اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1393 | دوره:6 | شماره:22 |تعداد مقالات:12

تالاب بین المللی سرخرود واقع در استان مازندران، در غرب مجموعه تالاب های بین المللی فریدونکنار قرار دارد. تالاب بین المللی سرخرود از سه قسمت شرقی، جدید و غربی که به دامگاه معروف می باشد تشکیل شده است. در این تحقیق پرندگان تالاب زی شامل پرندگان آبزی و کنارآبزی در پاییز و زمستان سال های 1387، 88، 89 و 90 مورد بررسی قرار گرفتند. سرشماری پرندگان با روش مشاهده مستقیم، Total Count و با استفاده از دوربین چشمی 10×50 انجام شد. از این سرشماری ها، میانگین سالانه تعداد گونه ها و جمعیت، تراکم گونه ها و سپس میزان شاخص های تنوع زیستی طبق روابط موجود (تنوع گونه ای شانون-وینر و غالبیت گونه ای سیمپسون) در مورد پرندگان آبزی و کنارآبزی به صورت سالانه تعیین گردید. در طول فصل مطالعه، گونه غالب منطقه و بیشترین درصد فراوانی در هر سه دامگاه مربوط به خوتکا (Anas crecca) و کمترین درصد فراوانی مربوط به عروس غاز (Branta ruficollis) بود. همچنین تالاب سرخرود با بسیاری از معیارهای IBA (Important Bird and Biodiversity Areas) و معیارهای جدید کنوانسیون رامسر مربوط به شناسایی تالاب های با اهمیت بین المللی هم خوانی داشته و به عنوان یکی از مناطق مهم پرندگان در خاورمیانه می باشد. با استفاده از 5 معیار پرندگان، ماهیان، عوامل تهدید کننده، مسایل اقتصادی و اجتماعی و موقعیت حفاظتی، مشخص شد که این تالاب در بین تالاب-های مهم کشور جایگاه حفاظتی بهتری را نسبت به سال 1383 به خود اختصاص داد.

در این تحقیق برخی از خصوصیات زیستی ماهی اسبله تالاب شادگان موردبررسی قرار گرفت. نمونه برداری ماهانه در 5 ایستگاه از تالاب شادگان شامل دورق (ماهشهر)، رگبه، خروسی، سلمانه، عطیش انجام گردید. در طول اجرای پروژه از فروردین 1392 تا اسفند 1392 درمجموع 648 ماهی (282 ماده، 101 نر و 265 نابالغ) مختلف بیومتری و تشریح شد. میانگین طول و وزن جنس ماده، نر و کل اسبله ماهیان در تالاب شادگان به ترتیب 361±105، 366±96، 295±89 میلی متر و 438±150، 411±140، 254±150 گرم به دست آمد. معادله رشد برای جنس های ماده و نر به ترتیب Lt=789 (1-e-0.56(t+0.11)) و Lt=666(1-e-0.54(t+0.12)) بود و مرگ ومیر طبیعی به ترتیب 0.71 و 0.81 در سال، مرگ ومیر صیادی 0.96 و 0.37 به ازای سال، مرگ ومیر کل 1.75 و 1.28 به ازای سال و ضریب بهره برداری 0.55 و 0.37 به دست آمد. با توجه به پارامترهای رشد تمرگ و میر به دست آمده از ماهیان و بر اساس شاخص انجمن صید امریکا (AFS) این ماهی جزء ماهیان با آسیب پذیری متوسط به حساب می آیند.

ارزیابی کیفی آب رودخانه و پهنه بندی آلودگی و ارائه تصاویر صحیح از وضعیت کیفی آب های سطحی توسط سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) باعث می گردد تا هرگونه تصمیم مدیریتی که اثرات زیست محیطی آن به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم متوجه آب های سطحی کشور باشد با آگاهی بیشتری اتخاذ گردد، بنابراین تحقیق حاضر باهدف پهنه بندی کیفی رودخانه جراحی با استفاده از شاخص NSFWQI و نرم افزار GIS انجام گرفت. برای این منظور در طول رودخانه جراحی اقدام به نمونه-برداری کیفیت آب از 7 ایستگاه منتخب مطالعاتی در طول دو فصل بهار و تابستان 1391 شد. در ادامه اقدام به محاسبه شاخص کیفیت آب NSFWQI و مقایسه آن با استانداردهای آب رودخانه جراحی بر اساس این شاخص شد. سپس مسیر رودخانه با استفاده از نرم افزار GIS پهنه بندی گردید. نتایج حاصل از میانگین شاخص NSFWQI در رودخانه جراحی 44.5 به دست آمد و نشان داد که در طی دو فصل نمونه برداری تمامی ایستگاه های نمونه برداری در رده بد قرار دارند. بر اساس پهنه بندی انجام شده بحرانی ترین بازه در فصل بهار و تابستان مربوط به بازه بوستان- شادگان می باشد.

شرایط اکولوژیک خاص و بحرانی دریاچه ارومیه از مشکلات جدی زیست محیطی در منطقه و کشور می باشد که لزوم توجه ویژه به این مساله را می رساند. ازاین رو در این مطالعه با استفاده از آمار و گزارشهای سازمانهای مربوطه در طی دوره 1384-1393 و در بررسی های میدانی گسترده شامل مشاهده مستقیم، مصاحبه، شناسایی نقاط قوت و ضعف درون سیستمی با فرصتها و تهدیدات برون سیستمی برنامه مدیریت جامع حوضه آبخیز دریاچه ارومیه انجام شد. سپس در فرایند تحلیل SWOT، ماتریس IFE و EFE تشکیل و تدوین استراتژی ها صورت پذیرفت. نمره نهایی در ماتریس IFE، 2.50 محاسبه گردید که نشانگر ضعف مدیریت عوامل داخلی سیستم می باشد و می بایست در مدیریت سیستم نسبت به این عوامل توجه بیشتر نموده و برنامه ریزی سیستم در راستای ارتقاء نقاط قوت و کاهش ضعف در رابطه با این عوامل باشد. درحالی که نمره نهایی 2.94 در ماتریس EFE نشان دهنده وضعیت خوب عوامل خارجی نسبت به عوامل داخلی است ولی شرایط مطلوب را نشان نمی دهد، در مرحله بعد راهبردهای استراتژیک، راهکارها و الگوهایی برای بهسازی و بازبینی این برنامه مطرح شده که اجرایی کردن این نتایج دربرداشتن گام های عملی برای مدیریت دریاچه ارومیه بسیار راهگشا خواهد بود.

در این مطالعه میزان فلزات سنگین آرسنیک، جیوه، روی و مس چهار گونه بومی از گیاهان آبزی دزفول به نام های کارا Char asp.، نی Phragmites australis، لویی Typha latifolia و پیزور Scirpus bulrush در بهار 1393 موردبررسی قرار گرفت. پس از نمونه برداری از جنوب رودخانه دز، نمونه ها به آزمایشگاه منتقل و با روش های استاندارد در اتوکلاو خشک گردیدند و میزان فلزات سنگین ذکرشده در سه بخش ریشه، ساقه و برگ گیاهان با استفاده از دستگاه جذب اتمی در سه تکرار مورد سنجش قرار گرفت. نتایج نشان داده که بیش ترین میزان فلزات سنگین در ریشه گیاهان دیده شد و صرف نظر از گیاه موردمطالعه، بیش ترین میزان فلز سنگین متعلق به فلز روی بود که در اندام های مختلف گیاهان آبزی بیش ترین فراوانی را به خود اختصاص داد که ریشه نی (300.41 ppm) بیش ترین میزان روی را نشان داد. در کل گیاه نی بالاترین میزان فلزات سنگین را نسبت به سایر گیاهان داشت.

این تحقیق در سال 1393 باهدف تعیین و مقایسه میزان فلزات سنگین کادمیوم، سرب، آرسنیک، نیکل، روی، مس، آهن، کبالت و وانادیوم در عضله دو گونه ماهی بیاه (Liza abu) و شانک زرد باله (Acanthopagrus latus) رودخانه بهمنشیر در فصل تابستان انجام شد. 40 نمونه ماهی بیاه و شانک زرد باله به صورت کاملا تصادفی از بندر چوئبده به وسیله تورهای گوشگیر رودخانه ای توسط صیادان بومی منطقه تهیه شد. سنجش فلزات سنگین به روش جذب اتمی و با کمک دستگاه Perkin Elmer 4100 انجام شد. تجزیه وتحلیل داده ها به کمک نرم افزار SPSS17 انجام شد و میانگین تیمارها به کمک آنالیز واریانس T-test با یکدیگر مقایسه شدند. در این تحقیق میزان فلزات سنگین سرب، کبالت، وانادیوم، کادمیوم، آهن، روی، مس، آرسنیک و نیکل در عضله دو گونه ماهی بیاه و شانک زرد باله اختلاف معنی داری داشت (P<0.05). بالاترین و پایین ترین میزان فلزات سنگین در عضله ماهی بیاه به ترتیب مربوط به عناصر روی (12.985±1.338 میلی گرم در کیلوگرم) و نیکل (0.011±0.008 میلی گرم در کیلوگرم) محاسبه شد. همچنین بالاترین و پایین ترین میزان فلزات سنگین در عضله ماهی شانک زرد باله به ترتیب مربوط به عناصر آهن (19.857±0.745 میلی گرم در کیلوگرم) و وانادیوم (0.102±0.008 میلی گرم در کیلوگرم) به دست آمد. میزان سرب، مس و آرسنیک در عضله ماهی بیاه بالاتر از ماهی شانک زرد باله بود (P<0.05). میزان کبالت، وانادیوم، کادمیوم، آهن، روی و نیکل در عضله ماهی شانک زرد باله بالاتر از عضله ماهی بیاه به دست آمد (P<0.05).

هدف از اجرای این پژوهش برآورد میزان تولید علوفه A. lagopides تالاب هامون در زمان معمولی و خشک سالی می باشد. برای اجرای این تحقیق یک محدوده در داخل تالاب هامون انتخاب و سطح و تعداد پلات های نمونه برداری با توجه به نوع گونه و تغییرات پوشش گیاهی تعیین گردید. به منظور برآورد میزان تولید علوفه ترانسکت خطی با توجه به یکنواختی پوشش گیاهی مستقر و 10 پلات 1 متر مربعی به فاصله 50 متر از یکدیگر بر روی آن گذاشته شد و در سه تکرار برای مدت دو سال (سال معمولی 89 و 90 خشک سالی) انجام پذیرفت. میزان تولید علوفه به روش قطع و توزین، تعداد پایه، درصد تاج پوشش و درصد خاک لخت اندازه گیری گردید. برای انجام تجزیه آماری از نرم افزار MSTATC استفاده شد. نتایج نشان داد که متوسط تولید علوفه A. lagopides در تالاب هامون پس از ورود آب و در زمان خشک سالی به ترتیب 8869 و 173 کیلوگرم در هکتار برآورد شد. متوسط خاک لخت تالاب هامون نیز در دو زمان موردبررسی 7.5 و 84.2 درصد برآورد گردید. تعداد پایه هر پلات در دو زمان مزبور به ترتیب 19 و 14 پایه شمارش شد. ازاین رو در سال های معمولی هر پایه گیاه قادر به تولید 46.7 گرم علوفه خشک بوده است. هم چنین متوسط درصد پوشش گیاهی و خاک لخت در خشک سالی به ترتیب 15.8 و 84.2 درصد محاسبه شد. علاوه بر آن نتایج نشان داد که در ایام وجود آب و خشک سالی در تالاب هامون به ترتیب رابطه P=46.7N و P=15.7N بین تولید علوفه و تعداد پایه برقرار است. تجزیه و تحلیل آماری داده ها نشان می دهد که سال بر روی تعداد پایه، میزان تولید، درصد پوشش گیاهی و درصد خاک لخت اثر معنی داری دارد.

هدف این مطالعه بررسی تمایز و ساختار ژنتیکی جمعیت ماهی سوف معمولی (Sander lucioperca) در دو منطقه تالاب انزلی و دریاچه سد ارس بود. در کل 60 نمونه ماهی سوف معمولی بالغ از این دو منطقه در تابستان 91 جمع آوری شدند. از پنج جفت پرایمر میکروستلایت، بر روی DNA ژنومی ماهی سوف معمولی استفاده گردید که همگی پرایمرها چند شکل (پلی مورف) نشان دادند و از آن ها برای تعیین تمایز ژنتیکی استفاده شد. میانگین اللی (Na) در جایگاه ها 5 (با دامنه 4 تا 7 الل) بود. هر دو منطقه نمونه برداری الهای اختصاصی در تمامی جایگاه ها نشان دادند. میانگین هتروزیگوسیتی قابل انتظار و مشاهده شده به ترتیب 0.731 و 0.650 محاسبه شد. میانگین ضریب خویشاوندی در 5 جایگاه میکروستلایت منفی بود. در بررسی تعادل هاردی وینبرگ (H-W) تمامی جایگاه ها به طور معنی داری خارج از تعادل هاردی-وینبرگ بودند (P£0.001). میزان شاخص تمایز (Fst) و جریان ژنی (Nm) بر اساس فراوانی اللی به ترتیب 0.092 و 2.4 محاسبه شد. بر اساس آزمون AMOVA میزان Rst و Fst بین جمعیت های دو منطقه معنی دار بود (P£0.01). میانگین ضریب خویشاوندی (Fis) در پنج جایگاه منفی بود. میزان فاصله ژنتیکی بین جمعیت ها 0.616 به دست آمد که نشان دهنده تمایز ژنتیکی بین جمعیت های مورد مطالعه است. این بررسی، وجود تنوع و تمایز ژنتیکی جمعیت های ماهی سوف معمولی در تالاب انزلی و دریاچه سد ارس را نشان داد.