پژوهش های اعتقادی کلامی (علوم اسلامی)
سال:1387 | دوره:3 | شماره:11 |تعداد مقالات:14

رکن مقوم و محور اساسی در جامعه اسلامی امامت است و از جمله مباحثی است که دانشمندان پیرامون هیچ موضوعی به اندازه آن، بحث ننموده اند. اهمیت و ارزشمندی مساله باعث شد که به بررسی مقایسه این موضوع میان فریقین بپردازیم و به دور از هر گونه شائبه تعصب و پیش داوری به قضاوت بنشینیم و تلاش نمودیم از دیدگاههای مخالفین بیشتر بهره جویی نماییم.نگرش به مساله امامت با رویکرد حکومتی براهمیت این موضوع می افزاید و شیوه فرمانروایی در جامعه اسلامی را ترسیم می کند و نقشه راه را برای دولتمردان تبیین می نماید.در ضرورت بحث درباره این مساله همین بس که ریشه همه اختلافات در جوامع اسلامی و نیز ایجاد وحدت در گرو همین موضوع نهفته است .

نوشتار حاضر پژوهشی است در تاریخنگاری اسلامی خاصه تاریخنگاری مغرب از آغاز تا قرن هفتم هجری. از این رو برای فهم بهتر موضوع نخست به معنا و مفهوم تاریخنگاری و اهمیت آن از دیدگاه قرآن و سنت پرداخته خواهد شد و پس از تبیین شیوه های تاریخ نگاری در دوره اسلامی تاریخنگاری مغرب را مورد بررسی قرار خواهد داد. اوضاع سیاسی مغرب و رقابت دولت های مختلف با هدف ثبت مفاخر خود و رونق دربار و نیز ظهور فرق و مذاهب مختلف فقهی-کلامی، موجب تالیف گونه های متعددی از نوشته های دودمانی و فرقه ای در غرب جهان اسلام شد؛ مشهورترین فرق و مذاهب اسلامی که در شکل گیری و تکامل تاریخنگاری مغرب نقشی درخور توجه داشته اند، اباضیان، فاطمیان و مالکیان بوده اند؛ این نویسندگان، آثاری متعدد و اغلب به شیوه تراجم در شرح حال مشایخ خود نگاشته اند که امروزه مهمترین منابع ما در بررسی اوضاع سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مغرب اسلامی است.

بزرگترین موهبتی که نصیب مسلمانان گشته است این است که کتاب آسمانی ایشان قرآن، به صورتی که هم اکنون در دست است، اندکی پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) در زمان حیات ائمه اطهار (ع) و صحابه آن حضرت جمع آوری شد و کتابی که رکن اصلی همه علوم و معارف دین مبین است در اختیار امت محمد (ص) قرار گرفت. اما همه می دانیم قرآن به خاطر قابلیت های زیادی که دارد، اختلاف نظرهایی را در موضوعات مختلف دینی در پی داشته است. یکی از آنها موضوع «دیدار خداوند» است که اشاعره سخت معتقدند خداوند در قیامت با چشم دیده می شود. از سوی دیگر معتزله به شدت منکر آن هستند و معتقدند که فقط می توان به خدا اعتقاد داشت، یعنی در ذهن و فکر خود می توان به وجود خدا یقین داشت و حد اعلای ایمان همین است. شیعه نیز معتقد است خداوند هرگز دیده نمی شود، نه در دنیا و نه در آخرت، اما حد اعلای ایمان را هم یقین فکری و ذهنی نمی داند بلکه معتقد است علاوه بر آن خدا را با چشم دل یا قلب می توان دید. عرفا نیز در این مساله عقیده ای مشابه شیعه دارند و می گویند انسان ها در باب معرفت خداوند باید به «عین الیقین» که همان رویت قلبی است برسند. شایان ذکر است دیدگاهی را که ائمه معصومین (ع) نیز در این رابطه مطرح کرده اند «رویت قلبی» است که فراتر از «رویت حسی» محسوب می شود که در این مقاله در صدد تبیین آن برآمده ایم.

موضوع قانون گذاری در اسلام موضوع کلی است و به دلیل کلیت و جامعیت نگرش به این موضوع می تواند دارای وجوه و ابعاد گوناگونی باشد از جمله اینکه ترتیبات و اصول قانون گذاری در جامعه اسلامی چگونه بوده است؟ یا اینکه ضرورت قانون گذاری، سیر تاریخ قانون گذاری، تقسیم بندی قوانین، تعریف مفاهیم قانون، فقه، حقوق و رابطه آن ها با یکدیگر و ... به چه شکل بوده است؟همان طور که ملاحظه می شود، با توجه به کلی بودن موضوع، جهات مورد توجه نیز متعدد بوده و دارای زوایای گوناگونی است. با این حال در این مقاله سعی شده است، مباحث اصلی به نوعی مرتبط با امر قانون گذاری فقهی بسیار اجمالی بررسی شود.

با عنایت به ابعاد گوناگون مثنوی معنوی و تاثیرپذیری اصول عقاید صوفیان مسلمان، به ویژه مولانا از قرآن کریم، احادیث و اخبار مربوط بدان، و پای بندی مولویه به صحبت و سماع و وجد، در می یابیم که سلطان ولد شاید اولین شاعر صوفی باشد که تحت تعلیمات مولانا توانست روش پدر را در شعر تعلیمی صوفیانه سر مشق خود قرار دهد و نتیجه این که قرآن کریم هدایت کننده انسان ها و مثنوی مولوی راهگشای بسیاری از مشکلات مثنوی ولد نامه است و فهم اسرار کلمات و عبارات پسر جز به وسیله اطلاعات راهگشای پدر، میسر نیست، به طوری که سایه پدر را بر تمامی آثار او می توان احساس کرد. این مقاله کوشیده است برخی از این تاثیرپذیری ها و جلوه های مشترک را در زمینه اصطلاحات عرفانی معرفی کند.

پیدایش اختلاف در بینش و منش انسانها امری ضروری در نظام هستی است که از طبیعت آفرینش انسان و اختلاف موجود در منظومه هستی نشات می گیرد. به رسمیت شناختن این اختلاف ها دلیل روشنی بر به کارگیری اصل «سماحت» در جامعه است. با دقت و تفحص و تتبع در آیات قرآن و سنت معصومین (ع) به روشنی به دست می آید که «سماحت» یک اصل مهم در دین اسلام است و به کارگیری آن یکی از عوامل گسترش اسلام درشبه جزیره عربستان و در جهان بوده است؛ پیشوایان دینی، بخصوص پیامبر (ص) با ملایمت و گذشت موفق گردیدند دنیای مردم و آخرت آنان را اصلاح نمایند؛ و هرگز به مداهنه تن در ندادند.نویسنده در این مقاله با پرداختن به اهمیت طرح موضوع در جامعه امروز به تعریف «سماحت» و تحلیل عدم همخوانی آن با «مداهنه» و «تولرانس» (Tolerance) پرداخته و به تحلیل و بررسی روش پیامبر (ص) در «فتح مکه» با توجه به شاخص های نهادینه شده جاهلیت در میان قوم عرب و ضرورت محو آنها و جایگزینی شاخص های اسلامی، اهتمام شده است .

بررسی و تبیین اهداف حکومت دینی به منظور شناخت و قضاوت صحیح درباره آن ضروری به نظر می رسد. پیرامون این مساله دیدگاههای متعددی مطرح شده است که مهمترین آنها دیدگاه مادیگرا، معناگرا و جامع نگر است. در این مقاله پس از بررسی دیدگاههای مذکور، دیدگاه جامع نگر به عنوان دیدگاه قابل دفاع، پذیرفته شده و با روش درون دینی یعنی مراجعه به آیات و روایات و از طریق بررسی اهداف بعثت انبیا که اهداف حکومت دینی نیز به شمار می رود مورد بررسی قرار گرفته و سرانجام ثابت گردیده که حکومت دینی در پی دو دسته اهداف است:1. تامین کمال مادی 2. تامین کمال معنوی. برای حکومت دینی هر دو دسته، از اهداف اصلی اند (فرعی نیستند) به این صورت که هدف دوم هدف نهایی است و هدف نخست، مقدمه رسیدن به هدف نهایی (هدف دوم) است لذا به عنوان هدف اصلی مورد توجه حکومت دینی قرار می گیرد.