علوم سیاسی
سال:1391 | دوره:8 | شماره:18 |تعداد مقالات:10

بی هیچ تردید قدرت اساسی ترین مفهوم رشته روابط بین الملل است. با توجه به تقسیم بندی صورت پذیرفته پیرامون نظریه های روابط بین الملل در قالب دو چشم انداز خردگرا و تامل گرا می توان به گونه شناسی نوینی از این مفهوم دست یافت، به نوعی که تمامی نظریه های موجود را پوشش دهد. این گونه شناسی مشتمل بر چهار وجه مادی گرای، معناگرایی، ساختاری بودن و کارگزارمحور بودن است. درنهایت می توان این گونه شناسی را در متن سیاست میان ملت ها، اثر جاودانی مورگنتا، بازشناخت.

اندرزنامه ها از مهم ترین و قدیمی ترین منابع اندیشه سیاسی هستند که به صورت بخشی از هویت ایرانی- اسلامی پس از گذشت قرنها به دست ما رسیده اند. هدف اصلی اندرزنامه ها در طول تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران ارائه چگونگی رفتار مناسب در به دست آوردن قدرت و چگونگی نگاه داشتن آن است. نامه تنسر به گشنسب در کنار اندرزنامه های دیگر یکی از ماندگارترین منابع برای شناخت اندیشه سیاسی ایران باستان جهت آگاهی از تاسیسات حکومتی عهد ساسانی است. به رغم جایگاه مهم این متن کلاسیک برای بازیابی بنیادهای اندیشه سیاسی، تاکنون پژوهشی از منظر اندیشه سیاسی مکنون در آن صورت نگرفته است. در این مقاله تلاش می کنیم با توجه به رنگ بارز سیاسی نامه تنسر و تمرکز آن بر مهم ترین موضوعات علم سیاست یعنی، قدرت سیاسی و نظریه پردازی در مورد چگونگی حفظ آن، خطوط اصلی این متن بازنمایی شود.

منطقه خلیج فارس از اهمیت بسیاری در معادلات بین المللی به ویژه از منظر انرژی برخوردار است. اهمیت ذخایر و تولید نفت و گاز کشورهای حوزه خلیج فارس موجب پیوند میان امنیت این منطقه با امنیت جهان شده و زمینه حضور و رقابت قدرت های بزرگ را نیز فراهم کرده است. در این راستااتحادیه اروپا به عنوان دومین مصرف کننده انرژی جهان برای افزایش اثرگذاری بر تحولات بین المللی و منطقه ای، تامین ثبات منطقه ای و رفع نیازهای خود اقدام به برقراری روابط نهادی و توسعه آن با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در زمینه های مختلف از جمله انرژی کرده است. شورای همکاری خلیج فارس نیز از این فرصت برای ارتقای نقش سیاسی- اقتصادی خود در سطوح منطقه ای و بین المللی بهره جسته است. همکاری در حوزه انرژی و امنیت انرژی از مهمترین بخش ها در روابط میان طرفین بوده و به رغم برخی چالش ها، دستاوردهایی برای آنها به همراه داشته است. همچنین توسعه این روابط موجب حمایت متقابل شورا و اتحادیه از سیاست ها و اقدامات یکدیگر از جمله در چالش با ایران همانند طرح اروپا برای تحریم در صنعت نفت و گاز ایران و نیز پذیرش تعهداتی از سوی شورا در زمینه افزایش تولید و صادرات نفت برای توسعه این تحریم ها شده است. این مقاله در پی بررسی روابط اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس از منظر انرژی است و اینکه این موضوع به ویژه در شرایط کنونی چه پیامدهایی برای ایران به همراه دارد.

تشکیل دیوان بین المللی کیفری با صلاحیت رسیدگی به برخی از جرایم بین المللی، مهم ترین اقدام کشورها در عرصه حقوق بین الملل کیفری در تاریخ بشر محسوب می شود. اهمیت دیوان به حدی است که عده ای به درستی، تشکیل آن بعد از سازمان ملل متحد را بزرگترین دستاورد بشر در عرصه حقوق بین الملل دانسته اند. اهمیت دادگاه در آنست که صلاحیت رسیدگی به جرایم بین المللی شامل: «جرایم جنگی»، «جنایت علیه بشریت»، «نسل کشی» و «تجاوز» در حوزه کشورهای عضو، بدون توجه به این که توسط چه کسانی صورت گرفته است را دارد. بدین ترتیب یکی از مهمترین چالش های حقوق بین الملل که عدم مجازات عاملان این جرائم بود، با تشکیل دیوان در مسیر حل شدن قرار گرفته است. با وجود این، همگی این دستاوردها زمانی به خود عینیت می گیرد که کشورهای بیشتری صلاحیت دیوان بین المللی کیفری را بپذیرند که در این میان مساله تعارض قوانین اساسی کشورها با اساسنامه رم از مهمترین موانع عضویت بسیاری از کشورها در دیوان بین المللی کیفری بوده است. با توجه به اهمیت این مساله، در مقاله حاضر به بررسی تعارض قوانین اساسی کشورها با اساسنامه دیوان بین المللی کیفری در حوزه های مختلف، با تاکید بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران پرداخته خواهد شد.

این مقاله ضمن مروری بر نظریات ژان فرانسوا لیوتار اندیشمند فرانسوی، نقش آفرینی عوامل ناسازگاری چون والا، تخالف و نشانه تاریخی را در عرصه های هنر، سیاست و زبان مورد بررسی قرار می دهد تا از این رهگذر بخشی از روابط ناپیوسته و رویدادی موجود میان این عوامل را آشکار کند که همواره در صدد ایجاد اختلال در فرآیندهای نهادینه سازی عام عرصه ی فرهنگ و در چارچوب قالب های گفتمانی، ژانر و رژیم های جمله ای و بازیهای زبانی به طور خاص، بوده اند تا چشم اندازهایی از تناقض بزرگ مدرنیته، یعنی غیرقابل قیاس بودن معرفت و اخلاق را تولید کنند. در این مقاله ضمن بررسی خوانش لیوتار از والای مدرن، رابطه آن با نقش آفرینی دیگر عوامل متناقض نما از قبیل تخالُف و نشانه تاریخی مورد بحث قرار می گیرد.

با فروپاشی اتحاد شوروی و پایان جنگ سرد، ناتو به عنوان اتحادیه بازمانده از معادلات سیاسی و ایدئولوژیک جنگ سرد در جهت حفظ موجودیت و بقای خود سازوکارهایی را برای توسعه خود، چه به لحاظ جغرافیایی و چه به لحاظ کارکردی، شکل داد. توسعه حضور ناتو در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی در جریان تداوم همین روند معنا می یابد. با توجه به دیدگاه سازه انگاری و چهارچوب نظام امنیتی همکاری جویانه، انحادیه ناتو به دلیل حفظ موجودیت خود پس از جنگ سرد و ترویج ثبات در محیط های امنیتی مجاور خود دامنه حضور خود و فعالیت هایش را به محور جغرافیایی- راهبردی آسیای مرکزی- قفقاز جنوبی گسترش داد.

دهه چهل شمسی حایز اهمیت به سزایی است چرا که مفهوم غرب زدگی برای اول بار وارد ادبیات سیاسی جامعه روشنفکری گردید. اگرچه فردید و آل احمد به عنوان شارحان مفهوم غرب زدگی نامبردار شده اند اما، برخلاف تصوری که وجود دارد، تلقی و برداشت هر یک از این مفهوم بسیار متفاوت از دیگری بود. این نوشتار در پی پاسخگویی به این سوال است که تفاوت آل احمد و فردید در طرح و تدوین مفهوم غرب زدگی چه بود و هر یک چه مرادی از این مفهوم داشتند. فرضیه مقاله نیز از این قرار است که مراد فردید از غرب زدگی بیشتر ناظر به وجه انتولوژیک آن بود در حالی که آل احمد- نادانسته- بر وجه هویتی آن تاکید داشته است. به عبارتی، در حالی که به زعم فردید غرب و شرق مفاهیمی اونتولوژیک هستند که بر دو گونه فهم از وجودِ فی نفسه اشاره دارند از نگاه آل احمد تعارض غرب و شرق نه جنبه هستی شناختی که صرفا امری مربوط به هویت تاریخی بوده است.

قیام تحریم تنباکو در سال 1309 هجری قمری نخستین حرکت توده وار و مردمی بوده که از از نظر اکثر مورخین ریشه اصلی و اصیل نهضت مشروطیت ایران و پایان عصر به اصطلاح «بی خبری» محسوب می گردد. این جنبش مهم به عنوان یک خط سیـر و شاخـص در تاریخ فکر سیاسی ایرانیان می تواند بررسی و پژوهش گردد ولی علیرغم آن، از سوی برخی مورخین و یا شرق شناسان به عمد مورد بی مهری و یا تحریف واقع شده است. مقاله حاضر جریان شناسی تحریم و تاثیرات فکری- سیاسی آن را در تاریخ تحولات ایران به بحث می نشیند و به نقش بی بدیل مرحوم آیت الله میرزای شیرزای و اندیشه سیاسی وی در تحریم و خط فکری که از این زاویه در امواج بیداری اسلامی ایجاد کرد اشاره می نماید.

دهقانان در درازای تاریخ به ویژه پیش از قرن هجدهم در اروپا حامیان اصلی نظام فئودالی شمرده می شدند. اما تحولاتی که بین قرن هیجدهم تا قرن بیستم به وجود آمد، نقش سیاسی این طبقه را نیز تغییر داد به گونه ای که آنها دیگر حامی نظام فئودالی نبوده و خواستار این شدند که خود به جای اربابان، صاحب زمین شوند و همچنین، حقوق برابر با دیگران داشته باشند، لذا به طبقات ناراضی دیگر پیوستند و دست به انقلاب زدند. این مقاله تلاش می کند با بررسی نقش نیروهای دهقانی در انقلابهای اجتماعی و سیاسی مختلف جهان، دریابد چه عواملی موجب شرکت دهقانان در انقلاب شده و توانمندی آنها را در این راه افزایش می دهد.