علوم سیاسی
سال:1390 | دوره:- | شماره:14 |تعداد مقالات:11

کتاب «نظم اشیا: دیرینه شناسی علوم انسانی» مهمترین اثر میشل فوکو که به جهانی شدن شهرت وی منجر شد در سال 1389 با ترجمه مرحوم یحیی امامی توسط پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در تهران منتشر شد. ترجمه این کتاب در شرایطی منتشر شد که تمامی آثار مهم فوکو در دهه 1380 در ایران ترجمه و منتشر شده بود و خواننده ایرانی که به آثار وی علاقمند بود. پیش از این به بسیاری از آنها دسترسی پیدا کرده و بی تردید در انتظار این اثر معروف میشل فوکو بود.

فوکو در روش تبارشناسی خویش و در تبیین چگونگی شکل گیری سوژه به تحلیل مناسبات قدرت/دانش می پردازد. او از سه نوع هستی یاد می کند: «دانش هست»، «قدرت هست»، و «خود هست». وی سوژه را حاصلِ نسبت خود با خود می داند، که در خود هست محقق می شود. اما به باور نگارنده، خرده سوژه از نسبت خود با خود شکل نگرفت بلکه در نسبت خود با دیگری خلق شد. و به هستی دیگری که آن را «هستی-خواست» (خواست هست) می نامیم، تعلق دارد. اگر خود هست از مناسبات نیرو با خودش ساخته شده است، در عوض هستی-خواست از مناسبات نیرو با نیروهای دیگر شکل گرفته است.

سیاست در جریان های فکری مختلف سیاسی قرن بیستم به وجوه گوناگون از جمله به سان روبنایی بر امر بنیادین اقتصاد، یا امری حداقلی که صرفا و باید در خدمت منافع فردی باشد و یا چنان سلطه، سرکوب و فریب روایت شده است. روایتی که هابرماس اما، از سیاست به دست می دهد، روایتی مبتنی بر عقلانیت ارتباطی است. اندیشه وی به طور کلی معطوف به نقد رهایی و عمل رهایی بخش است بنابراین در بستر این گرایش کلی است که فلسفه وی در تقابل و تضاد با مهم ترین جریان های فکری قرن بیستم قرار می گیرد. وی با بازسازی اندیشه های وبر، مارکس و مکتب فرانکفورت، در مقابل عقلانیت ابزاری فراگیر، اندیشه عقلانیت ارتباطی را ارائه می دهد و به پی ریزی مبانی مستدل فلسفی و عقلانی برای سیاست می پردازد.

برای کشوری بزرگ و پرجمعیت همچون چین مساله امنیت انرژی اهمیت فراوانی دارد؛ به شکلی که تامین ثبات سیاسی و اجتماعی و همچنین رشد متداوم اقتصادی آن به تامین این ماده حیاتی وابستگی شدید دارد. به همین دلیل این کشور طی یک دهه گذشته سیاست هایی را در عرصه انرژی با هدف بالابردن امنیت عرضه در پیش گرفته است. یکی از این سیاست ها، که توسط چین و سایر کشورهای عمده واردکننده نفت در اولویت قرارگرفته است، سیاست متنوع سازی مناطق و کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت است. هدف اصلی از اجرای این سیاست، بالابردن امنیت عرضه و در نتیجه کاهش میزان حساسیت و آسیب پذیری در هنگام بروز حوادث غیرقابل پیش بینی در یکی از کشورها و مناطق نفت خیز و یا ایجاد بحران در تنگه های حساسی چون تنگه هرمز یا تنگه مالاکا است. سیاست سرمایه گذاری گسترده توسط شرکت های دولتی و نیمه دولتی چین در کشورهای عمده نفت خیز خاورمیانه، آسیای میانه، آفریقا و آمریکا دقیقا در همین راستا قرار دارد. در این زمینه چینی ها در هر کشوری که نفت در آن وجود دارد، مشتاقانه حضور می یابند و با شرایطی مناسب تر از کشورهای غربی قراردادهای نفتی می بندند. با توجه به این موضوع، هدف مقاله حاضر بررسی اقدامات و سرمایه گذاری های چین در عرصه صنعت نفت کشورها و مناطق اصلی تولیدکننده نفت است.

این مقاله با سه هدف اصلی تنظیم شده است: نخست انعکاس توجه روز افزون بین المللی نسبت به موضوع کودکان به صورت تصویب اسناد و ایجاد سازوکارهای بین المللی که تا مدتها به آن عنایتی درخور صورت نمی گرفت. دوم، بررسی نگرانی فزاینده بین المللی نسبت به موضوع خشونت علیه کودکان و به خصوص کودکان خیابانی که در برخی از کشورها به معضلی تبدیل گشته که با هیچ تدبیر داخلی تاکنون بدرستی فروکش نکرده است و بالاخره بررسی نظرات متخصصان و چاره اندیشان که با توجه به ریشه های این مشکل نظیر سست شدن بنیان خانوادگی، آفت های اجتماعی مانند اعتیاد و نیز درگیری های مسلحانه داخلی و منطقه ای چگونه می توان احتمالا شرایط بهتری را برای کودکان خیابانی فراهم آورد. در این رهگذر به طور مختصر به راه های رویارویی با این مشکل در کشور نیز خواهد پرداخت.

دو مقوله 11 سپتامبر و حقوق بشر از مهم ترین دغدغه های سیاست خارجی و سازمان های حقوق بشری در دهه اخیر می باشد. تاثیرپذیری حقوق بشر و نگاه آمریکا به این مقوله در قالب مبارزه با تروریسم پس از حوادث 11 سپتامبر در سطح جهانی اهمیت این مساله را بیشتر نمایان می کند. همچنین چالش های دمکراسی، حقوق بشر، امنیت، امنیت سنتی این الزام را به وجود می آورد که تمام این مفاهیم پس از 11 سپتامبر در منطقه خاورمیانه دچار تحولات بنیادین گشته به طوری که امنیت انسانی و امنیت اجتماعی در مواردی از حفظ حاکمیت نیز مهمتر تلقی می شود که تمام این مقوله ها تاثیرپذیر از حوادث 11 سپتامبر می باشد. بنابراین بین حوادث 11 سپتامبر و تحول مفهوم حقوق بشر در خاورمیانه رابطه معنادار وجود دارد و نتیجه این تاثیرپذیری تحول در مفهوم امنیت پس از 11 سپتامبر در منطقه خاورمیانه می باشد و نتیجه آن تحول در مفاهیم حقوق بشر در این منطقه می باشد. این مقاله در پی آن است که تاثیرات حوادث 11 سپتامبر را بر حقوق بشر خاورمیانه بازبینی نماید.

صلح یکی از مسائل مهمی است که همواره ذهن پژوهشگران گوناگون در عرصه های مختلف را به خود مشغول داشته است و در این میان عقاید اندیشمندان و محققان روابط بین الملل در این باره از برجستگی خاصی برخوردار است تا آنجا که هر یک از رهیافت های روابط بین الملل دیدگاه ویژه خود را نسبت به این مساله مهم جهانی دارند. برای نمونه واقع گرایان افزایش قدرت کشورهای ملی را عامل ایجاد صلح می دانند و لیبرال ها همکاری میان کشورهای ملی را عامل اصلی صلح تشخیص داده اند. به این ترتیب دیگر رهیافت ها نیز تلاش نموده اند تا دیدگاه خاص خود را برای برپایی و ادامه یافتن شرایط صلح در نظام بین المللی عرضه دارند. این مقاله می کوشد تا با کاوش عناصر مربوط به صلح در هر یک از این رهیافت ها، به روشن کردن این مطلب بپردازد که کدام یک از آنها در شرایط جهانی شدن می توانند آرمان صلح جهانی را برآورده سازند.

حادثه یازدهم سپتامبر 2001 بسیاری از معادلات استراتژیک قدرت های بزرگ در سطح جهان را تغییر داد. در پی این حادثه آمریکا که بیشترین آسیب را دیده بود، مجبور شد تا به گونه دیگری در جهان رفتار کند، این کشور یک سلسله جنگ پیش دستانه را آغاز نمود و در اولین قدم به افغانستان حمله کرد. سپس سیاست خارجی این کشور متوجه عراق شد و به این کشور حمله کرد، زیرا این طور فرض می شد که عراق تحت رهبری صدام به تولید سلاح های کشتار جمعی مشغول است و از گروه های بنیادگرای اسلامی نظیر القاعده حمایت می کند. آمریکا با هدف از میان برداشتن صدام به عراق حمله کرد و آن کشور را تحت اشغال درآورد. این مقاله سعی دارد تا سیاست خارجی آمریکا نسبت به عراق در چارچوب رفتارهای هژمونیک این کشور را تحلیل نماید تا دلایل سیاست های اتخاذ شده از سوی آمریکا نسبت به عراق روشن تر گردد.