تحقیقات سیاسی و بین المللی
سال:1389 | دوره:2 | شماره:3 |تعداد مقالات:8

اگر برای روشنگری عقل (و در حقیقت هوش یا شعور ابزاری یا راسیونالیسم و انتلکچوئل به جای خرد اصیل، هدایتگر و متعالی) و نهادهای منشعب از آن اصالت وجود داشت و انسان در تقابل با طبیعت قرار می گرفت، رومانتیسم را می توان عصیانی علیه روشنگری و فرضیات نهفته در آن دانست. یاران دانشنامه و متفکران روشنگری "عقل" را راه مطمئن به شناخت جهان و تدبیر آن می شناختند و سایر قوا را ناتوان می دانستند. در مقابل رومانتیک ها بر این باور بودند که "احساس" معتبرترین قوه شناخت است و به اعتباری «عقل راهی را پیش می گیرد که قلب حکم کرده است».این مقاله در پی آن است تا به جنبش رومانتیسم، برخی زمینه های شکل گیری آن به ویژه در آلمان بپردازد و بر آن بوده ایم که رومانتیسم در آلمان خصلتی ضد فرانسوی یافت و فرانسه به مثابه «دیگری» برای رومانتیک های آلمانی جلوه کرده است. پرداختن به نظریه دولت رومانتیک و افکار یوهان هامان با تاکید بر خاص گرایی این جنبش و تقابل با روشنگری بخش های دیگر مقاله اند که به آنها پرداخته شده است.

جهانی شدن فرایندی است که بنا به تحولات گسترده ای که در زندگی بشری به ویژه در چند دهه اخیر رخ داده است، هم چنان در حال رشد بوده و بنا به تحولات صورت گرفته، جامعه جهانی به این سمت حرکت می کند. این فرایند به صورتی پیچیده در زمینه های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و تکنولوژی و به ویژه اقتصادی به سرعت رو به گسترش است و سویه ها و جلوه های تازه ای به روی سامانه های سیاسی در ابعاد گوناگون گشوده است.بسیاری از متفکران اقتصادی معتقدند که، اولین حرکت در خصوص جهانی شدن اقتصاد به قرن نوزدهم باز می گردد. از نظر این گروه از افراد، اقتصاد در آن زمان با توجه به شرایط آن روز، یک اقتصاد جهانی بوده است، به طوری که دوره بین سالهای 1870 تا 1914 را «دوره طلایی ادغام اقتصادی» نام گذاری کرده اند. از جمله عوامل موثر بر جهانی شدن در اواخر قرن نوزدهم، افزایش حجم تجارت بوده است. لیکن بنا به دلایل متعدد از جمله، اعتراضات تولیدکنندگان ملی در مخالفت با روند تجارت آزاد، وقوع جنگ جهانی اول، بحران بزرگ در سال های 32-1929، جنگ جهانی دوم و تمایل دولت ها به سمت اعمال سیاست های استقلال طلبانه اقتصادی تداوم روند جهانی شدن به فراموشی سپرده شد.جنبه اصلی فرایند جهانی شدن اقتصاد، همانا روند ادغام و وابستگی آن در کشورهای مختلف است که روابط شمال - جنوب را می توان در چارچوب آن مطرح ساخت. دو عامل مهم مقوله جهانی شدن که رابطه مستقیمی با یکدیگر دارند، همانا بازارهای هدف جهانی و موضوع دولت - ملت است که در اثر رقابت بازارهای جهانی با یکدیگر، در نوردیده شده یا به عبارتی، مرزهای ملی امروزه مانند دیوارهای شیشه ای است که ماورای آنها قابل مشاهده هستند. بنابراین فرایند جهانی شدن اقتصادی، جهت گیری اقتصاد ملی کشورها را به سوی اقتصاد جهانی متحول ساخته و فعالیت هایی که قبلا در چارچوب ملی تنظیم می شد اکنون به صورت جهانی و مطابق با نیازمندی های بازار جهانی انجام می شود. در این فرایند است که آینده و سرنوشت کشورهای جنوب و شمال به هم گره خورده است.در این پژوهش در پرتو گفتمان نظری جهانی شدن و با تکیه بر جهانی شدن اقتصاد سیاسی، به شناسایی و معرفی فرصت ها و بازدارنده ها و تهدیدهای رشد و توسعه جهان، موسوم به شمال - جنوب می پردازیم.

سوال اصلی مقاله این است که علت و زمینه روی کار آمدن سید محمد خاتمی (دولت اصلاحات) در دوم خرداد 1376 چه بوده است؟ مقاله تلاش دارد با مبنا قرار دادن نظریه "توسعه نامتوازن" ساموئل هانتینگتون، که واپسماندن نهادهای سیاسی از دگرگونی های اجتماعی و اقتصادی را باعث ایجاد پایه های جدید برای تجمع سیاسی و آفرینش نهادهای جدید سیاسی می داند، به این سوال این چنین پاسخ دهد که توسعه نامتوازن در دوره هاشمی (دوره سازندگی) علت روی کار آمدن خاتمی بوده است. در واقع به واسطه تحرک اجتماعی و طبقاتی همراه با توسعه اقتصادی و سپس رشد طبقه متوسط جدید که در دوره سازندگی پدیدار شد، مطالبات جدیدی به وجود آمد که عمدتا شامل مشارکت در اداره امور کشور و تعیین سرنوشت سیاسی بود. اما در این دوره تلاش زیادی در جهت توسعه سیاسی کشور صورت نگرفت. در چنین شرایطی شعارهای آقای خاتمی که بر حول این مطالبات جدید شکل گرفت، باعث شد که بخش قابل توجهی از آرای انتخاباتی مردم به آقای خاتمی تعلق گیرد و ایشان برنده انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری شوند.

فروپاشی شوروی باعث ایجاد تحول عظیمی در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز شد. از همان زمان وجود ذخایر طبیعی در تعدادی از این کشورها به عنوان عاملی مهم در پیشرفت اقتصادی مورد توجه قرار گرفت. وجود این ظرفیت از سویی سبب جلب توجه قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای به این کشورها شد. از سوی دیگر محصور بودن این کشورها در خشکی و انحصار روسیه بر خطوط انتقال انرژی، موجب شد که این کشورها نیز برای کاهش وابستگی، در پی شرکای جدید برآیند؛ در این مقاله ترکمنستان به عنوان کشوری از مجموعه سابق شوروی و ایران به عنوان بازیگر منطقه ای و ذینفع در کنش های انرژی منطقه، مورد توجه قرار گرفته و نقش عامل انرژی در روابط دو کشور بررسی می شود. سوال این است که عامل انرژی چه نقشی در روابط ایران و ترکمنستان، پس از فروپاشی شوروی داشته است؟ فرضیه مقاله این است که عامل انرژی باعث همکاری دو کشور و نزدیکی آنها به یکدیگر شده است. در این پژوهش، منابع انرژی دو کشور و جایگاه جهانی و منطقه ای آنها و سپس پروژه های مشترک و سرمایه گذاری های دو کشور در زمینه بهره برداری یا انتقال انرژی معرفی و مورد بررسی قرار می گیرد. در انجام این پژوهش از اخبار خبرگزاری ها، آمارهای رسمی و همچنین کتاب ها و مقالات تحلیلی استفاده شده است.

با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در 1991، کشورهای حوزه خزر استقلال یافتند. این کشورها از نظر ژئوپلیتیکی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی موقعیت ویژه ای پیدا کردند. نظام بین الملل با تولد کشورهای متعدد در حوزه خزر روبه رو شد و کشورهای پیرامون این منطقه و دولت های بزرگ در مواجه با مسایل جدید قرار گرفتند. در ضمن حضور قدرت های بزرگ بیرون منطقه به خصوص آمریکا و هم پیمانانش (اسراییل، ترکیه و آذربایجان و ...) در بحث گسترش ناتو و ساماندهی سپر دفاع موشکی در اروپای شرقی برای افزایش نفوذ در حوزه خزر و موضع گیری های روسیه، چین و ایران منشا تحولاتی در منطقه بوده است. به طوری که برخی محققین از آن به عنوان جنگ سرد جدید یاد می کنند. پرسش اصلی این مقاله این است که موانع و چالش های فراروی رژیم امنیتی حوزه خزر کدامند؟ فرضیه پژوهش بر این امر تاکید دارد که رقابت ایالات متحده، روسیه، چین و ایران، تحقق طرح رژیم امنیتی حوزه خزر را با موانع و مشکلاتی روبه رو کرده است. در این پژوهش آثار این رقابت ها به عنوان چالشی بر روند شکل گیری رژیم امنیتی دریای خزر مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است.

به دنبال اعلام تشکیل دولت اسراییل در 14 می 1948 (25 اردیبهشت 1327)، ایران این رژیم را در 6 مارس 1950 (15 اسفند 1328) به صورت دو فاکتو به رسمیت شناخت. اسراییل هم در دوران پهلوی دوم، ایران را به عنوان یک «متحد استراتژیک» قلمداد می نمود. بن گوریون، اولین نخست وزیر اسراییل، دکترین پیرامونی خود را بر این اساس استوار نموده بود که، اسراییل باید از طریق اتحاد با کشورهای ترکیه، ایران و اتیوپی، دولت های عربی را محاصره نموده تا بهتر بتواند انزوای خویش را کاهش داده و به اهداف خود از جمله امنیت ملی نایل آید. در این تحقیق ضمن بررسی وضعیت احزاب اسراییلی و تفکیک اردوگاه های موجود در میان احزاب، دیدگاه های این احزاب در قبال جمهوری اسلامی ایران در سه بازه زمانی مختلف مورد تدقیق قرار می گیرد. دوره اول از زمان پیروزی انقلاب اسلامی آغاز می شود و تا کنفرانس صلح مادرید در در 30 اکتبر 1991 ادامه دارد. از زمان کنفرانس صلح مادرید تا زمان مفتوح شدن پرونده ایران در آژانس بین المللی انرژی هسته ای (IAEA) نیز در دوره دوم می گنجد و دوره سوم نیز از زمان گشوده شدن پرونده ایران در شروع و تا زمان حاضر ادامه می یابد. این پژوهش در پی آن است که به این سوال اصلی پاسخ دهد که «دیدگاه های حزب یا ائتلاف احزاب حاکم بر کابینه اسراییل چه تاثیری بر سیاست خارجی اسراییل در قبال ایران داشته است؟» و این فرضیه ارایه می گردد که «سیاست خارجی اسراییل در قبال جمهوری اسلامی در سه بازه زمانی مختلف، از اصول ثابتی پیروی نموده که با تحولات کابینه اسراییل دستخوش تغییر نشده است». این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای- اینترنتی تهیه شده است.

زمانی که ساختار قدرت در سیاست بین الملل تغییر می یابد، امکان و بستر همکاری ها و چالش های جدیدی به وجود آمده و الگوی روابط بین بازیگران، خارج از ساختار سنتی تنظیم خواهد شد. در گذار از ساختار دوقطبی، آمریکایی ها خود را پیروز جنگ سرد دانسته و تلاش نمودند تا موقعیت خود را در نظام بین الملل تثبیت کنند. دوران پساجنگ سرد، عرصه مناسبی برای اجرای مقاصد استراتژیک ایالات متحده آمریکا به عنوان تک قطب باقیمانده فراهم نمود. این امر به مفهوم تلاش دولتمردان آمریکایی برای تثبیت هژمونی شان در نظام بین الملل پساجنگ سرد بود. پرسش این است که الگوی ایالات متحده آمریکا از نظم بین المللی در دوران پساجنگ سرد را چگونه می توان تبیین نمود؟ در پاسخ باید گفت، که الگوی ایالات متحده آمریکا از نظم در نظام بین الملل پساجنگ سرد را می توان در چارچوب آنچه بدان «نظم ایده محور» می گوییم، تبیین نمود. در «نظم ایده محور» هژمونیک گرایی تک قطب، پویش های جهانی، منطقه ای و حتی محلی را ترسیم و مدیریت می کند. نظم ایده محور مبتنی بر یک سری هنجارها، رویه ها، الگوها، قوانین و معیارهایی است که بازیگر مسلط جهانی، تدوین، توجیه و پیاده سازی آنها را به لحاظ ضرورت تامین منافع ملی خود، هدایت می کند.

با وجود زمینه های معروف به «دهه دموکراسی» و حتی تصویب قانون اساسی، آغاز تصمیم گیری برای استقرار دموکراسی در افغانستان همزمان با حمله نیروهای نظامی ایالات متحده به افغانستان و شکست نظامی طالبان پس از یازده سپتامبر 2001 می باشد. با توجه به اهمیت سطوح منطقه ای و بین المللی مسایل افغانستان برای کشورهای همسایه آن از جمله ایران، پژوهش پیش رو به بررسی و تحلیل مساله دموکراسی و یا به بیان مناسب تر «معمای دموکراسی» در افغانستان می پردازد. پس از بررسی نظریه های دموکراسی در جوامع پیچیده و تاکید بر ارتباط تنگاتنگ مساله قومیت و دموکراسی در این کشور، این مقاله با تقسیم دیدگاه ها به دو گروه کلی، به تحلیل این دیدگاه ها می پردازد. بدین معنی که از زمان آغاز استقرار دموکراسی در افغانستان عمدتا دو دیدگاه در این باره وجود داشته است. مخالفان و منتقدان استقرار دموکراسی در افغانستان عمدتا پیچیدگی ها و موانع تحقق دموکراسی در این کشور را ناشی از شرایط خاص اجتماعی و اقتصادی این جامعه (سطح سواد، آموزش، بهداشت، توسعه و ...) و پس از آن پیامدهای منفی که دموکراتیزاسیون از آغاز در این کشور ایجاد کرده است، می دانند. در مقابل موافقان دموکراتیزاسیون در افغانستان با تاکید بر دموکراسی حداقلی و ارزش های لیبرالی، معتقدند که دموکراسی با تمرکززدایی از قدرت و ایجاد توسعه سیاسی با حل بحران مشارکت، می تواند به کاهش منازعات کمک نماید.