پژوهش های اعتقادی کلامی (علوم اسلامی)
سال:1394 | دوره:5 | شماره:17 |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:عرفا اعتقاد دارند برای رسیدن به قله رفیع معرفت باید منازل و مسالکی را طی نمایند و سلوک طریق عرفان با مقیم شدن در مقامات آغاز می گردد. طی کردن این منازل و مقامات عرفانی قدرت اختیار انسان را نشان می دهد و حاصل نوعی بیداری است.حافظ روش رندانه منحصر به فردی دارد. او به توبه، زهد و ورع نگاهی خاص دارد و دیگر مقامات عرفانی چون صبر، فقر، توکل و رضا را با تکریم می پذیرد. این تحقیق کتابخانه ای بر آن است تا نگاه متفاوت او را به برخی از این مقامات واضح تر بیان نماید، و همچنین با استفاده از داده های مطالعاتی و برداشت های استدلالی به روش توصیفی- تحلیلی به ابهامات و سوالات چندی در این زمینه پاسخگو باشد. چکیده عربی:الصوفیون نعتقد انه من اجل تحقیق ذروۀ النیبله من الحکمۀ لتمریر منازلهم و مسالک و سلوک السلطات فی التصوف یبدأ. خلال المنازل و القوۀ الغامضۀ من ید الانسان تظهر النتیجۀ هو نوع من الصحوۀ. طرقه غیر شریف فریدۀ من نوعها لالتوبۀ و الزهد و التقوی و قال انه یری السخریۀ و النقد لکن مسؤولین آخرین مثل الصبر و الفقر و الثقۀ و الارتیاح مع تقدیس باطنی یقبل. هذه المکتبه البحوث سوف تبدو مختلفۀ له لشرح بعض من اکثر وضوحا.

چکیده فارسی:نوشتار حاضر در پی آن است که ضمن بررسی اثر یکی از صاحب نظران مطرح در این حوزه، با رویکرد توصیفی تحلیلی، به بررسی مناسبات علم و دین از منظرهانس کونگ به عنوان یکی از نظریه پردازان معاصر، بپردازد. به نظر می رسد که هانس کونگ ضمن آنکه خود یک مسیحی معتقد به شمار می رود ودلبستگی او همواره به سمت تلاش در بهینه سازی رابطه میان علم و دین بوده است که مهمترین آرا ء اوبصورت پراکنده و نوشته هایش بیان گردیده است. کونگ به فراخور ممکن، در این مبحث ورود نموده است.هرگاه فرضیه ای در علوم مختلف مطرح می گردد و پس از مدتی فرضیه های تازه تری آن را کنار می زنند و یا بعضا به صورت قانون مقبولیت عام پیدا می کنند در حالی که ادیان همه برای اجرای دستورهای یک منبع متعالی قیام کرده اند و حال که علم را پیامبری نیست پس هر لحظه بشر در انتظار فرضیه و نظریه تازه ای است، در واقع با ابزار علم امروزی دین منطقا قابل نفی نیست. چنانکه از کلام وی نیز چنین استنباط می گردد. بر این اساس، این نوشتاربرآن است تا با ارائه کلیتی از مباحث مطروحه در این حوزه چگونگی رابطه این دو مقوله مهم را از نگاه این فیلسوف بویژه در برخی حوزه های کاربردی مانند آغاز جهان، خلقت و غیره بررسی نماید. کونگ را میتوان یکی از حامیان نظریه سازگاری بلکه همکاری و تعاضد قلمداد کرد. چکیده عربی:إن مع ملاحظة تطور الأبحاث وتوسعها الناتج عن توسع العلماء فی هذا المجال، وما طرحت من اسئلة لهم وللمستفیدین من هذین المصدرین، یعتبر التعرض لهذه الأسئلة من ضروریات عصرنا الحاظر.إن بحثنا فی هذه المقالة إضافة الی بحث احدی آثار المنظرین فی هذا المجال، یتمحور بمنهج وصفی تحلیلی حول تحلیل علاقة العلم بالدین من منظار احد المنظرن المعاصرن وهو: هانس گوتک. وکما یبدو من اعتقاد هانس کونج بالمسیحیة فإنه کان فی صدد توطید العلاقة بین العلم والدین، حیث یتبین ذلک من خلال أهم آراه فی کتبه. متطرقا الی أنه کلما طرحت فرضیة فی علم من العلوم تطرح فرضیة مستجدة أقوی مناقضة لها رافعة لموضوعها، لکن الأدیان السماویة نابعة من مصدر متحد متعال، وبما أن لا مصدر تشریع للعلم فلا ضیر من توقع تجدد الفرضیات العلمیة فی کل آن، وعلیه فلا منافاة منطقیة بین العلم الحاظر والدین.وعلی هذا الأساس فإن هذه المقالة فی صدد بیان کلی للأراء المطروحة فی هذا المجال، وکیفیة علاقة هذین المقولتین من منظار هذا الفیلسوف، مع التأکید علی أهم المجالات التطبیقیة کحدوث العالم، والخلقة، وغیرها. کما یعد هانس کونج من احد المدافعین عن نظریة التوافق والتجانس، بل التعاون والتعاضد.

چکیده فارسی:در پژوهش های خداشناسی متکلمان پیشین و حاضر، رهیافت هائی نزدیک به هم قابل مشاهده است، که برسنجیدن و در ترازو نهادن یافته های آنها، در جهت گیری پژوهش های تطبیقی کاری سزاست. پذیرش وجود خدا از رهگذارهای فلسفی کلامی با ره آوردهای گونه گون همراه بوده است: از تک برهان گرائی سینائی صدرائی تا تکثرگرائی در ناحیه دلیل فخر رازی سوئین برن و پایه انگاری وجود خدای پلانتینگا. فخر رازی در آثار کلامی فلسفی خود، با اقبال به تکثر دلایل وجود خدا، تبیینی کارکردی از آنها ارائه می کند: ایجاد قطع و یقین، و آرامش و خضوع اندیشه! گونه نخست از دلایل یقینی و گونه دوم از دلایل اقناعی حاصل می آیند. سوئین برن نیز با رویکردی انتقادی به دلایل اثبات خدا، لحاظ انباشتی و تکثر محور بر دلایل دارد. کارآئی تکثر ادله، تقویت احتمال وجود خداست. بر این اساس، هر دو اندیشمند با طبقه بندی استدلال ها دلایل قطعی یقینی و دلایل اقناعی مستحکم از فخر رازی و استدلال های پیشینی قیاسی و پسینی استقرائی از سوئین برن، وجه انباشتی آنها را لحاظ نمودند و تبیینی کارکردی از آنها ارائه دادند، اما وجوه افتراقی نیز حاکم است: یقین گرائی و احتمال گرائی، رویکرد پذیرش دلایل و نقادانه آنها، توصیف و اضلاع تبیین شناختی. چکیده عربی:نشاهد من التحقیقات عند الإهیین الأقدمیین و الحاضرین الطرائق المختلفة التی ینبغی أن یلاحظ فی الموازین الدقیقة حتی نأخذ منها نتایج تطبیقیة. إن العلماء الإهیین فی مسالة إثبات الواجب و قبوله یواجهون بالطرائق المتنوعة و المتکثرة، منها: قبول برهان واحد فی إثبات الواجب عند ابن سینا و صدا، قبول براهین مختلفة فی وصول إلی اعتقاد بالواجب عند فخرالدین الرازی و سوئین برن، و اخذ اعتقاد بدیهی قبل الواجب من بلاتینجا. من فلاسفة و متکلمی الاسلامی، فخرالدین الرازی هو قائل إلی تکثر الدلایل فی إثبات الواجب، و من هذا یطرح علیها تبیین غائی: إیجاد القطع و الیقین للإنسان، و اطمینان القلوب، فالأول یحصل من الدلائل الیقینیة و الثانی من الدلائل الإقناعیة. سوئین برن، من المتکلمین المعاصر یتمایل فی هذا البحث إلی تکثر الدلائل من حیث هو تکثر، و الغایة التی یستفید منها هی اشتداد الاعقاد و الوثاقة بالواجب. و ما یستدعیه من کل هذا الأمور یتبین أن فخرالدین الرازی و سوئین برن یعتقدان إلی تکثر الأدلة و یطرحان تبیین غائی لها. اما بعد أن جری تبیین من نوع واحد، فإنهما یختلفان فی أمور: حالة الیقین و حالة الاحتمال القریب من الیقین، کیفیة الاعتراف و القبول بوجود الواجب و نقده، وصفه و تبیینه.

چکیده فارسی:علم کلام در جهان اسلام به شاخه های مختلفی منشعب شده است که کلی و مهم ترین شعبه آن تقسم آن به علم کلام امامیه و اهل سنت است که در آموزه های مختلف کلامی با یکدیگر افتراق و قرابت دارند. یکی از علل این اختلاف به اختلاف در منابع بر می گردد. «حجیت عمل صحابه» یکی از منابع کلام اهل سنت است که آن را به عنوان یک منبع معتبر دینی تلقی نموده و اعتبار آن را به آیات متعددی استناد می کنند. کلام امامیه با ادله مختلف اعتبار این منبع را بر نتافته است. در این مقاله بعد از گزارش دیدگاه اشاعره در اعتبار منبع فوق و نقل استدلالشان در استناد به آیات، ضعف استناد آنان از منظر خود آیات روشن خواهد شد. چکیده عربی:علم الکلام فی العالم الاسلامی یتشعب بشعوب و فرق مختلفة و اهمها فرقة اهل السنة و الامامیة و هما تختلفان فی بعض العقائد الاسلامیة. هذه الاختلاف نشأت من علل منها الاختلاف فی منابع تفسیر الدین. اهل السنة یعدون عمل الصحابه من منابع تفسیر الدین و یقولون انه حجة شرعیة و یستدلون بظاهر الآیات، لکن علماء الامامیه ینکرونه و یقولون عدم اصطیاد هذه الدلالة من الآیات. فی هذه الرسالة بعد نقل آرا علماء اهل السنة و ادلتهم القرآنیة تظهر عدم تمامیة استدلالهم من أجل دلالة الآیات الأخر.

چکیده فارسی:اهمیت بحث باطن قرآن از آن جهت است که اولا بخشی از معانی و معارف قرآن مربوط به باطن آیات است و ثانیا جاودانگی قرآن ارتباط وثیقی با باطن قرآن دارد. موضوع باطن قرآن، از زوایای مختلفی قابل بررسی است، اما از مهم ترین مباحث آن شناخت مبانی فهم و استنباط باطن قرآن است که این امر، نه تنها در شناخت گستره و مراتب بطون قرآن موثر است، بلکه در آگاه شدن به روش صحیح تفسیر قرآن و برخورد صحیح با روایات تفسیری، نقش مهمی را ایفا می نماید. دانشمندان حوزه های مختلف علوم اسلامی در ادوار مختلف، تعاریف مختلفی از باطن قرآن ارائه داده اند اما از احادیث برمی آید که باطن قرآن، معانی و مصادیق پنهان و ناآشکار آیات است و نیز معارفی است که در بدو امر از آیات برداشت نمی شود. نوشتار حاضر بر آن است که مبانی فهم باطن قرآن را مورد کنکاش قرار دهد. از این تحقیق حاصل می گردد که مهم ترین مبانی فهم و استنباط باطن قرآن عبارتند از: وجود مناسبت میان معانی باطن و ظاهر آیات، نسبی بودن فهم باطن قرآن برای مخاطبان آن، و علم معصومان (ع) به همه بواطن قرآن. چکیده عربی:اهمیتة البحث فی باطن القرآن من عدة جهات: اولا قسم من المعانی و القران یرتبط بباطن الآیات. ثانیا: البقاء الحقیقی للقرآن یرتبط ارتباطا و ثیقا بباطن القرآن.اما موضوع باطن القرآن قابل للبحث من عدة جهات، اما الجهة ذات الاهمیتة الواخرة معرفة مبانی فهم و استنباط باطن القرآن، حیث ان هذا الامر لم ینحصر فی معرفة وسعة مراتب بطون القرآن ویؤثر فی فهمهم.بل یوثر فی معرفة الطریقة الصحیحة لتفسیر القرآن و الروایات التفسیریة.ابدی العلماء فی مختلف تخصصاتهم العلمیة فی العلوم الاسلامیة فی الادوار المختلفة تعاریف شتی من باطن القرآن، و الذی یظره من الاحادیث ان لباطن القرآن معانی و مصادیق مکنونة و غیر ظاهرة من الآیات الشریفة، و ایضا معارف لم تکن فی بادی الرأی مکشوف للجمیع.یتکفل هذا البحث، فی دراسة مبانی فهم باطن القرآن والتحقیق فی ذالک. والذی یتحصل من هذه الدراسة: وجود المناسبة و الترابط بین معانی الباطن و علم المعصومین (ع) بجمیع بواطن القرآن الکریم.

چکیده فارسی:قرآن کریم مهمترین عامل شکل گیری فرهنگ و تمدن اسلامی بوده به طوری که میتوان ادعا کرد اکثر پژوهشها و تلاشها در حوزه اندیشه اسلامی از علم صرف و نحو در ادبیات عرب تا فقه و اصول و کلام و فلسفه و عرفان بر محور آیات الهی شکل گرفته است. به عنوان مثال فلسفه که در اصل از سرزمین یونان وارد جهان اسلام شد تحت تاثیر آیات الهی قرآن و توسط اندیشمندان اسلامی هویتی اسلامی یافت و تحت تاثیر همین تعالیم قرآنی بود که واژه های یونانی «فلسفه» و «فیلسوف» بوسیله حکماء اسلامی به دو واژه «حکمت» و «حکیم» تبدیل گردید. از جایی که حکماء اسلامی معارف فلسفی یونان را کارآمد می دانستند و معتقد بودند همبستگی و پیوند معارف قرآنی و دینی با دستآوردهای عقلی فلسفه یونان در رشد و تعالی جامعه اسلامی تاثیری ژرف خواهد داشت به تطبیق مطالب فلسفه یونان با معارف دین اسلام روی آورده و توانستند فلسفه را بومی سازی کنند. چکیده عربی:القرآن هو أهم عامل فی تشکیل الثقافة والحضارة الإسلام و یمکن القول أن معظم الجهود البحثیة فی مجال العلوم و ترکیب الأدب العربی و الفکر الإسلامی و الفقه و علم الکلام و الفلسفة و التصوف، تشکلت علی أساس الوحی الإلهی. علی سبیل المثال، مع دخول الفلسفة الیونانیة فی العالم الإسلامی تحت تأثیر الآیات الإلهیة للقرآن و من قبل علماء الدین الإسلامی، وجدت الهویة الإسلامیة وتأثر بتعالیم القرآن أن الکلمة الیونانیة «فلسفة» و «الفیلسوف» من قبل الحکماء الاسلامی اصبحت کلمتین «الحکمه» و «الحکیم». حیث ان الحکماء الاسلامی یعتقدون بکفائه التعالیم الفلسفیة الیونانیة و ایضا یعتقدون بأن الاتحاد و الوحده بین المعارف القرآنیه و الإنجازات الفکریة للفلسفة الیونانیة سیکون له تأثیر عمیق فی نمو وتطور المجتمع الإسلامی، یتوجهون الی مباراه تعالیم الإسلام مع الفلسفة الیونانیة و قادرون علی توطین الفلسفه.

چکیده فارسی:از گذشته تاکنون حسن و قبح ذاتی و عقلی به عنوان موضوع و قاعده ای مهم و بنیادین در کلام اسلامی مطرح بوده است. جریان و تاثیر این قاعده در حوزه های عقیدتی، اخلاقی، فقهی و سیاسی موجب شده تا متفکران اسلامی در قالب دو گروه عدلیه و اشاعره، در صدد اثبات و نقد آن برآیند. عدلیه بر«ذاتی» و «عقلی» بودن حسن و قبح برخی افعال و اشاعره بر «الهی» و «شرعی» بودن آنها استدلال نموده اند، عدلیه با تمسک به دلائلی از جمله: بداهت و ذاتی بودن حسن و قبح، اقرار منکرین شرایع آسمانی در مقابل اشاعره مبنی بر تغیر حسن و قبح، محدودیت و تکلیف خداوند وغیره به نقد یکدیگر پرداخته اند. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی دو دیدگاه را به صورت نقد و اثبات بیان نموده و نظریه «حسن و قبح ذاتی و عقلی» را اثبات می نماید و عمده انحراف اشاعره را ضعف در خداشناسی، تحلیل غلط آیات قرآن، خلط بین مسائل و تعارضات، کنار نهادن عقل سلیم و مسائل سیاسی دانسته است. چکیده عربی:من العصور القدیمه الی الآن مساله الحسن و القبح الذاتیین و العقلیین کانت موضوعا و قاعده مهمه و اساسیه فی علم الکلام. هذا التیار و تاثیره فی الحقول العقائیدیه و الاخلاقیه و الفقهیه و السیاسیه سبب بان المفکرین الاسلامیین اقدموا علی اثبات او ردها فی اطار العدلیه و الاشاعره استدلت العدلیه علی ان بعض الافعال الالهیه تجری وفق الحسن و القبح الذاتیین و العقلیین خلاف الاشاعره بانهم استدلوا علی ان تکون تلک الافعال موافقا للحسن و للقبح الشرعیین. ادله العدلیه: 1- الحسن و القبح الذاتیین من الامور البدیهیه، 2- اقرار منکری الشرایع السماویه، ادله الاشاعره: 1- تغیر الحسن و القبح، 2- المحدودیه، ب هذا الادله المطروحه من طرفین اقام احدهما علی رد طرف الآخر. تفید هذه الدراسه التوصیفیه و التحلیلیه، هاتین الرایتین و بصدد اثبات نظریه الحسن و القبح الذاتیین و العقلیین.کذالک اثبتت هذه الدراسه لزله الاشاعره ادله اساسیه منها ضعف التوحید، اساعه، التاویل فی تفسیر آیات القرآن، اختلاط و التعارض بین المسائل، عدم الاستخدام من العقل سلیم و الشوون السیاسیه.