اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1394 | دوره:7 | شماره:23 |تعداد مقالات:9

دریاچه مخزنی سد ارس با حجم 1350 میلیون مترمکعب آب در شمال غرب آذربایجان غربی (38 کیلومتری شهرستان پلدشت) واقع شده و از لحاظ شرب، کشاورزی و شیلات یکی از منابع آبی مهم حوزه آبریز خزر محسوب می شود. این تحقیق به منظور بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آب دریاچه پشت سد ارس در مقطع زمانی بهار 1392 لغایت تابستان همان سال انجام شد. نمونه برداری به طور ماهیانه از 7 ایستگاه (3 ایستگاه در رودخانه ارس، 1 ایستگاه در ورودی دریاچه، 2 ایستگاه در میانه دریاچه و 1 ایستگاه دریچه خروجی سد) انجام گردید. نمونه های آب در شرایط استاندارد به آزمایشگاه منتقل و طبق روش های سنجش کیفی آب و فاضلاب مورد آزمون قرار گرفتند. نتایج بررسی نشان داد که بیشینه مقدار (میلی گرم در لیتر) آمونیاک، نیترات و فسفات در ایستگاه های موجود در رودخانه به ترتیب 49.528، 4.0 و نیتریت 0.24 در ایستگاه دریچه خروجی سد مشاهده شد. همین طور بیشینه مقدار هدایت الکتریکی و کل مواد جامد محلول به ترتیب 1070 (میکروموس در سانتی متر) و 797 (میلی گرم در لیتر) در ورودی دریاچه و کمینه مقدار آن ها به ترتیب 128، 180.7 در خروجی سد به دست آمد. با توجه به نتایج بررسی مقایسه میانگین، فاکتورهای فسفات، نیتریت، نیترات، آمونیاک، در ایستگاه های مختلف و نیتریت، نیترات، آمونیاک، دما، pH، کل مواد جامد محلول و هدایت الکتریکی در زمان های مختلف نمونه برداری اختلاف معنی داری داشتند (P<0.05) مقایسه کیفی داده های به دست آمده با استانداردهای موجود حاکی از آن است که آب دریاچه سد ارس در رده آب های یوتروف قرار دارد.

در مطالعه حاضر از بافت های کلیه، کبد و عضله سینه ای 30 قطعه اردک سرسبز (Anas platyrhynchos) (15 قطعه نر و 15 قطعه ماده)، 30 قطعه اردک سر حنایی (Aythya ferina) (15 قطعه نر و 15 قطعه ماده) و نمونه های آب 9 ایستگاه به عنوان نشانگر آلودگی فلزات سرب، کادمیوم، کروم، روی و آهن در سواحل جنوب شرقی دریای خزر در فصل زمستان 1390 استفاده شده است. میزان فلزات در نمونه های موردمطالعه با استفاده از دستگاه جذب اتمی تعیین شد. در تمامی ایستگاه ها غلظت تمامی فلزات موردمطالعه در آب، بالاتر از میزان مجاز اجازه داده شده برای حیات موجودات زنده اکوسیستم های تالابی بوده است. غلظت های فلزات سرب در ایستگاه های 1، 2، 6 و 7، کادمیوم در ایستگاه های 1 و 6 کروم در ایستگاه 6، روی در ایستگاه های 1، 6 و 7 و هم چنین آهن در ایستگاه 1 به طور معنی داری بالاتر از سایر ایستگاه ها بود (P<0.05). تجمع فلزات کادمیوم و کروم در بافت های مختلف اردک های سر حنایی و سرسبز و نیز سرب در بافت های مختلف اردک های سرسبز از الگوی کلیه> کبد> عضله و تجمع فلزات روی و آهن در اردک های سرسبز و سر حنایی و نیز سرب در بافت های اردک های سر حنایی از الگوی کبد> کلیه> عضله پیروی کرد. میانگین غلظت فلزات در بافت های کبد و عضله اردک های سرسبز و سر حنایی و هم چنین بافت کلیه در اردک های سر حنایی از ترتیب Fe>Zn>Pb>Cd>Cr پیروی کرد درصورتی که میانگین غلظت فلزات در کلیه اردک های سرسبز از ترتیب Fe>Zn>Pb>Cr>Cd پیروی کرده بود. تجمع زیستی فلزات در بافت های هر دو گونه وابسته به جنس نشان داد (P<0.05). تجمع فلزات بین بافت های مختلف در هرکدام از گونه ها با یکدیگر و نیز بافت های متناظر بین دو گونه باهم اختلاف معنی داری را نشان داد (P<0.05). نتایج حاصل از تحقیق حاضر می تواند در پایش مستمر سواحل جنوب شرقی دریای خزر مورداستفاده قرار گیرد.

آلودگی اکوسیستم های آبی به فلزات سنگین، به علت اثرات اکولوژیکی نامطلوب آن ها، از دیدگاه محیط زیست بسیار مهم است. گیاهان آبزی از دیدگاه ساختاری و عملکردی نقش بسیار مهمی در اکوسیستم های آبی بازی می کنند که این کار را از طریق تغییر رژیم حرکات آب، ایجاد پناهگاه برای ماهیان و بی مهرگان آبزی، ایجاد منبع غذایی و بهبود کیفیت آب از طریق متعادل کردن اکسیژن آب، چرخش های غذایی و تجمع زیستی فلزات سنگین انجام می دهند. توانایی گیاهان آبزی جهت جذب فلزات سنگین بخصوص برای تصفیه فاضلاب های صنعتی موردتوجه بسیار واقع شده است. بااین حال به دلیل سازگاری این فناوری و هم چنین کم هزینه بودن آن موردتوجه صاحب نظران زیادی قرارگرفته است. این مطالعه به منظور بررسی تجمع فلزات سنگین کادمیوم (Cd)، روی (Zn)، سرب (Pb) و مس (Cu) در 4 گیاه آبزی بومی رودخانه دز، Potamogeton crispus)، Ceratophyllum demersum،Polygonum hydropiper   (Phragmites australis ودر سال 1391 انجام شد. غلظت فلزات سنگین در 10 نمونه ریشه، ساقه و برگ گیاهان آبزی اندازه گیری شد. از هر ایستگاه 3 نمونه رسوب سطحی (تا عمق 10 سانتی متر) به وزن حدود 700 گرم به وسیله اجسام پلاستیکی برداشته شد. نتایج مطالعه نشان داد که فلز روی بیش ترین تجمع را در 3 ایستگاه داشته است و میزان آن در رسوبات شمال تا جنوب رودخانه دز از 240.33±2015-270.67±30.11 ppm متغیر بود. کم ترین میزان مربوط به فلز کادمیوم با 0.99±-0.001 ppm تا 0.10±1.60 به دست آمد. میزان فلزات مس، کادمیوم و سرب پایین تر از حد مجاز بین المللی ولی عنصر روی بالاتر از حد مجاز بود. نتایج آماری نشان دادند که ریشه گیاه نی و برگ گیاه پوتاموژتون در جذب فلزات سنگین از تفاوت معنی دار با سایر اندام های گیاهان برخوردار بودند (P>0.05).

شاخص های زیستی یکی از روش های جدید ارزیابی کیفیت آب هستند. در میان شاخص های زیستی مختلف، پاسخ ماکروبنتوزها به آلودگی آلی برای طبقه بندی کیفی آب، قابل اطمینان تر می باشد؛ زیرا این موجودات از نظر مقاومت در برابر آلودگی با یکدیگر متفاوت هستند. هدف از انجام مطالعه حاضر، تعیین میزان آلودگی آلی رودخانه زارمرود (ساری- مازندران)، با استفاده از شاخص زیستی هیلسنهوف بوده است و هم چنین از شاخص زیستی BMWP/ASPT نیز استفاده گردید. در این راستا، برخی از پارامترهای فیزیکی و شیمیایی (TDS، DO، pH، EC، TSS و دما) اثرگذار بر کیفیت آب نیز، مورد اندازه گیری قرار گرفتند. نمونه برداری طی 2 دوره در فصول سرد (زمستان 1390) و گرم (تابستان 1391)، در 6 ایستگاه انجام پذیرفت. در این مطالعه 4 شاخه، 6 رده، 12 راسته و 27 خانواده از ماکروبنتوزها شناسایی شدند. در طول فصل سرد، خانواده Tubificidae و در طول فصل گرم، خانواده Baetidae بالاترین میزان تراکم ماکروبنتوزها را دارا بودند. در طول دوره نمونه برداری، ایستگاه 1 که در بالادست رودخانه واقع شده بود، کیفیت آب بهتری داشت اما ایستگاه 4، که در محدوده خروجی فاضلاب کارگاه پرورش ماهی قرار گرفته بود، کیفیت آب آن پایین بود. میانگین شاخص زیستی رودخانه مزبور، 5.77±0.87 (SD) به دست آمد که نشان می دهد کیفیت آب رودخانه زارمرود، نسبتا ضعیف است.

آلودگی فلزات سنگین یک مشکل موجود و در حال توسعه در جهان می باشد. سرب، مس، کادمیوم و نیکل از جمله بیش ترین آلودگی های عمومی هستند که در فاضلاب های صنعتی یافت می شوند. هدف اصلی از این تحقیق تعیین کارایی حذف فلزات سنگین سرب، کادمیوم، نیکل و کروم از محیط های آبی با استفاده از گیاه عدسک آبی (Lemna minor) می باشد هم چنین در این تحقیق اثر بازدارندگی این فلزات سنگین بر رشد گیاه نیز مورد بررسی قرار گرفته است. این مطالعه در شهر رشت، در بهار سال 1393 انجام گرفت. این تحقیق یک طرح بنیادی-کاربردی بر اساس مطالعات تجربی است. در این تحقیق محلول های فلزات سنگین با غلظت های 10 میلی گرم بر لیتر ساخته شد. عدسک آبی به وزن های 0.8 گرم به ظروف حاوی 100 میلی لیتر محلول افزوده شد. پس از زمان تماس 10 و 15 روز، مقدار فلزات سنگین باقی مانده در محلول توسط دستگاه ICP مدل ICP-OES اندازه گیری شد. هم چنین وزن عدسک آبی پس از طی این زمان ها نیز اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که در زمان تماس 10 روز، راندمان حذف هر 4 فلز سنگین بیش تر از 15 روز است. بیش ترین راندمان حذف مربوط به سرب با 87.83 و کم ترین راندمان مربوط به کروم با 61.94 درصد است. پس از سرب بیش ترین حذف به ترتیب مربوط به کادمیوم و نیکل بوده است. هم چنین این تحقیق نشان داد که هر 4 فلز سنگین مذکور باعث کاهش رشد عدسک آبی می شوند. این کاهش رشد برای کروم بیش ترمی باشد. حذف فلزات سنگین با استفاده از عدسک آبی امکان پذیر است. زمان ماند مناسب و نوع فلز از عوامل موثر در میزان حذف می باشد. در این مطالعه بیش ترین میزان حذف برای سرب و کم ترین درصد حذف مربوط به کروم می باشد.

برای تعیین عکس العمل قابل انتظار رودخانه بر اثر ورود آلاینده ها استفاده از مدل های ریاضی ضروری است. این مدل ها قادرند آثار بارگذاری های موجود و آتی را شبیه سازی نموده و مدیران و مسوولان را در تصمیم گیری های خودیاری نمایند. به عبارت دیگر از آنجا که حفاظت کیفی رودخانه ها نیاز به سرمایه گذاری های اضافی برای تصفیه پساب ها و یا ایجاد سیستم های جمع آوری و کنترل زه آب ها دارد و هم چنین ممکن است منجر به محدود کردن توسعه فعالیت ها در حوضه رودخانه گردد. حفاظت از رودخانه گرگر که یکی از شاخه های رودخانه کارون و منبع تامین آب برای مصارف خانگی، شرب، کشاورزی و آبزی پروری می باشد اهمیت بسیاری دارد. ازاین رو اولین گام در مدیریت حفاظت از منابع آب آگاهی همه جانبه از تغییرات کیفی آن ها می باشد. برای این منظور در این تحقیق از مدل ریاضی QUAL2KW برای شبیه سازی کیفی رودخانه گرگر استفاده شد. به منظور اجرای مدل اطلاعات لازم برای سال های 91-1389 از سازمان آب و برق خوزستان تهیه شد و به منظور اجرای مدل داده های موجود به دودسته تقسیم گردیدند، که از دسته اول (مهر 1389 الی اسفند 1390) در واسنجی مدل و از دسته دوم (اردیبهشت 1391 الی اسفند 1391) اطلاعات موجود به منظور آزمایش و صحت یابی مدل استفاده گردید. در ادامه پارامترهای آمونیوم و نیترات موجود در رودخانه گرگر به وسیله مدل شبیه سازی و ارزیابی گردید. نتایج حاصل از صحت سنجی نشان داد مدل تطابق خوبی با واقعیت دارد و با توجه به مطالعات و بررسی های به عمل آمده، اهم منابع و مراکز آلوده کننده رودخانه گرگر را می توان فاضلاب های روستا های مسیر، پساب ها و فاضلاب های ماهی سراها و حوضچه های پرورش ماهی و زهکش های کشاورزی دانست.

آرسنیک از عناصر سمی می باشد که به دلیل سمیت، سرطان زایی و جهش زایی پایش این عنصر دارای اهمیت فراوان است. این تحقیق در سال 1389 به منظور تعیین غلظت آرسنیک در عضله و کبد پنج گونه کپور نقره ای (Hypophthalmichthys molitrix)، کپور معمولی (Cyprinus carpio)، کپور علفخوار (Ctenopharyngodon idella)، کپور سرگنده (Aristichthys nobilis) و قزل آلای رنگین کمان (Oncorhynchus mykiss) انجام شد. 60 نمونه ماهی از مجتمع پرورش ماهی آزادگان در اهواز و پرورش ماهی قزل آلا چشمه دیمه در شهرکرد تهیه گردید. سنجش آرسنیک از بافت های موردمطالعه از روش هضم خشک و روش جذب اتمی مدل 4100Perkin Elmer صورت پذیرفت. بالاترین میزان آرسنیک در کبد ماهی کپور سر گنده 0.048±.310 میلی گرم در کیلوگرم وزن تر و پایین ترین میزان این عنصر در عضله ماهی کپور نقره ای 0.023±0.177 میلی گرم در کیلوگرم وزن تر بود. غلظت آرسنیک بین عضله و کبد قزل آلای رنگین کمان، کپورسرگنده و کپور علفخوار اختلاف معنی داری داشت (P>0.05)، اما میزان این عنصر در عضله و کبد کپور معمولی و کپور نقره ای اختلاف معنی داری نداشت (P>0.05). نتایج این تحقیق نشان داد غلظت آرسنیک در تمام نمونه ها پایین تر از استانداردهای WHO و EPA است.

در مطالعه حاضر فون پرندگان آبزی و کنار آبزی منطقه حفاظت شده و پارک ملی دز در استان خوزستان در سال 1392 بررسی شد. مطالعه حاضر در زمره اولین مطالعات انجام گرفته در منطقه محسوب می شود. 33 گونه پرنده از 6 راسته و 13 تیره شناسایی شد. از این تعداد 10 گونه آبزی و 23 گونه کنار آبزی مشاهده بود. این تعداد گونه، 6.5 درصد از گونه ها، 17.5 درصد از تیره ها و 21 درصد از راسته های شناسایی شده در ایران را در برمی گیرند. گونه های مشاهده شده در این مطالعه نسبت به فون پرندگان آبزی و کنار آبزی ایران 21 درصد از گونه ها و 54 درصد از تیره ها و 85 درصد از راسته ها را تشکیل می دهند. در منطقه موردمطالعه 9 گونه بومی، 23 گونه مهاجر، 3 گونه نیمه مهاجر و 2 گونه مهاجر عبوری مشاهده شد. هم چنین 15 گونه در تمام فصول و 4 گونه تنها در یک فصل مشاهده شدند. مشاهده این تعداد از فون پرندگان ایران در منطقه موردمطالعه نشان دهنده غنای گونه ای نسبتا بالای آن می باشد. در بهار 26 آرایه، تابستان و زمستان 25 آرایه و در پاییز 21 آرایه دیده شد و بیش ترین تعداد قطعه پرنده در فصل زمستان و کم ترین تعداد در فصل تابستان در منطقه موردمطالعه حضور داشتند. بر اساس نتایج، منطقه موردمطالعه از شمار بالایی از گونه ها در طی چهارفصل حمایت می نماید. مشاهده سه گونه اردک مرمری، اردک بلوطی و باکلان گلوسیاه که گونه های کمیاب و در معرض خطر جهانی هستند و گونه هایی نظیر باکلان کوچک که جمعیت جهانی آن رو به کاهش است و دیگرگونه های مشاهده شده که در زمره گونه های شکارممنوع می باشند، تاکید مجددی بر اهمیت این زیستگاه و قرارگیری این منطقه در مسیر مهاجرت پرندگان بااهمیت جهانی می باشد. ازآنجایی که مطالعه حاضر مطالعه مقدماتی پیرامون فون پرندگان منطقه دز می باشد و با توجه به اینکه غنای گونه ها در چهارفصل تقریبا برابر بود، پیشنهاد می شود مطالعات تکمیلی جهت پایش پرندگان منطقه طی چهارفصل انجام گیرد.