صورت گرفته است.

ارتفاعات جنوبی شهرستان املش اساسا شامل سنگ های افیولیتی به سن کرتاسه فوقانی است که گدازه های بالشی، دایک های دیابازی و گابروهای ایزوتروپ بیرون زدگی های عمده آنرا تشکیل می دهند. دایک های حاوی میکا (دایک های آلکالن) بدون روندخاص و در جهات مختلف در سنگ های مزبور نفوذ کرده اند. بر اساس شواهد صحرایی و بررسی های میکروسکوپی دایک های مورد بحث نوعی لامپروفیر بازیک آلکالن فلدسپاتوئید دار هستند که در ان مگاکریست های ایدیومورف فلوگوپیت 6 سانتی متری حدود 10 درصد کانی های سازنده آنها را تشکیل می دهند. بنابرگزارش سازمان صنایع و معادن استان گیلان (1387) میزان ذخیره قطعی دو معدن میکا ( یا علی گوابر 63 هزار تن و معدن پرام سرا 180 هزار تن) بیش از 240 هزار تن است. وفور فلوگوپیت های زونه در دایک های آلکالن مورد بحث به ابعاد و اندازه های مختلف با توجه به شرایط تشکیل آنها (فشار بخار آب زیاد و دمایی بیش از 1100 درجه سانتی گراد)، احتمالا مذاب دایک ها از ذوب گوه گوشته در حال فرورانش با درصد ذوب اندک (حداکثر 3درصد) به وجود آمده است.

در سالیان اخیر در بحث مطالعات زیست محیطی به فاکتوری اساسی توجه می شود که تحت عنوان ضریب پتانسیل آلایندگی سنگی (میزان عناصر موجود در سنگ ها و سازندها) موسوم است. با استفاده از این ضریب می توان آلاینده هایی را که در منطقه به صورت بالقوه موجودند ولی در سنجش آلایندگی و یا منبع الودگی کمتر مورد توجه قرار می گیرند را اندازه گیری نمود (Fergossen, 2004). ناحیه معدنی انگوران در منطقه کوهستانی شمال باختر ایران و در محل برخورد زون های ساختمانی البرز - آذربایجان ، زاگرس و سنندج - سیرجان قرار دارد. قدیمی ترین سنگ های این ناحیه از ایران منسوب به پرکامبرین پسین و جوانترین آن سن پلیوسن را دارند (لطفی،1380). به منظور اندازه گیری میزان آلایندگی، نمونه هایی از سازندهای منطقه برداشت و مورد آنالیز قرار گرفت. این سنجش نشان داد که برخی سازندها نظیر سازند قم و سازند قرمز بالایی و سازند قرمز پایینی پتانسیل ایجاد آلودگی را در منطقه ندارند ولی در مقابل برخی دیگر توانایی آلایندگی بالایی را در خود نشان داده اند. یکی از سازندهای آلاینده کانسار سرب و روی انگوران به سن پرکامبرین می باشد که در 25 کیلومتری شهر دندی قرار دارد که نظرات متفاوتی درباره سن واقعی این مجموعه وجود دارد. معهذا این سازند در سنگ بستر خود دارای مقادیر بالایی از عناصری است که وجود آنها تعادل زیست محیطی منطقه را تهدید می کند. این میزان در مورد عناصری نظیر سرب و روی (تا 20000ppm) کادمیوم (4000ppm) و آرسنیک (10000ppm) در حد بسیار نگران کننده همچنین در مورد عناصری مانند منگنز، مس و قلع میزانی بالاتر از حد استانداردهای زیست محیطی است. به منظور اطمینان بیشتر نمونه هایی نیز از زمین های کشاورزی و زراعی همچنین منابع آبی حاشیه سازندها و رخنمون ها همچنین سایر مناطق مورد نظر اخذ و مورد آزمایش قرار گرفت. اندازه گیری ها نشان داد ارتباط معنی دار و مشخصی بین میزان عناصر موجود در خاک کشاورزی مجاور سازند و رخنمون های مورد نظر وجود دارد. این ارتباط معنی دار در مورد کانسار انگوران به صورتی مشخص تر قابل مشاهده بوده تا حدی که خاکهای کشاورزی حاشیه کانسار مذکور مقادیر متنابهی از این عناصر را در خود جای داده اند. با استفاده از این روش ضریب آلایندگی هر سازند تعیین و معرفی گردید. به طور کلی ضریب آلایندگی سازندهای منطقه پایین و متناسب است تنها استثناء موجود کانسار سرب و روی انگوران بوده که نسبت به کانسارهای مشابه به علت حجم و بهره برداری غیر اصولی دارای ضریب آلایندگی سنگی بالایی می باشد.

با گسترش جمعیت و پیشرفت جوامع، ایجاد تونل در کلان شهرها ضرورت یافته است. احداث تونل های راه و همچنین مترو کمک شایانی به کاهش ترافیک نموده و تونل های انتقال آب، نیاز کلان شهرها به آب را برطرف ساخته یا در سدها به کار گرفته می شوند. تونل ها نیز مانند هر سازه دیگری تحت تاثیر بارها و تنش های گوناگون قرار دارند. به طور کلی، بارهای وارده بر تونل ها شامل بارهای استاتیکی و دینامیکی می باشد که می بایست در طراحی تونل ها مورد توجه قرار گیرند. در این مقاله وضعیت پایداری تونل انتقال آب جیرفت ارزیابی شده است. ابتدا تنش های اولیه محاسبه شده و سپس بر اساس روابط کرش (Kirsch) تنش های ثانویه ناشی از بارهای استاتیکی در جداره و تاج تونل محاسبه گردیده اند. سپس با استفاده از روش تحلیل لرزه ای بر اساس «تغییر شکل زمین آزاد» کرنش های سطح زمین که از ارتعاشات زلزله احتمالی ناشی می شوند، بدون در نظر گرفتن اندرکنش بین پوشش بتنی تونل و توده سنگ محاسبه شده است. پس از محاسبه کرنش، با استفاده از روش ساده شده «حل شکل های بسته» (Closed form solutions) و روابط وانگ (Wang) و پنزین (Penzien) مقادیر نیروهای ناشی از زلزله، یعنی نیروی محوری و لنگر خمشی وارده به مقطع تونل با در نظر گرفتن اندرکنش پوشش بتنی و توده سنگ اطراف محاسبه شده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که بارهای ناشی از امواج زلزله می تواند پایداری سازه های زیرزمینی، به ویژه تونل ها را تحت تاثیر قرار دهد.

ساختگاه سد ورزقان در دامنه های جنوبی ارتفاعات بزقوش شامل تناوبی از سنگ های ولکانیک و ولکانو- کلاستیک ائوسن است که توسط دایک های میکرودیوریتی تا مونزونیتی قطع شده اند. ارتفاعات بزقوش بین دوگسل شمالی و جنوبی بزقوش مسدود شده و این دو گسل باعث راندگی این ارتفاعات بر روی دشت های فشاری سراب و میانه شده اند و در مجموع یک ساختار بالازده را نشان می دهد. این منطقه در استان لرزه زمین ساختی ایران مرکزی قرار دارد و زمین لرزه های رخ داده در آن از نوع کم عمق بوده و ساز و کار چیره آن ها از نوع راستالغز فشاری است. لرزه خیزی در گستره مورد مطالعه در ارتباط با سامانه های گسلی تبریز، جنوب بزقوش، گرمی رود، استور، شمال بزقوش، سنگور و دوزدوزان می باشد. گسل جنوب بزقوش با روند تقریبی شرقی-غربی و سازوکار فشاری راستالغز چپگرد از نزدیکی روستای ورزقان و ساختگاه سد می گذرد و فاصله ای حدود یک کیلومتر با آن دارد. شیب صفحه گسلی آن زیاد و رو به شمال است. در این مقاله بر اساس مطالعه چشمه های لرزه زا و بررسی پیشینه لرزه خیزی، پارامترهای لرزه خیزی منطقه با استفاده از روش کیکو- سلوول، در گستره 250 کیلومتری تعیین شده و مورد بررسی قرار گرفته است.

منطقه مورد مطالعه بخشی از نوار ماگمایی ارومیه- بزمان در زون ساختاری ایران مرکزی است که در جنوب شهر بوئین زهرا (استان قزوین) واقع شده است. در این ناحیه واحدهای آتشفشانی و آذر آواری توسط گسل اصلی منطقه تحت عنوان گسل ساری دره قطع شده اند و دگرسانی گسترده ای در طول گسل و در سنگ های دیواره رخ داده است. گسل ساری دره به طول بیش از 20 کیلومتر و با راستای تقریبی شمال غرب - جنوب شرق بوده و در حال حاضر عمده رخنمون آن به صورت یک دره نسبتا پهن با همین راستا به نام ساری دره نمایان می باشد. دگرسانی حادث شده در سنگ های دیواره عمدتا به دو شکل قائم و جانبی منطقه بندی نشان می دهند. با توجه به ترکیب کانی شناختی هر منطقه و نیز همجواری منطقه ها با کانی شناسی خاص، نوع دگرسانی در این منطقه را تیپ اسیدی سولفاته معرفی می نماید. در منطقه بندی قائم از پایین به بالا، مناطق آرژیلیک پیشرفته، آلونیتی و سیلیسی و نیز در منطقه بندی افقی از محل سطح گسل به طرف سنگ دیواره، مناطق آرژیلیک پیشرفته و پروپلیتیک شناسایی گردید. تشخیص منطقه بندی در طرح های اکتشافی و استخراج کانی های مرتبط خیلی مهم است زیرا ترکیب کانی شناسی زون ها متفاوت بوده و نباید با هم مخلوط شوند.

منطقه مورد مطالعه در شمال شرق اردبیل و حد فاصل اردبیل - آستارا قرار دارد شواهد سنگ شناسی و ساختارهای تشکیل یافته موید فعالیت های آتشفشانی زیر دریایی در این منطقه می باشد ترکیب کلی این سنگ ها بازالتی بوده و اشکال پیلولاوا، دایک، منشور و دریاچه گدازه ای در نقاط متعدد نشان دهنده وجود آثار پوسته اقیانوسی در این منطقه می باشد. بر اساس مطالعات صورت گرفته در سایر نقاط البرز مانند چالوس، لاهیجان و املش و تشابه ساختاری منطقه حیران با این مناطق، ممکن است منطقه حیران دنباله باز شدگی نوار جنوبی دریای خزر باشد. بر اساس شواهد چینه شناسی و قرارگیری گدازه های بازالتی منطقه در زیر کنگلومرای فجن سن سنگ های آتشفشانی زیر دریایی این منطقه را همانند سایر مناطق عنوان شده در البرز می توان به کرتاسه نسبت داد.