اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1391 | دوره:4 | شماره:14 |تعداد مقالات:9

تحقیق حاضر در رابطه با مطالعه ساختار اجتماعات ماکروبنتیک به عنوان نشانگرهای زیستی آلودگی در تالاب چاف می باشد. این تالاب در 10 کیلومتری شمال شرق لنگرود و در مجاورت روستای چاف و 9 کیلومتری جنوب تالاب بین المللی امیرکلایه در استان گیلان واقع شده است. نمونه برداری در 10 ایستگاه در دو فصل زمستان 1388 و تابستان 1389 با استفاده از گرب ون وین با 3 تکرار در هر ایستگاه صورت گرفت. در این بررسی در مجموع 7 رده از بی مهرگان کفزی در منطقه شناسایی شد که بیشترین درصد فراوانی مربوط به حشرات Insecta با 76.35 درصد (19522 تعداد در متر مربع) و کمترین آن مربوط به Adenophorea با 0.1 درصد (26 تعداد در متر مربع) بود. در این تحقیق پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آب از قبیل درجه حرارت، شوری، pH، DO و همچنین فاکتورهای موجود در رسوبات شامل مواد آلی و دانه بندی رسوبات مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. جهت ارزیابی تنوع زیستی ماکروبنتوزهای منطقه مورد مطالعه از شاخص تنوع شانون (H')، شاخص سیمپسون (λ) و یکنواختی کامارگو (E) استفاده گردید. بیشترین مقدار شاخص شانون در فصل زمستان 1.566 و کمترین مقدار آن در تابستان 0.657 ثبت شده است. به منظور پی بردن به وضعیت اکولوژیکی منطقه از نظر میزان آلودگی از الگوی معرفی شده توسط Welch استفاده گردید که بر اساس الگوی یاد شده در فصل تابستان، آلودگی بالا (1>H) و در فصل زمستان، آلودگی در حد متوسط (3>1<H) بود.

رودخانه قزل اوزن از ارتفاعات چهل چشمه استان کردستان سرچشمه گرفته و پس از جذب رودخانه های متعدد در جنوب استان گیلان به رودخانه شاهرود پیوسته و تشکیل رودخانه ای به نام سفید رود می دهند و در نهایت به دریای خزر می ریزد. این رود از جهات مختلف مورد توجه است، نخست اینکه رودخانه قزل اوزن در پایان حوضه آذربایجان شرقی به دریاچه سد شهریار ختم می شود و دوم اینکه بر دریاچه سد سفید رود و در نتیجه زیست بوم این دو آبگیر اثرگذار است، از طرفی خود رودخانه نیز به عنوان یک تالاب دارای ارزش و اهمیت است. بررسی شاخص کیفی آب NSF که نتایج آن بصورت خیلی بد، بد، متوسط، خوب و عالی گزارش می شود، بررسی در هشت ایستگاه در حوضه آبخیز قزل اوزن در استان آذربایجان شرقی در سال های 1389 و 1390 در دو فصل کم آبی (تابستان) و پرآبی (زمستان)، نشان می دهد که در فصل کم آبی در ایستگاه دوم کیفیت آب رودخانه بد است، که به ویژه کدورت و BOD5 از عوامل اثرگذار آن می باشند، در ایستگاه یک (آیدوغموش) و سه (شهرچای) در هردو فصل و در ایستگاه هشت (قزل اوزن) در فصل کم آبی، کیفیت آب رودخانه خوب است که مجددا همین دو پارامتر اثرگذارترینند، بنابراین کنترل این دو پارامتر مخصوصا با کنترل ورود آب باران و فاضلاب به رودخانه بسیار مفید خواهد بود. در فصل پرآبی در ایستگاه هشت و در مابقی ایستگاه ها در هر دو فصل شاخص کیفی متوسط است. در هیچ فصلی و در هیچ ایستگاهی شاخص در حد خیلی بد و عالی قرار نمی گیرد. در اکثر ایستگاه ها کیفیت آب در فصل پر آبی بهتر از فصل کم آبی است و همچنین TS در هر دو فصل نقش کاهنده کیفیت آب را دارد و مراقبت از رودخانه به منظور کاهش ورود آلودگی TS به آن ضرورت می یابد. تاثیر کلیفرم مدفوعی بر کاهش کیفیت آب نیز نشان از آلودگی احتمالی رودخانه با پساب های شهری است که نیازمند کنترل است. در مجموع آب این رودخانه در اکثر موارد بدون تصفیه قابل شرب نیست، اما مناسب اهدافی همچون شرب ماهیان غیر حساس، شرب احشام، کشاورزی و مقاصد تفریحی می باشد.

با توجه به اهمیت رودخانه تالار در تامین آب کشاورزی و پرورش ماهی اطراف این رودخانه و همچنین تخلیه آلاینده های متعدد به آن، ارزیابی کیفی آب این رودخانه ضروری به نظر می رسد. از طرفی پهنه بندی آلودگی و ارائه تصویر صحیح از وضعیت کیفی آب های سطحی توسط سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) باعث می گردد تا هرگونه تصمیم گیری مدیریتی که اثرات زیست محیطی آن بصورت مستقیم و یا غیرمستقیم متوجه آب های سطحی کشور باشد، با آگاهی بیشتری اتخاذ گردد. در این مطالعه که از نوع مقطعی می باشد، نمونه برداری در طی ماه های فصول زمستان و بهار از شش ایستگاه که از تلفیق هر 2 ایستگاه، ایستگاه های بالادست، میان دست و پایین دست بدست آمده است، در دو دوره پرآبی و کم آبی در بهمن 1390 تا تیر 1391 انجام یافته است. داده های حاصل از آزمایش با استفاده از شاخص کیفی NSFWQI تجزیه و تحلیل گردیده و سپس مسیر رودخانه با استفاده از نرم افزار GIS پهنه بندی گردید. بر اساس شاخص NSFWQI، بهترین وضعیت مربوط به ایستگاه بالا دست در دوره پرآبی (58، کیفیت متوسط) و بدترین وضعیت مربوط به ایستگاه پایین دست در دوره پرآبی (46، کیفیت بد) بوده است. بر اساس آنالیز آماری مشخص گردید که رابطه معناداری بین ایستگاه های نمونه برداری و شاخص های مورد مطالعه وجود دارد (P-value<0.05). از نظر مصرف شرب، آب ایستگاه بالادست نسبت به دیگر ایستگاه ها مناسب تر بوده و با حداقل تصفیه و تنظیم pH می تواند به مصرف شرب برسد. اما برای مصارف شرب، آب ایستگاه های بعدی باید مورد تصفیه پیشرفته قرار گیرد تا قابل قبول برای شرب باشد.

پایش تغییرات اکوسیستم های طبیعی جایگاه ویژه ای در استفاده بهینه از منابع طبیعی دارد. دریاچه ارومیه بزرگترین تالاب بین المللی ایران است که ویژگی های محیط زیستی آن باعث شده که بیش از پیش مورد توجه پژوهشگران و برنامه ریزان قرار گیرد. نوسانات سطح دریاچه طی سال های اخیر نظرات بسیاری را به خود معطوف نموده است. در این تحقیق سعی برآنست که با شناسایی روند تغییرات ساختاری تالاب ارومیه در سال 1391 در یک دوره ی زمانی بیست ساله با استفاده از سنجش از دور، سامانه اطلاعات جغرافیایی و علم اکولوژی سیمای سرزمین به نوعی مدیریت محیط زیستی برای این تالاب دست یافت. برای این منظور ابتدا تصاویر ماهواره ای لندست 4 و 5 سنجنده TM مربوط به چهار دوره زمانی تهیه و با استفاده از نرم افزار ENVI تصحیحات هندسی و طیفی صورت گرفت و تصاویر در دو طبقه آبی و غیر آبی طبقه بندی شد تا اطلاعات مورد نیاز برای بررسی تغییرات تالاب به صورت کمی به دست آید. سپس با استفاده از نرم افزار FRAGSTATS متریک های سیمای سرزمین در جهت کمی سازی تغییرات ساختاری محاسبه شد. نتایج بدست آمده حاصل از متریک CA در دوره زمانی مورد مطالعه نشان می دهد که مساحت دریاچه ارومیه کاهش یافته است. همچنین میزان متریک PD از سال 1998 تا 2006 افزایش یافته و تا سال 2011 تقریبا میزان 3 برابر شده است. میزان متریک TE از سال 1990 تا 1998 افزایش داشته و در 2006 و 2011 با تفاوت معنی داری کاهش می یابد. میزان متریک MESH از سال 1990 تا 1998 افزایش یافته و از سال 1998 تا 2006 و 2011 کاهش یافته است. میزان متریک ED از سال 1990 تا 1998 کاهش یافته و در 2006 و 2011 افزایش یافته است. میزان متریک LPI در سال های 1990، 1998 و 2006 ثابت است ولی در سال 2011 به طور چشمگیر کاهش یافته است.

تالاب ها یکی از با اهمیت ترین زیست بوم های طبیعی کره زمین هستند که از دیرباز نقش بسزائی در توسعه جوامع اطراف خود ایفا کرده اند اما متاسفانه در ایران و سرتاسر جهان تالاب ها در خطر نابودی قرار دارند و به طور جدی و با سرعتی روزافزون تخریب می شوند. بدون تردید شناخت درست و دقیق از عوامل تهدیدکننده تالاب ها بر اساس اهمیت و میزان تاثیرگذاری آن ها می تواند زمینه را برای جلوگیری و مقابله اصولی تر با این عوامل و نیز تهیه و اجرای دقیق طرح های حفاظت از تالاب ها و مدیریت زیست محیطی آن ها فراهم آورد. مدیریت تالاب ها برای حفاظت، شامل حفظ تالاب ها از فشارهای مستقیم انسان و نگهداری فرآیندهای طبیعی در زمین های حاشیه تالاب می باشد. جهت شناسایی و بررسی فشارها و تهدیدات تالاب های استان خوزستان از روش شناسی دلفی و RAPPAM استفاده شد. در نتایج حاصل از بررسی در سال 1391 در مجموع 27 عامل فشار و تهدید برای تالاب شادگان، 16 عامل برای تالاب هورالعظیم، 10 عامل برای تالاب میانگران و 11 عامل برای تالاب بامدژ شناسایی شدند. آنالیز و مقایسه درجه تجمعی فشارها و تهدیدات تالاب های مورد مطالعه نشان داد که تالاب هورالعظیم در میان تالاب های استان خوزستان با 474.5 درجه تجمعی فشار و 500.5 درجه تجمعی تهدید با بیشترین فشار و تهدیدات مواجه می باشد. همچنین تالاب میانگران با 204.5 درجه تجمعی فشار و 209.5 درجه تجمعی تهدید از شرایط مطلوب تری نسبت به سایر تالاب های مورد مطالعه برخوردار است.

استفاده از روش های مناسب برای برنامه ریزی و تصمیم گیری در ارزیابی سرزمین جهت بهینه سازی فعالیت های انسان اهمیت ویژه ای دارد. این پژوهش با هدف استفاده از روش های تصمیم گیری چند معیاری فازی در ارزیابی تناسب اراضی برای توسعه کاربری های کشاورزی و مرتع داری در پارسل A حوزه آبخیز سد قشلاق واقع در استان کردستان (در سال 1390) به منظور ارزش گذاری معیارها و تعیین کاربری اراضی انجام پذیرفته است. پس از آماده سازی اطلاعات زیست محیطی آبخیز مطالعاتی و ارزش گذاری معیارهای موثر در ارزیابی تناسب اراضی برای توسعه کاربری های فاریاب، دیم کاری و مرتع داری بر اساس توابع فازی، با استفاده از روش وزندهی جمعی فازی (FSAW) تجزیه و تحلیل و تلفیق نقشه ها جهت تهیه نقشه ارزیابی توان اراضی برای توسعه کاربری های مذکور و طبقه بندی آن ها انجام پذیرفت. سپس با تلفیق نقشه های بدست آمده اولویت بندی کاربری ها بر اساس روش کمی تعیین اولویت صورت گرفت. نتایج نشان داد که با کاربرد منطق فازی در ارزیابی سرزمین ارزش گذاری معیارهای تصمیم گیری و پهنه بندی سرزمین از دیدگاه اکولوژیک می تواند با سهولت و دقت بیشتری انجام پذیرد. علاوه بر این معلوم گردید که برای توسعه کاربری های فاریاب، دیم کاری و مرتع داری به ترتیب 3.1، 14.8 و 28.5 درصد از کل مساحت آبخیز اختصاص می یابد و بقیه قسمت های منطقه (53.6 درصد) برای توسعه کاربری های مذکور نامناسب می باشند.

این مطالعه به منظور تعیین چگونگی جدایی آشیان بوم شناختی مکانی بین 11 گونه پرنده آبزی زمستان گذران در پناهگاه حیات وحش سلکه در 19 کیلومتری شمال شهر رشت انجام گرفت. منطقه مورد مطالعه به شبکه ای از 360 سلول 10×10 متری تقسیم و تعداد 250 سلول به صورت تصادفی انتخاب گردید. نمونه برداری ها در طی پاییز و زمستان سال 1389 به انجام رسید. جدایی آشیان بوم شناختی مکانی پرندگان آبزی با اندازه گیری متغیرهای زیستگاهی (عمق آب، ارتفاع پوشش گیاهی، شفافیت، حضور یا عدم حضور گیاهان شناور، آب باز و فاصله از گیاهان بن در آب) مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان می دهد که جدایی زیستگاه بین پرندگان آبزی بیشتر تحت تاثیر متغیرهای زیستگاهی ارتفاع پوشش گیاهی، حضور و یا عدم حضور گیاهان شناور و مقدار آب باز (بدون پوشش گیاهی) بوده است و متغیرهای عمق آب (به دلیل یکسان بودن عمق و عدم پستی بلندی بستر تالاب) و شفافیت آب تاثیر کمتری در جدایی آشیان بوم شناختی مکانی داشته اند. نتایج این مطالعه بر حفاظت از تنوع ساختار زیستگاه های آبی جهت حمایت از طیف وسیعی از گونه های آبزی درخرد زیستگاه های متفاوت، بدون بروز رقابت و عواقب ناشی از آن تاکید دارد که می تواند در جلب هر چه بیشتر گونه های زمستان گذران به تالاب های شمال ایران و زمستان گذرانی مطلوب آن ها در این زیستگاه ها منتهی گردد.

در این تحقیق گیاهان آبزی و نیمه آبزی رودخانه دز طی سال های 1390-1388 مورد بررسی قرار گرفتند. رودخانه دز یکی از 5 رودخانه مهم دائمی در استان خوزستان می باشد که اطراف آن را بیشه زارهایی بصورت پیوسته یا منقطع با تراکم های مختلف به وسعت 15.873 هکتار پوشانده است. در منطقه مورد مطالعه 68 گونه گیاه متعلق به 43 جنس و 28 خانواده شناسایی شدند. غالب ترین گونه های آبزی حاشیه ای موجود در منطقه Phragmites australis و Juncus effusus بودند. گونه Polygonum cespitosum فراوان ترین گونه بن در آب منطقه مطالعاتی به شمار آمد. گونه های جنس  Potamogeton spp. بیشترین تنوع گونه ای غوطه ور آبزی را به خود اختصاص دادند. در حوزه مطالعاتی هیچ گونه گیاه آبزی شناوری دیده نشد. در منطقه حفاظت شده بیشه عباس آباد دزفول در جنوب رودخانه دز، بیشترین تنوع گیاهان آبزی غوطه ور مشاهده شد که به علت راکد شدن آب و وفور مواد مغذی ناشی از کودهای کشاورزی در این منطقه بود. طبق نتایج این مطالعه، گیاهان غوطه ور بیشترین تنوع را به خود اختصاص دادند. خانواده های Juncaceae، Potamogetonaceae،Polygonaceae ، Cyperaceae و Poaceae فراوان ترین گونه های آبزی مشاهده شده در منطقه می باشند. جنوب رودخانه دز با 36 گونه تنوع بیشتری نسبت به حوزه های شمال و مرکز نشان داده در حاشیه شمالی رودخانه مورد نظر، جلبک سبز Chara sp. مشاهده گردید که مشکلاتی را در طول این رودخانه بوجود آورده بود. از لحاظ تعلق جغرافیای گیاهی گونه های ایرانی- تورانی با 42 درصد بیشترین تنوع را داشتند و بیشترین طیف زیستی منطقه با 17 درصد متعلق به هیدروفیت ها و تروفیت ها بود.