پژوهش و سازندگی
سال:1384 | دوره:18 | شماره:2 (پی آیند 67) در منابع طبیعی |تعداد مقالات:13

جامعه استپی درمنه- گون حدود %60 گستره ایران و %50 گستره استان آذربایجان غربی را در بر گرفته است. کاریوتیپ هشت جمعیت (شش گونه) از جنس Artemisia موجود در استان آذربایجان غربی در این پژوهش مطالعه شد. مطالعه حاضر به تعداد کروموزوم و مورفومتری آن ها پرداخته است. عدد پایه کروموزومی x=8 در سه جمعیت دیپلویید و x=9 (متداول ترین عدد پایه) در دو جمعیت دیپلویید و سه جمعیت تتراپلویید در این جنس مشاهده شد. پس از طی مراحل مختلف تهیه اسلاید، با استفاده از میکرومتر چشمی، تعداد پنج سلول از هر جمعیت جهت ویژگی های کاریوتیپی از قبیل طول بازوهای کوتاه و بلند کروموزوم ها اندازه گیری شد. نتایج اولیه منجر به تهیه فرمول کاریوتیپی و اندازه گیری شاخص های مختلف تقارن شد. تجزیه و تحلیل کیفی و کمی کاریوتیپ ها ما را قادر ساخت تا بر اساس ویژگی های مختلف، آن ها را گروه بندی کرده و روابط و روند تکاملی آن ها را بررسی کنیم.

انعکاس موج از دیواره های ساحلی یکی از پارامترهای مهم در طراحی این سازه ها محسوب می گردد. انعکاس موج از دیوار ساحلی از یک طرف باعث افزایش ارتفاع موج در جلوی سازه و در نتیجه افزایش ارتفاع طراحی دیوار و افزایش هزینه ساخت می گردد و از طرف دیگر افزایش میزان انرژی موج و اغتشاش در جلوی سازه و نهایتا کاهش ایمنی شناورها را در پی خواهد داشت. از این رو در طراحی دیوارهای ساحلی به خصوص هنگامی که به عنوان دیواره اسکله یا بندر به کار می روند، سعی می شود تا با انتخاب شکل مناسب برای دیوار، انعکاس موج به حداقل برسد. یکی از اشکال مناسب، استفاده از بلوک های بتنی توخالی صندوقه ای (کیسونی) در ساخت دیوارهای ساحلی می باشد. میزان راندمان این گونه دیوارها برای جذب انرژی موج به پارامترهای سازه ای از قبیل ابعاد حفره ها و نحوه چیدن بلوک ها و نیز پارامترهای هیدرولیکی از قبیل ارتفاع و پریود موج بستگی دارد. در این مقاله تاثیر هر یک از این پارامترها بر روی میزان انعکاس از دیوارهای ساحلی صندوقه ای مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور مدل هایی از دیوار ساحلی با شکل های مختلف شامل: دیوار صاف، دیوار صندوقه ای با چیدمان شطرنجی و دیوار کاملا متخلخل تحت شرایط مختلف هیدرودینامیکی در آزمایشگاه مورد آزمایش قرار گرفته است. نتایج این آزمایشات نشان می دهد که با استفاده از بلوک های توخالی می توان ضریب انعکاس را به میزان قابل توجهی کاهش داد و میزان کاهش تابع پارامترهای مختلفی از جمله: ارتفاع آب در جلوی سازه، پریود و ارتفاع موج و ابعاد صندوقه ها می باشد.

تشریح ساختار گیاهان مانگرو یکی از مولفه های مدیریت آن ها و بهره وری پایدار از کارکردهای اکولوژیک این تشکیلات گیاهی ساحلی است. لذا برای تعیین ساختار جنگل های حرا در ذخیره گاه بیوسفری حرا در سواحل خلیج فارس استان هرمزگان از ترانسکت خطی با توزیع بلوکی- تصادفی و قطعات مربعی شکل یک آری با توزیع تصادفی- سیستماتیک استفاده شد. به این ترتیب با پیاده کرده 68 قطعه نمونه، پارامترهای رویشی 421 درخت حرا بررسی آماری شد. رویش های حرا در این منطقه با وسعت 9206 هکتار با تراکم 859 اصله در هکتار، از متوسط ارتفاع 261.1 سانتی متر و میانگین قطر تنه در محل یقه به میزان 17.8 سانتی متر برخوردارند. میانگین ارتفاع و قطر تاج این درختان به ترتیب 220.9 و 230.1 سانتی متر است و در هر متر مربع از عرصه این رویشگاه 243.8 عدد ریشه تنفسی هوایی وجود دارد که به طور متوسط 13.4 سانتی متر بلندی دارند. تعداد برگ های ریخته شده در عرصه نیز در بهار 51.6 و در پاییز 107.5 قطعه است که اختلاف معنی داری در دو فصل با یکدیگر دارند. به رغم آن متوسط سطح این برگ ها در دو فصل با یکدیگر اختلاف معنی داری ندارد و بین 7.4 تا 8.2 سانتی متر مربع است. بررسی های آماری در این رویشگاه نشان داد نمی توان اجتماعات حرا این منطقه را از انبوهی به بخش های مستقل از یکدیگر تفکیک کرد و از این حیث توده وضعیت همگن دارد. همچنین پیوند آماری پارامترهای مورد بررسی نشان داد با استفاده از معادله رگرسیون خطی می توان با اندازه گیری سطح تاج بر روی عکس های هوایی به دیگر متغیرهای رویشی درختان در منطقه دست یافت.

این تحقیق با هدف شناخت مناطق برداشت طوفان های غبار زا و چگونگی انتشار ذرات گرد و غبار با استفاده از پردازش تصاویر ماهواره ای در منطقه سیستان انجام پذیرفته است. طوفان های گرد و غبار در سطح وسیعی از این منطقه گسترش دارند و قادرند ذرات گرد و غبار را تا مناطق دور دست انتقال دهند. لذا برای تشخیص آن ها تصاویری با پوشش زیاد و قابلیت تکرار مورد نیاز است. سنجنده MODIS از ماهواره TERRA علاوه بر ویژگی های فوق، بازه وسیعی از انرژی تابشی را در محدوده های طیفی مریی و نامریی دریافت می کند که از این نظر برای اهداف مورد نظر قابل استفاده می باشد. به این منظور از چهار تصویر سنجنده MODIS مربوط به سال 2001 میلادی استفاده گردید. علاوه بر این از تصاویر لندست (ETM+)7 منطقه برای تهیه نقشه شاخص پوشش گیاهی و از آمار باد ایستگاه هواشناسی زابل در روزهای مورد بررسی نیز استفاده شد. اندازه گیری های انجام شده بر روی تصاویر نشان داد که، جهت بادها در طوفان های منطقه سیستان، به طور عمده بین 339 تا 346 درجه می باشد که با جهت عمومی بادهای فرساینده در ایستگاه هواشناسی زابل هماهنگی دارد. با تفسیر چشمی تصاویر مشخص گردید که، اصلی ترین منطقه برداشت ذرات گرد و غبار بر روی دریاچه هامون سابوری قرار دارد و مسیر طوفان ها نیز به طور مجزا از دالان های موازی با گرد و غبار بسیار غلیظ و دالان های دیگری با غلظت کمتر به سمت ایران، افغانستان و پاکستان ادامه می یابد. نتایج حاصل از نقشه شاخص پوشش گیاهی از روی تصاویر لندست 7 نیز مشخص کرد که، مقادیر بالای این شاخص (0.24) در حواشی شرقی دریاچه هامون سابوری مربوط به وجود پوشش گیاهی تقریبا انبوه می باشد. مقایسه بین رفتار بازتابی نمونه ها در دالان های گرد و غبار با غلظت های کم و زیاد نشان داد. رفتار بازتابی ذرات از محل برداشت تغییرات کمی با یکدیگر دارند. اما پس از آن، دالان های گرد و غبار با غلظت کم و زیاد تشکیل می شوند.

امروزه افزایش جمعیت و در نتیجه نیاز بیشتر به تامین غذا و مواد خام اولیه کافی، باعث تخریب منابع طبیعی و زیست بوم ها در بسیاری از کشورهای جهان و از جمله ایران گردیده است که شدت تخریب بر حسب موقعیت جغرافیایی و وضعیت آب و هوایی مناطق متفاوت است. در این میان بهره برداری مناسب از منابع آبی به خصوص سیلاب ها می تواند در کاهش اثرات این گونه تخریب ها و کمک به تامین غذا و بهبود محیط زیست نقش مهمی داشته باشد. در این بررسی سعی بر آن است تا تاثیر پخش سیلاب بر تغییرات پوشش و تولید گیاهی در پهنه پخش سیلاب دشت سهرین- قره چریان زنجان طی سال های 1378-1382 ارایه گردد. این دشت به فاصله 25 تا 35 کیلومتری شهر زنجان و در شمال غربی آن و در بین رودخانه های سهرین و قره چریان قرار گرفته و به طور عمده مشتمل بر اراضی دیم، آیش و دیم رها شده می باشد. در انجام این بررسی، میزان بده ورودی سیلاب به پهنه پخش، با استفاده از اندازه گیری سرعت و ارتفاع سیلاب های ورودی در ایستگاه آب شناسی موجود اندازه گیری گردید. 16 ترانسکت ثابت در چهار قطعه پهنه پخش و شاهد جهت انجام بررسی تغییرات کمی و کیفی پوشش گیاهی مستقر، و با به کارگیری روش برخورد خطی تغییرات درصد تاج پوشش گیاهی، خاک لخت و پوشش مرده بر روی خاک همراه با وزن تولید گیاهی سرپا با استفاده از روش قطع و توزین اندازه گیری شد. نتایج به دست آمده از این بررسی نشانگر افزایش درصد پوشش گیاهی از 22.22 به 56.18 در مجموع قطعات پهنه پخش در سال های مورد مطالعه است. همچنین درصد خاک لخت از 60.06 درصد در سال اول به 33.40 درصد در سال آخر مطالعه کاهش داشته است. مقدار تولید گیاهی سرپا نیز در سال آخر مطالعه در کل پهنه پخش 315 درصد نسبت به سال اول و 208 درصد نسبت به شاهد افزایش داشته است. بررسی های آماری با استفاده از آزمون t نشان داد که تغییرات درصد پوشش گیاهی در دو قطعه در سطح 5 درصد و یک قطعه در سطح یک درصد و نیز میانگین درصد پوشش گیاهی در پهنه پخش در سطح یک درصد نسبت به قطعه شاهد معنی دار بود. تغییرات درصد خاک لخت نیز در سه قطعه و میانگین پهنه پخش نسبت به شاهد در سطح یک درصد معنی دار بود. تغییرات تولید نیز در سال های ابتدایی مورد مطالعه نسبت به شاهد معنی دار نبوده ولی در سال های آخر مطالعه معنی دار گردید. این امر نشان می دهد که وضعیت پوشش گیاهی در پهنه پخش سیلاب رو به بهبود می باشد.

عملیات پخش سیلاب بر آبخوان یکی از راه های استحصال آب در مناطق خشک و نیمه خشک می باشد که می توان از منابع آب سیلاب های زود گذر و خسارت زا استفاده بهینه نمود. پخش سیلاب و رسوب گذاری در سطح خاک با توجه به کیفیت و کمیت املاح که توسط سیل حمل می شوند می تواند موجب تغییراتی در خاک گردد. این تغییرات شامل طیف وسیعی از خصوصیات خاک در سطح و عمق خاک می تواند باشد، خصوصیاتی مثل بافت و ساختمان، اسیدیته، شوری، انواع کاتیون ها و آنیون ها و بالاخره نفوذ پذیری سطحی خاک از جمله عواملی هستند که لازم است مورد بررسی قرار گرفته و روند تغییرات آن ها در اثر عملیات پخش سیلاب مشخص گردد. این تحقیق با هدف بررسی تغییرات برخی خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک در طول 4 سال انجام عملیات پخش سیلاب در ایستگاه پلدشت آذربایجان غربی انجام گرفته است. تیمارهای مورد مطالعه شامل شاهد، بالا دست با نهال، بالا دست بدون نهال، پایین دست با نهال و پایین دست بدون نهال بوده است. مقایسه میانگین های نتایج به دست آمده با استفاده از آزمون آماری LSD در سطح احتمال 5 درصد نشان داد که در کل عرصه تفاوت معنی داری بین برخی از خصوصیات خاک حاصل گردیده و هدایت الکتریکی، درصد رطوبت اشباع، درصد رس، درصد کربن آلی، درصد ازت، سدیم و کلسیم و منیزیم محلول، درصد گچ، درصد آهک و نسبت جذب سطحی سدیم افزایش و اسیدیته، درصد شن و درصد سیلت کاهش یافته است. بنابراین پیش بینی می شود به مرور زمان بافت خاک تغییر نموده و کاهش نفوذپذیری و افزایش شوری خاک کارآیی عرصه را برای پخش سیلاب با مشکل روبرو نماید.

روند رو به گسترش اراضی بیابانی در اقصی نقاط جهان و از جمله ایران، از مشکلاتی است که کنترل آن از دغدغه های جهانی محسوب می گردد. گونه های مختلف تاغ (Haloxylon spp) از جمله مهم ترین گونه های تثبیت کننده شن هستند که به طور وسیعی در عملیات بیولوژیک احیا مناطق بیابانی به کار رفته است. به منظور ارزیابی ژنوتیپ های مختلف تاغ جهت اصلاح و توسعه تاغ زارها در مناطق بیابانی تحقیقی طی سال های 76-81 در محل ایستگاه تحقیقات گیاهان کویری بجستان در استان خراسان بر روی 40 ژنوتیپ مختلف تاغ جمع آوری شده از استان های مختلف کشور انجام گرفت. خصوصیاتی چون ارتفاع، قطر تاج پوشش، محیط تنه، تعداد انشعاب، ارتفاع محل انشعاب، شدت آلودگی به سفیدک سطحی و توان رویش گیاه مورد بررسی قرار گرفت. به طور کلی نتایج در سال های اجرای طرح نشان داد که گونه های زرد تاغ (Haloxylon persicum) و سیاه تاغ (H.aphyllum) در مقایسه با گونه سفید تاغ (H.ammodendron) دارای تاج پوشش، محیط تنه و ارتفاع محل انشعاب بیشتری هستند و در گونه سفید تاغ میزان توان رویش و شدت آلودگی به سفیدک سطحی کمتر بود. میزان شدت آلودگی به سفیدک سطحی تاغ در گونه سیاه تاغ بیشتر از زرد تاغ و میزان توان رویش گونه زرد تاغ بیشتر از سیاه تاغ بود. از نظر ارتفاع گیاه و تعداد انشعاب به ترتیب گونه های سفید تاغ، زرد تاغ و سیاه تاغ قرار داشتند.

منطقه هشتاد پهلو (شیب شمالی) با مساحت 3000 هکتار در جنوب غربی خرم آباد واقع شده است. حداقل ارتفاع 1000 متر و حداکثر ارتفاع 2800 متر از سطح دریا می باشد. مطالعات انجام شده نشان داد که در منطقه 49 خانواده، 155 جنس و 205 گونه گیاهی وجود دارد. از مهم ترین خانواده های منطقه می توان Labiatae 22) گونه، (%10.73، Compositae 19) گونه، (%9.2، Graminae 17) گونه، (%8.9 و Liliaceae 16) گونه، (%7.8 را نام برد. از نظر شکل زیستی، %29.26 تروفیت، %38.53 ژئوفیت، %16.58 کامفیت، %6.84 همی کریپتوفیت، %8.78 فانروفیت هستند. از نظر عناصر رویشی منطقه، %69.27 عنصر ایران- تورانی، %24.39 عنصر مدیترانه ای و ایران تورانی، %1.59 اروپا- سیبری و ایران تورانی و %4.39 عنصر جهانی می باشند.

تعیین مسیر آبراهه ها در حوزه های آبخیز، برای روند یابی مسیر جریان آب های سطحی از اهمیت ویژه ای در مدل های رستری برخوردار می باشد. به طور کلی یکی از مشکلات عمده در استفاده از شبکه های آبراهه ای نقشه های توپوگرافی، منطبق نشدن کامل آن ها با نقشه های جهت جریان آب می باشد. در چنین شرایطی استفاده از چنین نقشه هایی باعث توقف عملیات روند یابی جریان شده و برنامه را با مشکل مواجه می نماید. در این تحقیق که در زیرحوزه آبخیز امامه (یکی از زیر حوضه های رودخانه جاجرود در بالای سد لتیان) با به کارگیری نرم افزار (ArcView) و با استفاده از کلاس های موجود در زبان برنامه نویسی شی گرا Avenue، به اجرا در آمده است، الگوریتم جدیدی طراحی شده که منطبق بر روش D8 (یکی از روش های هدایت جریان از سلولی به سلول دیگر) می باشد، به طوری که در این روش می توان نقاط سرشاخه های آبراهه های حاصل از نقشه های توپوگرافی را استخراج و سپس با توجه به نقشه جهت جریان آب، مسیر جریان را علامت گذاری نموده و در نهایت نقشه جدید و کاربردی را برای شبکه آبراهه ها در حوزه های آبخیز تولید نمود. از محاسن تولید نقشه شبکه آبراهه ها با این روش علاوه بر فرمت برداری تولید نقشه شبکه آبراهه ها، تطبیق کامل آن ها با الگوی جهت جریان آب می باشد.

توسعه استفاده از بتن کوبیده بدون پوشش در سازه های هیدرولیکی در سال های اخیر، ایجاب می کند که عوامل موثر بر مقاومت سایشی آن، به ویژه در بخش سرریز بررسی گردد. در این مقاله، با تحلیلی بر مشاهدات آزمایشگاهی از چگونگی وقوع پدیده سایش که در برخورد مالشی جریان های دوفازی با سرعت زیاد به وجود می آید و ضمن در نظر گیری اثر پارامترهای مختلفی از قبیل دانه بندی مصالح سنگی، جنس و سطح ویژه سنگ دانه ها، انرژی تراکمی (که این عوامل می تواند با پارامتری به نام شعاع هیدرولیکی متوسط معرفی گردد)، سن نمونه، عیار سیمان در طرح اختلاط و...، معیارهای لازم برای نشان دادن مقاومت سایشی بتن غلطکی معرفی می گردد. برای سادگی انجام مشاهدات و قابلیت تعمیم داده ها برای پروژه های اجرایی، از دستگاه سنجش مقاومت سایشی و فرسایشی بتن با جریان فورانی چند فازی بهره گیری شده است. یافته های از تحلیل های آماری بر مشاهدات حاکی از آن می باشد که: اولا مقاومت سایشی تابعی خطی از مقاومت فشاری بوده، ثانیا هر چه شعاع هیدرولیکی سنگ دانه ها بیشتر باشد، مقاومت سایشی بالاتر خواهد بود و ثالثا با افزایش سن نمونه و عیار سیمان مقاومت سایشی افزایش معنی داری پیدا می کند.

بر اساس نتایج حاصل از پژوهش های انجام شده در ایران، مدل PSIAC اصلاح شده از جمله مدل های برآورد تولید رسوب به شمار می آید که در ارزیابی فرسایش و رسوب حوزه های فاقد آمار و اطلاعات از دقت نسبتا خوبی برخوردار است. با توجه به نتایج به دست آمده، از این مدل بیشتر از دیگر مدل ها برای مطالعه و بررسی فرسایش خاک و تولید رسوب در طرح های منابع طبیعی و آبخیزداری استفاده شده است. در این پژوهش، برآورد فرسایش و رسوب حوزه آبخیز نوژیان با استفاده از مدل PSIAC اصلاح شده و با بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد بررسی قرار گرفته است. برای اجرای مدل MPSIAC با به کارگیری اصول و مفاهیم همگنی واحدهای کاری، حوزه آبخیز مورد مطالعه به 527 واحد کاری همگن تفکیک شده سپس با بررسی هر یک از عوامل نه گانه مدل اقدام به برآورد فرسایش و تولید رسوب در آن ها شده است. نتیجه به دست آمده نشانگر این است که میزان رسوب برآورد شده با استفاده از مدل MPSIAC حدود 489372 تن در سال می باشد. با توجه به این که میزان رسوب اندازه گیری شده در ایستگاه رسوب سنجی معادل 812410 تن در سال است، بین مقدار رسوب برآورد شده با استفاده از مدل و میزان رسوب اندازه گیری شده اختلاف فاحشی معادل 323038 تن در سال وجود دارد. اختلاف موجود بیانگر این واقعیت است که از یک سو نمی توان با اطمینان لازم از این مدل هم چنانکه در اغلب طرح های مطالعاتی- اجرایی آبخیزداری استفاده شده بهره گیری نمود و از سوی دیگر باید برای اختلاف فاحش به دست آمده دلایل منطقی وجود داشته باشد. بررسی دلایل اختلاف در برآورد تولید رسوب نشان داده است که منشا اصلی، در نارسایی و عدم کفایت جداول پایه و روش تعیین امتیاز هر یک از عوامل لحاظ شده در مدل است که نمی تواند پاسخگوی کلیه شرایط و وضعیت حاکم بر منطقه مورد مطالعه باشد. از این رو ضرورت دارد پیش از آن که با اطمینان اقدام به رد یا قبول نتیجه حاصل از به کارگیری این مدل نمود. در آبخیزهای معرف کشور کالیبره کردن مدل در تطبیق کامل با شیوه های ابداع آن مد نظر قرار گرفته سپس اقدام به واسنجی آن نمود.