اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1394 | دوره:7 | شماره:25 |تعداد مقالات:11

گردشگری پدیده ای است که از گذشته های دور موردتوجه جوامع انسانی بوده و برحسب نیازهای متفاوت اجتماعی و اقتصادی به پویایی خود ادامه داده است و رشد این صنعت در هر کشور نیازمند راهبرد مناسب و برنامه ریزی مدیریتی موثر است. این پژوهش باهدف تدوین برنامه راهبردی طبیعت گردی در دریاچه سدر دز در سال 1392-1393 صورت پذیرفت. بدین منظور در نخستین گام به شناسایی عوامل داخلی (نقاط ضعف و قوت) و عوامل خارجی (فرصت ها و تهدیدات) پرداخته شد. سپس عوامل داخلی و خارجی در قالب جداول ارزیابی عوامل داخلی (IFE) و ارزیابی عوامل خارجی (EFE) نمره دهی و وزن دهی شدند. جهت وزن دهی عوامل داخلی و خارجی از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و نرم افزار Super decision استفاده گردید. ماتریس IFE با امتیاز 2.793 بیانگر این بود که توسعه اکوتوریسم دریاچه سد دز دارای نقاط قوت بیشتری نسبت به ضعف های موجود و EFE با کسب امتیاز 2.582 بیانگر وجود فرصت های بیشتری نسبت به تهدیدها بود. نتایج به دست آمده موید آن است که ﻣﺤﺪﻭﺩﻩ ﺗﺤﺖﺑﺮﺭﺳﯽ به منظور توسعه طبیعت گردی ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻝﺑﺮﻧﺎﻣﻪﺭﯾﺰﯼﺭﺍﻫﺒﺮﺩﯼ ﺩﺭﺷﺮﺍﯾﻂ ﺗﻬﺎﺟﻤﯽ (ﺍﺳﺘﺮﺍﺗﮋﯼ SO) ﻗﺮﺍﺭ میﮔﯿﺮﺩ و بر اساس تحلیل QSPM، استراتژی (SO2) معرفی توانایی و پتانسیل بالای گردشگری دریاچه سد دز جهت افزایش سرمایه گذاری بخش خصوصی و دولتی با امتیاز 0.028 بهترین استراتژی جهت اجرای استراتژی تهاجمی در نظر گرفته شد. در ادامه ماتریس فرامن بر اساس اولویت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و اکولوژیکی منطقه موردمطالعه تکمیل و پس از بارگذاری هر یک از گزینه های توسعه، راهبرد بهره گیری بهینه و هدفمند از افزایش انگیزه در افراد جوامع محلی و NGO ها جهت مشارکت با سازمان های مسوول در امر گردشگری، جهت جلب گردشگر طبیعت و راهنمایی گردشگران داخلی و خارجی با امتیاز ماخوذه 90+ به عنوان مهم ترین راهبرد پیشنهادی توسعه طبیعت گردی در منطقه موردمطالعه پیشنهاد گردید. درنهایت با توجه به برخورداری منطقه از توانمندی ها و قابلیت های طبیعت گردی، جهت پیاده کردن هر راهبرد مدیریتی در راستای توسعه پایدار نیازمند تعیین چارچوب برنامه ریزی، نظارت و حمایت مستمر می باشد. هم چنین برای نیل به تحقق اهداف و توسعه گردشگری دریاچه سد دز، تلاش برای جذب همکاری همه جانبه ادارات و سازمان های دولتی و خصوصی مرتبط با طبیعت گردی منطقه پیشنهاد می گردد.

شناسایی و فراوانی گردان تنان در تالاب انزلی و منطقه مصبی و دریای خزر در طی 7 ماه با فواصل 45 روز از اسفند ماه سال 1389 تا شهریور ماه سال 1390 مطالعه شد. این تحقیق در پنج ایستگاه نمونه برداری شامل سه ایستگاه در تالاب (در منطقه ورودی تالاب غرب، سرخانکل و نهنگ روگا)، یک ایستگاه در مصب و یک ایستگاه نیز در دریای خزر بررسی شد. نمونه برداری با استفاده از لوله پولیکا و برداشت آب به حجم 30 لیتر و فیلتر کردن آن به وسیله تور پلانکتون گیر 30 میکرون انجام شد. طبق نتایج حاصله از شاخه گردان تنان Rotatoria))، 30 جنس شناسایی شد که جنس های Brachionus، Keratella و Polyarthra غالب و نشان دهنده شرایط یوتروفیک تالاب انزلی بودند. فراوانی گردان تنان در ایستگاه ورودی تالاب غرب با 757 عدد در لیتر و در ایستگاه سرخانکل با 749 عدد در لیتر حداکثر بود. اطلاعات حاصل نشان داد شاخه زئوپلانکتونی گردان تنان در فروردین ماه حداکثر فراوانی خود را دارا بود که این عدد 497 عدد در لیتر برآورد شد. به طور کلی حداکثر فراوانی گردان تنان در مقایسه با دریا و مصب، مربوط به ایستگاه های تالاب انزلی بوده است. پس از تالاب فراوانی در ایستگاه مصب بیشتر بوده و در ایستگاه دریای خزر فراوانی بسیار اندکی داشتند. نتایج آماری آنالیز واریانس یک طرفه داده ها نشان داد که میانگین فراوانی شاخه زئوپلانکتونی گردان تنان در ایستگاه های مختلف با هم اختلاف معنی دار دارند. میان فاکتورهای فیزیکوشیمیایی و فراوانی گردان تنان ارتباط وجود دارد، به این صورت که افزایش دما و pH و اکسیژن آب سبب افزایش فراوانی این موجودات شده و بالعکس افزایش هدایت الکتریکی باعث کاهش آن ها گشته است.

به دلیل اهمیت سفیدرود که به عنوان مهم ترین و باارزش ترین منابع تامین آب شرب، کشاورزی و محیط زیست آبزیان در استان گیلان محسوب می شود، لذا بررسی کیفیت آب این رودخانه از اهمیت ویژه ای برخوردار است.این تحقیق باهدف بررسی کیفیت و توان خودپالایی رودخانه سفیدرود در محدوده شهرستان رودبار و همچنین وضعیت کیفی آن برای مصارف شرب، بهداشت و کشاورزی انجام شده است. برای این منظور تغییرات کیفی آب در طی ماه های اسفند 1391 تا بهمن 1392 (12 ماه) در 4 ایستگاه در طول رودخانه سفیدرود در محدوده موردمطالعهموردسنجش قرار گرفت. در این پژوهش درمجموع 48 نمونه به صورت ماهانه برداشت گردید. پس از تجزیه و تحلیل داده های میدانی به دست آمده و محاسبه شاخص کیفیت آب، بهترین شاخص کیفی آب در ایستگاه خروجی سد سفیدرود در اسفندماه با مقدار 84 دیده شد و بدترین شاخص کیفی در ایستگاه گنجه در آبان ماه با مقدار 58 ملاحظه گردید. میانگین شاخص WQI در رودخانه سفیدرود در محدوده موردمطالعه 69.19 و در محدوده متوسط قرار دارد. همچنین از ایستگاه خروجی سد سفیدرود تا ایستگاه نزدیک سد تاریک در طول مسیر رودخانه به دلیل ورود حجم بالایی از انواع مختلف فاضلاب ها کاهش کیفیت محسوسی دیده می شود که وضعیت آن را برای شرب و کشاورزی نامطلوب می سازد و به طوری که رودخانه توان خودپالایی خود را در ایستگاه های پایین دست ازدست داده و بر میزان آلودگی آن افزوده شده است.

هدف از این مطالعه، بررسی برخی شاخص های میکروبی و فیزیکوشیمیایی آب رودخانه های مرتبط به تالاب انزلی و مقایسه آن با استانداردهای بین المللی است نمونه برداری ها در فصول تابستان و پاییز سال 1390 و به طور ماهیانه انجام پذیرفت. برای جداسازی میکروارگانیسم های هتروتروف از محیط های پلبت کانت آگار، انتروکوکها از محیط KF و برای کلی فرم ها و اشرشیاکلی از ECC کروم آگار ومک کانگی آگار استفاده گردید و پس از 48 تا 72 ساعت در انکوباتور با دمای 30 درجه سانتی گراد شناسایی و شمارش گردیدند، و فاکتورهای فیزیکوشیمیایی آب نیز بررسی گردید. بیشترین میزان میانگین تغییرات لگاریتمی در کل باکتری ها (7.07 cfu/ml)، توتال کلی فرمی (6.537 cfu/ml)، کلی فرم مدفوعی (4.96 cfu/ml) و استرپتوکوک مدفوعی (3.649 cfu/ml) در ایستگاه شماره 6 (رودخانه پیربازار) در فصل تابستان بوده است (p<0.05). در اﻳﻦﺗﺤﻘﻴﻖ، میزان NO2 mg/l در آب ایستگاه ها بیشتر از حد مجاز استاندارد EPA بوده است اما NO3mg/l و NH4mg/l و PO4mg/l در محدوده مجاز بود. میزان باکتری های کلی فرمی و کلی فرم های مدفوعی و انتروکوک در بسیاری از ایستگاه ها بسیار بالا و بیشتر از حد مجاز استاندارد بود. بالا رفتن دمای محیط، رشد جمعیت شهری در نزدیک تالاب ها و ورود فاضلاب ها از دلایل اصلی افزایش بار آلودگی در تالاب انزلی است.

تالاب ها با ارائه بسیاری از خدمات ازجمله جلوگیری از سیل، طوفان و حفظ کیفیت آب، زیستگاه حیات وحش و کنترل فرسایش خاک حائز اهمیت هستند. بررسی تغییرات تالاب ها یکی از نیازهای اساسی در مدیریت و ارزیابی از منابع طبیعی است. هدف از انجام این تحقیق بررسی و مقایسه تغییرات تالاب بین المللی شادگان طی دو دهه گذشته است. بدین منظور روند تغییرات این تالاب و پدیده های مختلف مرتبط با آن با استفاده از تصاویر ماهواره لندست در محیط نرم افزار (4.7) ENVI به کمک روش طبقه بندی نظارت شده و الگوریتم شباهت طی یک دوره زمانی 24 ساله (2013 – 1990) بررسی گردید. نتایج نشان می دهد که مساحت تالاب طی سال های 1990 تا 2003 به دلیل پدیده خشک سالی و افزایش فعالیت های انسانی به میزان 8.5 درصد کاهش یافته و از سال 2003 تا 2013 به دلیل ورود بار آلودگی ناشی از زهاب های کشاورزی و واحدهای صنعتی و بروز پدیده تغذیه گرایی، افزایش 6.5 درصدی در مساحت پوشش گیاهی بخش آب دار تالاب رخ داده است. در این راستا جلوگیری از ورود انواع آلودگی ها و تضمین کیفیت آب تالاب شادگان از طریق تدوین استاندارد های مناسب برای کیفیت آب تالاب پیشنهاد می شود.

هدف از این مطالعه که در سال 1393 انجام گرفت، بررسی استفاده از خاک اره درخت کنار به عنوان جاذبی ارزان قیمت جهت حذف کادمیوم از پساب می باشد. آزمایش ها در سیستم ناپیوسته انجام شد و تاثیر پارامترهای pH، مقدار جاذب، زمان تماس و غلظت اولیه کادمیوم جهت جذب کادمیوم مورد بررسی قرار گرفت. از متداول ترین ایزوترم ها و سینتیک های جذب برای بررسی جذب کادمیوم و سرعت واکنش استفاده شد و هم چنین خصوصیات مورفولوژی خاک اره درخت کنار قبل و بعد از فرآیند جداسازی با استفاده از دستگاه میکروسکوپ الکترونی روبشی تعیین گردید. با توجه به نتایج، حداکثر راندمان جذب کادمیوم 98.33 درصد است که در pH و زمان تماس 5 و 30 دقیقه و مقدار جاذب 10 گرم در لیتر به دست آمد. با افزایش غلظت اولیه کادمیوم مقدار ماده جذب شده به ازای هر گرم جاذب افزایش، ولی درصد حذف کاهش یافت. ایزوترم لانگمویر بیش ترین تطابق را با داده های این مطالعه نشان داد. آنالیز سینتیک نشان داد که جذب کادمیوم با مدل سینتیکی جذب مرتبه دوم مطابقت دارد (R2=1). با توجه به راندمان بالای حذف کادمیوم توسط خاک اره درخت کنار می توان از این روش به عنوان جاذبی نسبتا کارآمد و ارزان قیمت برای جذب کادمیوم استفاده نمود.

تالاب ها به دلیل ویژگی های منحصربه فرد جزء مهم ترین و درعین حال حساس ترین اکوسیستم ها به شمار می روند. به علت سیستمی بودن ساختار تالاب هرگونه تغییر در شرایط محیطی بخصوص اقلیم و کاربری اراضی باعث ایجاد تغییرات در تالاب ها می شود. تالاب های ایران در چند دهه گذشته به علت رخداد خشکسالی های متعدد و دخالت های انسانی در معرض نابودی قرارگرفته اند. تالاب هشیلان به عنوان یک تالاب منحصربه فرد که در منابع مختلف از آن تحت عنوان سوءتفاهم جغرافیایی یادشده، در مرکز استان کرمانشاه واقع شده و آب آن از آبخوان های کارستی کوهستان خورین تامین می شود. در این پژوهش از داده های بارش، دبی و نقشه های توپوگرافی و تصاویر ماهواره ای لندست استفاده شده است. هدف از این پژوهش ارزیابی تاثیر خشکسالی های کوتاه مدت بر تالاب هشیلان و شناسایی دلیل آسیب پذیری بالای این تالاب نسبت به خشکسالی کوتاه مدت است. در این راستا ابتدا با استفاده از شاخص SPI سال 1386 به عنوان سال خشکسالی حاد انتخاب و تصاویر ماهواره ای لندست مربوط به یک سال قبل و بعد از خشکسالی (1385-1387) در دوره کم آبی تالاب انتخاب گردیدند. به منظور برآورد میزان تغییرات سطح تالاب در اثر خشکسالی از روش تشخیص بصری تغییرات و نسبت گیری طیفی (NDVI) در سال های موردنظر استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که وسعت تالاب نسبت به سال قبل از خشکسالی 47% کاهش یافته است. بررسی ژئومورفولوژی کارست منطقه و شرایط هیدروژئولوژیکی چشمه های کارستی نشان دهنده توسعه یافته بودن آبخوان های کارستی منطقه، حجم ذخیره دینامیکی کم و زمان مرگ کوتاه آن ها هست. تیپ آب چشمه سبزعلی بیکربناته بوده و دارای منشا کارستی می باشد. دلیل اصلی حساسیت بالای تالاب هشیلان نسبت به وقوع خشکسالی توسعه یافته بودن ژئومورفولوژی کارست و سیستم کارستی آبخوان های تغذیه کننده تالاب بوده که به علت غلبه جریان مجرایی و حجم ذخیره دینامیکی کم و ضریب مرگ کوتاه به شدت در مقابل کاهش بارش حساس می باشند.

در این تحقیق سمیت حاد سم علف کش آترزین در چهار گونه ماهی بومی استان خوزستان، شامل ماهی بنی Mesopotamichthys sharpeyi، شیربت Tor grypus، عنزه Luciobarbus esocinus و گطان Luciobarbus xanthopterus موردبررسی قرار گرفت (پاییز 1392، آزمایشگاه بخش بهداشت و بیماری های آبزیان دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شهید چمران اهواز). بدین منظور از روش استاندارد OECD (Organization for Economic Cooperation and Development) جهت تعیین سمیت حاد آترزین در چهار گونه ماهی استفاده گردید. هرگونه ماهی در مجاورت حداکثر هشت غلظت متوالی از سم علف کش آترزین در سه تکرار (مجموعا 24 آکواریوم) و به مدت 96 ساعت قرار داده شده و تلفات به صورت روزانه ثبت گردید. داده های به دست آمده با نرم افزار Probit آنالیز شد. نتایج مشخص ساخت که آترزین برای هر چهار گونه فوق ماده ای سمی است و سمیت آن هم با افزایش غلظت و هم با افزایش مدت مجاورت افزایش می یابد ولی میزان حساسیت به این سم در بین گونه های مختلف موردبررسی تفاوت های معنی داری را نشان دادند، بطوریکه سمیت حاد بر اساس LC50 96 ساعته، در مورد ماهی عنزه کمترین میزان (بالاترین غلظت) معادل 21±142 میلی گرم در لیتر به دست آمد که نشان دهنده مقاومت نسبتا خوب این گونه به سم آترزین است. درصورتی که مقاومت بنی و شیربت کمتر از عنزه و مشابه یکدیگر به ترتیب برابر 14±60 و 11±65 ثبت گردید. بالاترین حساسیت نسبت به این سم را ماهی گطان با LC50 به میزان 3±9 میلی گرم در لیتر نشان داد. با توجه به نتایج فوق می توان گفت علیرغم اینکه این چهار ماهی بومی ازنظر زیست شناسی و طبقه بندی ماهی های بسیار مشابه می باشند ولی تفاوت زیادی بین حساسیت آن ها به سم علف کش آترزین وجود دارد، و عنزه بیشترین مقاومت و گطان بیشترین حساسیت را نسبت به این سم دارند. لذا با توجه به میزان بالای مصرف این سم در استان و توصیه می شود در بازسازی ذخایر ماهیان بومی در منابع آبی استان خوزستان، بیشتر از گونه هایی همچون عنزه که مقاومت کلی بیشتری به این سم دارند، استفاده گردد.