پژوهش های حبوبات ایران
سال:1392 | دوره:4 | شماره:1 |تعداد مقالات:10

گسترش کشت باقلا (Vicia faba L.) می تواند پایداری سیستم های زراعی را بهبود بخشیده و مزایای مهم دیگری را درپی داشته باشد. با این حال، در رابطه با جنبه های مختلف مدیریت تولید این گیاه، اطلاعات اندکی وجود دارد. از این رو، این آزمایش به منظور مطالعه واکنش عملکرد و اجزای عملکرد دانه و غلاف سبز و تعدادی دیگر از ویژگی های زراعی باقلا رقم برکت به فاصله بین و داخل ردیف در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی به صورت فاکتوریل در سه تکرار در سال زراعی 89-1388 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل فاصله بین ردیف (15،30، 45 و 60 سانتی متر) و فاصله بین بوته ها در ردیف (10، 5 و 15 سانتی متر) بود. نتایج تجزیه واریانس، حاکی از تاثیر معنی دار فاصله بین و داخل ردیف و اثر متقابل آنها بر عملکرد غلاف سبز، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک بود. با افزایش فاصله بین ردیف ها عملکردها کاهش یافتند و در هر یک از فاصله بین ردیف ها به استثنای فاصله 15 سانتی متر، با افزایش فاصله داخل ردیف ها عملکرد کاهش یافت. در فاصله بین ردیف 15 سانتی متر، کمترین عملکرد دانه و غلاف سبز از فاصله داخل ردیف 5 سانتی متر به دست آمد؛ اما بین دو فاصله دیگر، اختلاف معنی داری وجود نداشت. به طورکلی، در این مطالعه با افزایش تراکم بوته بین 11 و 67 بوته و همچنین در تراکم های برابر، در تیمارهای با توزیع یکنواخت تر بوته ها عملکردها بهبود یافتند. در میان اجزای عملکرد، اندازه دانه تحت تاثیر فاکتورهای آزمایش قرار نگرفت. تعداد دانه در غلاف فقط تحت تاثیر فاصله داخل ردیف قرار گرفت؛ اما تعداد غلاف در بوته به طور معنی داری تحت تاثیر هر دو فاکتور و اثر متقابل آنها قرار گرفت. تغییر تعداد غلاف در واحد سطح، مهم ترین دلیل تغییرات عملکرد بود. نتایج به دستامده حاکی از واکنش قابل توجه عملکرد باقلا به فاصله بین و داخل ردیف و ضرورت مطالعه اثر متقابل این فاکتورها با سایر عوامل مانند تاریخ کاشت و رقم می باشد.

نتایج بررسی های برخی از محققان نشان می دهد که در مناطق خشک و نیمه خشک، کاربرد طولانی مدت آیش در نظام های زراعی متکی بر کشت گندم، سبب افزایش فرسایش و کاهش حاصل خیزی خاک می شود و کاشت بقولات به عنوان محصول جایگزین آیش ممکن است سبب بهبود پایداری تولید گردد. این پژوهش با هدف مطالعه امکان جایگزینی بقولات در سیستم تناوبی رایج کشت غلات (آیش-گندم) در خراسان شمالی با استفاده از شش الگوی تناوبی دوساله شامل گندم-گندم، آیش-گندم، نخود-گندم، عدس-گندم، ماشک علوفه ای-گندم و یونجه یکساله-گندم در استان خراسان شمالی (ایستگاه تحقیقات منابع طبیعی و امور دام خراسان در سیساب-بجنورد) طی چهار سال (از سال زراعی 82-1381 تا سال زراعی 85-1384) و در قالب دو دوره تناوبی دوساله اجرا شد. در بررسی میانگین بیوماس گیاهان جایگزین آیش در دو سال زراعی 82-1381 و 84-1383 مشاهده شد که بیوماس گندم، بیش از بیوماس بقولات بود و در بین بقولات مورد مطالعه، بیوماس ماشک و عدس نیز بیش از بیوماس نخود و یونجه بوده است. از نظر عملکرد دانه نیز عملکرد گندم (159.9 گرم در مترمربع) بیش از عملکرد عدس و نخود (به ترتیب با 86.8 و 83.3 گرم در مترمربع) بوده است. میانگین عملکرد گندم در دو دوره تناوبی به طور معنی داری (P<0.05) تحت تاثیر محصولات جایگزین آیش قرار گرفت. عملکرد گندم در تیمار آیش-گندم (180.8 گرم در مترمربع) بیش از سایر تیمارها بود و عملکرد گندم در تیمارهای عدس-گندم و ماشک-گندم نیز ضمن نداشتن تفاوت معنی دار با عملکرد تیمار آیش-گندم، بیش از سایر تیمارها بود؛ درحالی که در تیمار گندم-گندم کمترین عملکرد (110.4 گرم در مترمربع) حاصل شد. با توجه به نتایج حاصله، به نظر می رسد گیاهان عدس و ماشک بتوانند به عنوان گیاهان کاندیدا جهت جایگزینی آیش در استان خراسان شمالی مدنظر قرار گیرند.

تنوع ژنتیکی موجود برای صفات در لوبیا می تواند در برنامه های به نژادی آن و انتخاب ژنوتیپ های با صفات زراعی مطلوب مورد استفاده قرار گیرد. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی صفات زراعی و کیفیت دانه و تعیین روابط میان عملکرد دانه و برخی صفات مورفولوژیکی، تعداد 52 نمونه لوبیا (Phaseolus vulgaris) در مزرعه تحقیقاتی بانک ژن گیاهی ملی ایران در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال وبذرکرج در سال 1390 مورد ارزیابی قرار گرفت. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو تکرار انجام پذیرفت. صفات مورد مطالعه مطابق دستورالعمل موسسه بین المللی ذخایر توارثی گیاهی، اندازه گیری شدند. نتایج آمار توصیفی صفات نشان داد که تنوع قابل ملاحظه ای در ارتباط با صفات تعداد گره در ساقه اصلی، وزن 100 دانه، تعداد دانه در بوته و تعداد غلاف در بوته وجود دارد. دامنه تغییرات برای صفات تعداد دانه در بوته، وزن 100 دانه، تعداد روز تا رسیدگی و عملکرد بذر تک بوته به ترتیب برابر با 32 تا 150 دانه، 14.8 تا 74.22 گرم، 46 تا 96 روز و 11.2 تا 55.1 گرم برآورد گردید. ضرایب تنوع فنوتیپی و ژنتیکی نیز برای صفات تعداد گره در ساقه اصلی، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته، وزن 100 دانه و عملکرد بذر تک بوته بالا بود. همچنین وراثت پذیری عمومی بالا (بین 62.8 تا 82.9 درصد) برای کلیه صفات به جز تعداد روز تا گلدهی (22.3 درصد) و تعداد روز تا غلافدهی (7.9 درصد) مشاهده شد. تجزیه خوشه ای نیز ژنوتیپ ها را به سه گروه تقسیم نمود که دو گروه دارای بیشترین عملکرد بذر تک بوته بودند. در میان صفات کیفی حداکثر تنوع برای وضعیت نخ غلاف و حداقل آن برای انحنای نوک غلاف مشاهده شد. نتایج همبستگی های ساده، رگرسیون چندگانه و تجزیه علیت نشان داد که صفات غلاف در بوته، وزن 100 دانه و تعداد بذر در بوته به عنوان اجزای عملکرد بیشترین تاثیر را بر عملکرد بذر تک بوته دارا بودند. در تجزیه به مولفه های اصلی، چهار مولفه حدود 67.60 درصد از کل تغییرات داده ها را توجیه کردند.

نخود عمدتا در نظام های کشاورزی مناطق خشک و نیمه خشک کشت می شود و تنش خشکی، عامل اصلی محدودکننده عملکرد این گیاه محسوب می شود. تحقیق حاضر با هدف بررسی اثر تنش خشکی بر روی بیان ژن Cu/znSOD با استفاده از تکنیک Real time PCR اجرا شد. برای نرمال سازی داده ها از ژن خانگیElongation factor استفاده شد و با روش اندازه گیری نسبی، داده ها مورد ارزیابی قرار گرفت. برای یافتن رابطه محتمل بین سطح مولکولی و فیزیولوژیک اثرات تیمار ها، میزان پروتئین کل محلول برگی و همچنین میزان فعالیت آنزیم SOD(EC: 1.15.1.1) اندازه گیری شد. تنش رطوبتی با 30 درصد ظرفیت زراعی در مرحله گلدهی اعمال گردید و نمونه برداری در سه زمان قبل از تنش، 48 ساعت بعد از تنش و 24 ساعت بعد از آغاز دوره بازیابی گیاه، صورت گرفت. این تحقیق با آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. نتایج آنالیز داده های Real time PCR حاکی از آن بود که بیان ژن Cu/znSOD در ژنوتیپ متحمل بین اللملی (MCC877)، نسبت به دو ژنوتیپ کاندیدای متحمل (MCC696) و ژنوتیپ حساس (MCC759) در شرایط کنترل، بیشتر بود (P<0.05) مطابق با برخی از نتایج مطالعات گذشته، میزان بیان ژن Cu/znSOD نسبت به شاهد، در زمان بعد از تنش خشکی کاهش داشت و در دوره بازیابی گیاه نسبت به شاهد، روند افزایشی پیدا کرد. اندازه گیری میزان پروتئین های کل محلول برگی و همچنین فعالیت آنزیم SOD تحت تیمارهای خشکی و SA نسبت به شرایط کنترل، تفاوت معنی داری را نشان ندادند.

به منظور بررسی کارآیی تلقیح بذر نخود با سویه های مختلف ریزوبیوم و همچنین کاربرد کود نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد محصول نخود، آزمایشی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی نیشابور واقع دراستان خراسان رضوی انجام شد. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 13تیمار که 9 تیمار شامل سویه های برتر باکتری معرفی شده توسط موسسه تحقیقات خاک و آب (15، 14، 13، 12، 9، 6، 3، 2، 1SWRI ) و دو تیمار مصرف 70 و 140 میلی گرم بر کیلوگرم نیتروژن بدون تلقیح از منبع کود اوره و یک تیمار مصرف کود سولفات روی به میزان 25 کیلوگرم در هکتار و نیز شاهد (عرف زارع) در چهار تکرار اجرا شد. براساس نتایج، تفاوت های معنی داری در بین تیمارها از نظر عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک مشاهده شد. تیمار تلقیحی SWRI12 بالاترین عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک را تولید نمود که نسبت به تیمار شاهد، 77 تا 13 درصد و نسبت به تیمارهای فاقد تلقیح، 25 تا 40 درصد افزایش عملکرد داشت. از نظر تعداد و وزن گره ها، تیمارهای تلقیحی از وضعیت بهتری برخوردار بودند و حداکثر تعداد گره در تیمار تلقیحی SWRI12 با میانگین 12.75 گره و در تیمارکودی نیتروژنه با مقدار کم با میانگین 3.5 گره کمترین تعداد را داشت. از نظر درصد نیتروژن، تیمار SWRI15 با 4.5 درصد نیتروژن، بالاترین درصد را دارا بود. در مجموع دو سال، استفاده از مایه تلقیح در تمامی موارد سبب افزایش وزن خشک، درصد نیتروژن و عملکرد محصول گردید که این مقدار از 7درصد (سویهSWRI3 ) تا 25درصد (سویهSWRI2 ) متغیر بود.

این تحقیق به منظور بررسی اثرات تنش خشکی و کود نیتروژنه بر فنولوژی و مورفولوژی و همبستگی آنها با عملکرد دانه ارقام نخود زراعی اجرا شد. آزمایش به صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمار تنش خشکی شامل سطح بدون تنش خشکی (آبیاری کامل)، سطح تنش خشکی متوسط (آبیاری در زمان کاشت و اوایل گلدهی) و سطح تنش خشکی شدید (بدون آبیاری)، در کرت های اصلی قرار گرفت. فاکتور تیمارهای کود نیتروژنه (در دو سطح مصرف کود و بدون مصرف کود) و رقم (با چهار رقم آزاد، بیونیج، هاشم وILC482 ) در کرت فرعی قرار گرفتند. نتایج این تحقیق نشان داد تنش خشکی، اثر معنی داری روی صفات موفولوژیک و فنولوژیک، عملکرد ماده خشک و عملکرد دانه گیاه نخود داشت. با افزایش شدت تنش خشکی، طول دوره رشد گیاه، ارتفاع گیاه، عملکرد ماده خشک و عملکرد دانه کاهش یافت. در بین ارقام، رقم بیونیج در کوتاه ترین زمان، رسیدگی خود را کامل کرد و در شرایط تنش شدید، در طی 82 روز مراحل فنولوژیک را طی کرد و دارای بالاترین میزان عملکرد ماده خشک و دانه بود. رقم هاشم، طولانی ترین طول دوره رشد را داشت. در شرایط بدون تنش نیز کود نیتروژن اثر مثبتی روی عملکرد دانه داشت.

کشت پاییزه نخود در مقایسه با کشت بهاره آن، عملکرد بیشتری تولید می نماید؛ اما حساسیت محصول به سرما مانع از انجام این کار می شود. به منظور بررسی و شناسایی ارقام پرمحصول و متحمل به سرما برای کشت پاییزه، 65 لاین نخود زراعی (Cicer arietinum L.) به همراه رقم حساس به سرما ILC533 در سال زراعی 89-1388 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو تکرار در ایستگاه سارال مرکز تحقیقات کشاورزی سنندج مورد ارزیابی قرار گرفتند. تحمل به سرما با استفاده از درصد بقاء و درجه تحمل به سرما مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ارقام از نظر صفات ارتفاع بوته، وزن 100 دانه، عملکرد و درجه تحمل به سرما اختلاف معنی دار وجود داشت. همبستگی عملکرد دانه با درصد بقاء، مثبت و معنی دار و با درجه تحمل به سرما، منفی و معنی دار بود. تجزیه خوشه ای، ارقام مورد مطالعه را در سه گروه حساس و نیمه متحمل، متحمل و کاملامتحمل متمایز کرد. در این پژوهش، 14 لاین با داشتن درجه تحمل سرمای 3 و کمتر از 3، درصد بقای 85 تا 90 درصد و عملکرد دانه بیش از 141 گرم در مترمربع، به عنوان لاین های برتر شناخته شدند.

ورمی کمپوست به سبب ویژگی های ساختاری و دارابودن مواد مغذی فراوان (عناصر ماکرو و میکرو)، تنظیم کننده های رشد گیاهی و وجود میکروارگانیسم های مفید می تواند خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک را بهبود ببخشد و تاثیر مطلوبی بر رشد و نمو گیاهان داشته باشد. به منظور بررسی برهم کنش نسبت های مختلف ورمی کمپوست و تنش شوری بر برخی صفات مورفولوژیک، فیزیولوژیک و بیوشیمیایی گیاهچه های لوبیاقرمز رقم درخشان، آزمایشی به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، در سال 1389 انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل پنج نسبت حجمی ورمی کمپوست و ماسه (100:0؛ 90:10؛ 75:25؛ 50:50 و 25:75) و چهار سطح شوری (صفر یا شاهد، 30، 60، 90 و 120 میلی مول بر لیتر کلریدسدیم) بودند. بذرهای لوبیا در گلدان های پلاستیکی کاشته و نمونه برداری از گیاهچه ها 28 روز پس از کاشت انجام شد. نتایج نشان داد ورمی کمپوست تاثیر معنی داری بر نسبت سطح برگ به سطح ریشه، نسبت وزن خشک ریشه به وزن خشک بخش هوایی، شاخص پایداری غشاء، محتوای آب نسبی، میزان عناصر سدیم، پتاسیم و کلسیم بافت برگ و ریشه در هر دو شرایط تنش و بدون تنش داشت (P£ 0.01). در این آزمایش، ورمی کمپوست در شرایط تنش شوری به دلیل ویژگی های ساختاری و مواد موجود در آن باعث افزایش جذب پتاسیم و کلسیم شده و جذب سدیم را کاهش داد. بنابراین به نظر می رسد ورمی کمپوست بتواند اثرات نامطلوب شوری را بر گیاهچه های لوبیا محدود نماید.

باقلا یکی از گیاهان زراعی مناسب برای کشت در شرایط اقلیمی استان گیلان در تناوب با برنج محسوب می شود. یکی از عوامل محدودکننده در گسترش کشت این گیاه، دیررسی و همزمانی رسیدن آن با نشای برنج می باشد. به منظور بررسی اثر تاریخ کاشت، زمان و مقدار مصرف خشکاننده پاراکوات بر زمان رسیدن، عملکرد دانه و برخی از ویژگی های زراعی گیاه باقلا رقم برکت، آزمایشی به صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 21 تیمار در سه تکرار طی فصل زراعی 89-1388 در اراضی شالیزاری موسسه تحقیقات برنج کشور (رشت) انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل تاریخ کاشت در سه سطح 10 مهر، 25 مهر و 10 آبان به عنوان فاکتور اصلی و مقدار مصرف پاراکوات در سه سطح 0.2، 0.4 و 0.6 کیلوگرم در هکتار و زمان مصرف در دو سطح 60 درصد و 40 درصد رطوبت دانه های یک سوم غلاف های پایینی بوته به عنوان فاکتور فرعی به انضمام سه تیمار شاهد برای هر تاریخ کاشت در نظر گرفته شد. نتایج بیانگر آن بود که استفاده از خشکاننده از نظر صفات عملکرد دانه و اجزای عملکرد با شاهد، تفاوت آماری ندارد؛ هرچند استفاده از خشکاننده بر درصد و عملکرد پروتئین، اثرات منفی داشت. در بین تیمارهای مورد مطالعه، بیشترین عملکرد دانه به ترتیب در تیمارهای تاریخ کاشت 25 مهر، مصرف 0.2 و 0.4 کیلوگرم ماده موثره در هکتار پاراکوات در زمان 40 درصد رطوبت دانه به ترتیب با میانگین های 830.7 و 824.8 گرم در مترمربع به دست آمد. تیمار تاریخ کاشت 10 مهر، مصرف 0.6 کیلوگرم ماده موثره در هکتار پاراکوات در زمان 60 درصد رطوبت دانه کمترین عملکرد دانه و پروتئین را دارا بود. بیشترین و کمترین طول دوره رشد به ترتیب متعلق به تیمار شاهد در تاریخ کاشت 10 مهر با میانگین 239 روز و تیمار تاریخ کاشت 10 آبان، محلول پاشی در زمان 60 درصد رطوبت و مقدار مصرف 0.6 کیلوگرم در هکتار با 221 روز بود. بر اساس نتایج به دستامده، مصرف خشکاننده اثر منفی بر عملکرد دانه نداشت و برای برداشت سریع تر محصول باقلا می تواند مورد استفاده قرار گیرد. تیمار تاریخ کاشت 25 مهر، مصرف 0.4 کیلوگرم ماده موثره در هکتار پاراکوات در زمان 40 درصد رطوبت دانه، طول دوره رویش را چهارروز کاهش داد و به عنوان تیمار برتر قابل توصیه می باشد.

بیماری پوسیدگی ریشه لوبیا ناشی از قارچFusarium solani به عنوان یکی از مهم ترین بیماری های قارچی لوبیا در دنیا و ایران به شمار می رود. به دلیل اهمیت اقتصادی لوبیا و نبود اطلاعات مدون پیرامون تنوع در جمعیت این قارچ در استان زنجان، این مطالعه برای نخستین بار در این استان با هدف مطالعه تنوع در شدت بیماری زایی، تنوع فنوتیپی و ژنوتیپی جدایه های بیمارگر و نیز بررسی دامنه میزبانی آن در بین برخی محصولات عمده مورد کشت منطقه انجام گرفت. نمونه برداری از 11 منطقه استان انجام شد و 30 جدایه به عنوان گونه F. solani خالص شدند. پس از اثبات بیماری زایی، بررسی دامنه میزبانی قارچ و ویژگی های فنوتیپی آنها، واکنش زنجیره ای پلیمراز با کمک آغازگرهایRAPD وERIC بر روی  DNA استخراج شده، صورت پذیرفت. نتایج تحقیق نشان داد که جدایه ها از نظر مشخصات فنوتیپی و ژنوتیپی، متنوع بوده اما در شدت بیماری زایی آنها تفاوت معنی داری وجود نداشت. در آزمون دامنه میزبانی از بین 9 گیاه آزموده شده شامل گندم، عدس، یونجه، لوبیاهای سفید، قرمز و چیتی، نخود، اسپرس و باقلا، تنها بر روی گندم علایم بیماری ظاهر نشد. الگوهای انگشت نگاریDNA  بر اساس هر دو نشانگر، دال بر وجود تنوع بالای ژنتیکی جدایه های این بیمارگر از گیاه لوبیا در سطح استان بود. گرچه نشانگرRAPD بر پایه استفاده از یک آغازگر انفرادی(OPA 13)  در تفکیک جدایه ها کارآیی بیشتری در مقایسه با نشانگر ERIC داشت، با این حال تطابق بالایی بین دو گروه بندی مشاهده گردید. بین پراکنش جغرافیایی و گروه های ژنتیکی به دستامده، ارتباط مشخصی مشاهده نگردید. همچنین همبستگی بارزی بین ویژگی های ژنوتیپی و فنوتیپی اکثریت جدایه ها دیده نشد.