اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1398 | دوره:11 | شماره:42 |تعداد مقالات:8

سطح جنگل های ایران در مقایسه با سطح جنگل های دنیا بسیار محدود است و همین سطح کم نیز دائم در خطر تخریب است. از این رو باید مدیریتی بر باقی مانده این جنگل ها اعمال شود که مبتنی بر ارزیابی توان اکولوژیکی آن باشد. با توجه به اهمیت موضوع، در سال 1394 به ارزیابی توان اکولوژیکی حوضه آبخیز شهرویی در استان خوزستان برای جنگلداری پرداخته شد و برای این منظور از مدل مخدوم و روش AHP استفاده شد. ابتدا شش نقشه پایه اطلاعاتی شامل نقشه های طبقات ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب، جهت شیب، تیپ خاک-ها، تیپ و تراکم پوشش گیاهی در محیطGIS با هم ترکیب شده و نقشه نهایی واحدهای زیست محیطی برای جنگلداری تهیه شد. نتایج نشان داد که 197 هکتار از سطح منطقه مورد مطالعه دارای توان درجه 1 برای جنگلداری است. همچنین به ترتیب 427، 594، 732، 1139، 956 و 115 هکتار، دارای توان درجه 2، 3، 4، 5، 6 و 7 برای کاربری جنگلداری هستند. در مرحله بعد، مناسب ترین معیارها و گزینه های توسعه جنگلداری در منطقه با استفاده از نظرات کارشناسان انتخاب گردید و نتایج مربوط به اولویت بندی آنها از نرم افزار Export Choice 11 استخراج گردید. نتایج نشان دادند که از بین معیارهای اصلی کاربری جنگلداری، عوامل فیزیکی-شیمیایی، از بین زیرمعیارها، شکل زمین، منابع درآمد، چشم انداز و تیپ و تراکم پوشش گیاهی و از بین گزینه ها، شیب، دما، عمق خاک، رودخانه، جنگل انبوه، روستا، جاده خاکی، شبکه انتقال آب و صنایع دستی، از اهمیت بیشتری برخوردار بودند.

با توجه به محدودیت منابع نظیر آب شیرین و زمین و همچنین عوارض ناشی از پساب آبزی پروری استفاده از سیستم های پرورشی منطبق بر توسعه پایدار در سطح جهان بشدت مورد توجه قرار گرفته است. سیستم اکواپونیک یا کشت توأم ماهی و گیاه به صورت فوق متراکم و مداربسته از روش های نوین مورد بررسی در جهت نیل به اهداف توسعه پایدار صنعت آبزی پروری می باشد. در این تحقیق در سال 1394 در مجتمع پرورش ماهی آزادگان اهواز 6 سیستم مداربسته اکواپونیک هر یک دارای تانک بتنی به ظرفیت مفید 400 لیتر جهت پرورش ماهی کپور معمولی و بستر هیدروپونیک از جنس شن با نسبت بستر به حجم تانک 2: 1 جهت کشت گیاه ریحان بنفش (Ocimum basilicum) و 3 استخر خاکی یک هکتاری مورد استفاده قرار گرفت. تیمارهای سیستم اکواپونیک با دو تراکم پایین 26 قطعه ماهی کپور (65 قطعه ماهی در مترمکعب) و تراکم بالا 52 قطعه ماهی کپور (130 قطعه ماهی در مترمکعب) 17/0± 04/6 گرمی ذخیره سازی شدند. در استخرهای خاکی 1100 قطعه ماهی (11/0 قطعه ماهی در مترمکعب) کپور 9/0± 2/5 گرمی رهاسازی گردید. در پایان دوره 60 روزه آزمایش در سیستم اکواپونیک با ترکم پایین میانگین رشد نهایی 80/11± 70/156 گرم و تولید 31/0± 07/4 کیلوگرم (77/0± 19 /10 کیلوگرم در مترمکعب) و سیستم آکواپونیک با تراکم بالا میانگین رشد نهایی 15/8± 75/95 گرم و تولید 42/0± 98/4 کیلوگرم (06/1± 45/12 کیلوگرم در مترمکعب) و در استخر خاکی میانگین رشد نهایی 7/26± 6/447 گرم و تولید 1/29± 3/488 کیلوگرم در هکتار (0029/0± 049/0 کیلوگرم در مترمکعب) گردید؛ که دارای اختلاف معنی دار بودند (05/0P<). میزان تولید در واحد حجم در سیستم اکواپونیک با تراکم پایین و بالا به ترتیب 200 و 238 برابر استخر خاکی بود. شاخص اقتصادی در استخر خاکی به نسبت سیستم اکواپونیک با تراکم پایین و بالا به ترتیب 98/1 و 46/2 بود که نشان دهنده هزینه پایین تولید ماهی کپور در استخر خاکی می باشد. میزان مصرف آب به ازای تولید یک کیلوگرم ماهی کپور در سیستم سنتی در مقایسه با سیستم اکواپونیک 98 برابر بیشتر بود که نشان دهنده صرفه جویی بسیار بالا در مصرف آب در سیستم اکواپونیک است. با توجه به نتایج بدست آمده در این تحقیق استفاده از سیستم اکواپونیک جهت پرورش ماهی کپور معمولی با گیاه ریحان نسبت به روش رایج بسیار کارآمدتر و به میزان بالایی مؤثر در صرفه جویی مصرف آب به ازای تولید ماهی کپور می باشد؛ اما شاخص تبدیل اقتصادی سیستم آکواپونیک بالاتر از سیستم سنتی که نشان دهنده هزینه بالا در سیستم اکواپونیک می باشد.

تعیین جریان زیست محیطی از مهمترین مباحث در مدیریت یکپارچه منابع آب جهت مدیریت سلامت رودخانه، برقراری تعادل پایدار در شرایط اکولوژیکی و حفظ حیات زیست بوم های وابسته به رودخانه است. در این راستا در پژوهش حاضر، جریان زیست محیطی رودخانه غازمحله شهرستان کردکوی استان گلستان با استفاده از روش های هیدرولوژیکی جهت بهبود محیط اکولوژیکی، حفظ رژیم طبیعی جریان و حفاظت از تنوع بیولوژیکی اکوسیستم، مورد محاسبه و ارزیابی قرار گرفت. آمار مورد نیاز برای محاسبات هیدرولوژیکی نیز از اطلاعات ایستگاه هیدرومتری غازمحله در طول دوره آماری 44 ساله (1394-1350) با متوسط جریان سالانه 24/0 مترمکعب برثانیه، استفاده شد. نتایج نشان داد، برای حفاظت و بهبود وضعیت رودخانه در حداقل شرایط زیستی قابل قبول، روش انتقال منحنی تداوم جریان در کلاس B با دبی 12/0 مترمکعب برثانیه (معادل 51 درصد جریان طبیعی رودخانه)، به علت در نظر گرفتن کلاسهای مدیریت زیستی و تطابق مناسب الگوهای تغییرات درون سالی رژیم جریان زیستمحیطی و جریان متوسط سالانه، نسبت به سایر روشها ارجحیت داشته و قابل پذیرشترین روش برآورد جریان زیست محیطی در این مطالعه میباشد. در این پژوهش ثابت شد، نتایج روش تنانت مقدار پایینتری از حداقل نیاز زیستمحیطی ارائه داده و استفاده از این روش با تحمیل تنش بر سیستم هیدرولوژیکی، انتخابی نامناسب برای برآورد حداقل جریان جهت حفظ محیط اکولوژیکی رودخانه غازمحله میباشد. همچنین روش های تسمن، آرکانزاس و مدل ذخیره رومیزی، جریان های خیلی کم و یا خیلی زیاد از درصد جریان متوسط رودخانه را برآورد کردند. بدیهی است مقدار تخصیص جریان زیست محیطی این روش ها، مشکلات متعددی را برای ذی نفعان مختلف از جریان رودخانه، فراهم می کند.

این مطالعه با هدف بررسی اثر سطوح مختلف کولین و چربی جیره بر فاکتورهای رشد، شاخص های تغذیه و ترکیب بیوشیمیایی بدن ماهی کپور معمولی (Cyprinus Carpio) انجام گردید. تعداد 336 قطعه ماهی کپور با میانگین وزن 81/0 ± 54/34 گرم به مدت 8 هفته در24 مخزن 200 لیتری حاوی 14 قطعه ماهی در هر مخزن، با جیره حاوی 4 سطح 0، 500، 1500 و 3000 mg/kg کولین و دو سطح 5 و 10 درصد چربی جیره تغذیه شد. جیره های آزمایشی از نظر پروتئین و انرژی یکسان بودند. شاخص رشد افزایش وزن (WG)، ضریب رشد ویژه (SGR) و شاخص احشایی (VSI) فاقد اختلاف معنی داری بین تیمارها بود (05/0P). ترکیب بیوشیمیایی فیله بجز میزان چربی تحت تاثیر چربی و کولین نبوده و بین تیمارها اختلاف معنی دار دیده نشد (05/0

در این مطالعه تعداد 222 عدد ماهی کاراس (Carassius gibelio) از سد بوستان و تعداد 238 عدد ماهی از آببندان آلاکولی به صورت ماهانه از اسفند ماه 93 تا مهرماه 1394 صید و پارامترهای سن و رشد این ماهی بررسی و تعیین شد. پراکندگی دامنه طول کل و وزن کل به ترتیب در سد بوستان از 3/3 تا 6/20 سانتی متر و از 83/0 تا 12/141 گرم و در آببندان آلاکولی از 3/4 تا 6/19 سانتی متر و وزن کل از 67/1 تا 65/114 گرم بود. رابطه طول-وزن در جمعیت سد بوستان 71/2TL 031/0 W= و در جمعیت آببندان آلاکولی07/3TL 013/0 W= محاسبه شد. پارامترهای رشد فان برتالانفی متناسب با میانگین طول کل در سن مشاهده و در هر جنس به طور جداگانه در سد بوستان 10/0-t0= 07/0 K=17/574 L∞ = میلی متر، در جنس ماده 04/1 t0=-15/0 K=43/338 L∞ = میلی متر و در جنس نر و 34/0-t0= 18/0 K=06/229 L∞ = میلی متر در جمعیت و در آببندان آلاکولی 12/0 t0=-01/0 K=434 L∞ = میلی متر و در جنس ماده 18/0 t0=-01/0 K=317 L∞ = میلی متر در جنس نر و 40/0-t0= 04/0 K= 15/252 L∞ = میلی متر در جمعیت محاسبه شد. ضریب رشد لحظه ای در هر دو منطقه در هر دو جنس در سنین +2-+1 بود. بررسی ضریب وضعیت نشان داد که در سد بوستان بالاترین مقدار آن در جنس ماده در تیر و مردادماه و کمترین مقدار آن برای جنس نر در اسفندماه و در آببندان آلاکولی بالاترین مقدار آن در جنس ماده در اردیبهشت ماه و کمترین مقدار آن برای جنس نر در مهرماه مشاهده شد. نتایج نشان داد این مقادیر در مطالعه ما با دیگر مطالعات انجام شده در این زمینه متفاوت است که می توان به تفاوت های زیست محیطی نسبت داد.

دریاچه ی سد درودزن بخش مهمی از آب آشامیدنی شیراز را تأمین می کند، و ازاین رو حفظ کیفیت آن بسیار مهم است. پلانکتون های گیاهی نقش کلیدی در چرخه ی مواد و انرژی در اکوسیستم های آبی دارند، اما اطلاعاتی از تنوع و فراوانی آن ها در اکوسیستم دریاچه ی درودزن در دست نیست. این پژوهش جمعیت های پلانکتون های گیاهی را در نه ایستگاه دریاچه از زمستان 1394 تا پاییز 1395 بررسی می کند. در این دریاچه مجموعاً 45 سرده از 10 رده شامل کلروفایسه (جلبک های سبز: 16 سرده از 9 خانواده)، سیانوفایسه (جلبک های سبز آبی، 7 سرده از 7 خانواده)، باسیلاریوفایسه (جلبک های دیاتومه ای: 13 سرده از 6 خانواده)، زانتوفایسه (جلبک های سبز زرد، 1 سرده)، داینوفایسه (2 سرده از 2 خانواده)، یوگلنوفایسه) 2 سرده از 2 خانواده)، کریزوفایسه (1 سرده)، و کوزینودیسکوفایسه (1 سرده)، تربوکسیوفایسه (1 سرده)، و فلوریدوفایسه (1 سرده) شناسایی شد. ترکیب گونه ها و تراکم آن ها در زیستگاه های مختلف دریاچه تفاوت هایی را نشان داد. در چرخه ی فصلی، بیش ترین تراکم کل فیتوپلانکتون ها در پاییز (4514 عدد در لیتر)، و در پراکنش مکانی بیش ترین شمار میانگین کل فیتوپلانکتون ها در زیستگاه ساحلی و در برش رودخانه ای دیده شد. برخی از سرده ها (Cersatium، Dinobryon، Fragilaria، Pediastrum، Spirogyra، و Storastrum) در همه ی فصل ها بودند. بیش ترین و کم ترین تنوع فیتوپلانکتون ها بر پایه ی نمایه ی مارگالف در تابستان (8/1) و زمستان (7/0)، و اندازه ی آن در زیستگاه عمقی کم تر از سطحی و ساحلی بود. تنوع رده های فیتوپلانکتون دریاچه ی درودزن از بیش تر دریاچه های بررسی شده در ایران بیش تر است. از آنجا که گونه های جلبک های سبز (کلروفایسه) و دیاتومه ها (باسیلاریوفایسه) در همه ی فصل ها بودند و جلبک های سبز-آبی (سیانوفایسه) هرگز به شکوفایی نرسیدند، با معیار گرفتن گروه های پلانکتون غالب می توان گفت که این دریاچه در شرایط الیگوتروفی است. نتایج این پژوهش نشانمی دهد که پراکنش و تراکم فصلی و مکانی فیتوپلانکتون های دریاچه ی درودزن در لایه های مختلف، و زمان های مختلف سال، تا حد زیادی برای این دریاچه ویژه است.

امروزه منابع آب شیرین ازجمله رودخانه ها و دریاچه ها به عنوان منبع مهم آبی در معرض خطر آلودگی ناشی از فعالیت های انسانی از قبیل خروجی پساب پرورش ماهی قرار دارند. در این مطالعه عملکرد دو گونه گیاه مردابی شامل نی (Phragmites australis) و اویارسلام (Cyperus rotundus) و تأثیر آن ها بر تغییرات کیفی آب از جمله نیترات، آمونیاک و فسفات مخزن پرورش کپور معمولی استفاده شد. در این راستا تعداد 90 عدد از هر دو گونه، گیاه نی با وزن اولیه 10± 100 گرم و گیاه اویارسلام با وزن اولیه 5± 30 در 6 عدد کانال 120 لیتری (30 گیاه در هر کانال) در اردیبهشت تا تیرماه 1396 تیمار بندی شدند. یک صد عدد ماهی کپور پرورشی با وزن متوسط 2/3 ± 20 گرم به یک مخزن با ظرفیت آبگیری 1000 لیتر در طول دوره آزمایش 42 روز معرفی شدند. نتایج به دست آمده نشان داد که میانگین وزن نهایی ماهیان 5± 35 گرم و متوسط وزن نهایی هر بوته گیاه نی 50± 500 گرم و متوسط وزن نهایی گیاه اویارسلام 10± 100 گرم بود. آنالیز کیفی آب نشان داد که تفاوت معنی داری بین ورودی آب تانکر ماهی با آب خروجی کانال های کشت گیاه وجود داشت (05/0>P). بر اساس نرخ کاهشی غلظت های بالایی، بهترین زمان ماند در هفته چهارم انتخاب شد. همچنین نتایج بیانگر وجود اختلاف معنی دار بین خروجی تیمارها ازنظر بهبود فاکتورهای کیفی آب در سطح احتمال پنج درصد است. از سوی دیگر، با معنی دار شدن اثر متقابل خروجی تیمارها در مدت زمان های مختلف می توان چنین برداشت نمود که مواد گیاهی انتخاب شده به عنوان فیلتر قابلیت بالایی در جذب نیترات، آمونیاک و فسفات از آب خروجی پرورش ماهی کپور دارند.

رودخانه ارس یکی از بزرگ ترین رودخانه های شمال غرب ایران و حوزه آبریز دریای خزر هست که نقش مهمی در تأمین آب منطقه برای مصارف مختلف دارد. این تحقیق در محدوده منطقه سیه رود تا دریاچه سد ارس در تابستان سال 1396 انجام شده است. از 7 ایستگاه تعیین شده در طول رودخانه نمونه برداری سه ماهه انجام شده و شناسایی و شمارش جلبک ها و تغییرات جمعیت آن ها در زمان های مختلف در هر ایستگاه انجام گرفت. 32 جنس متعلق به 4 شاخه باسیلاریوفایتا (Bascillariophyta)، کلروفایتا (Chlorophyta)، سیانوفایتا (Cyanophyta) و دینوفایتا (Dinophyta) شناسایی گردید. دیاتومه ها با 18 جنس غالب ترین شاخه و بعد از آن ها کلروفایت ها با 8 جنس و سیانوفایتا با 5 جنس به ترتیب در رتبه دوم و سوم و سپس دینوفلاژله ها با 1 جنس در رتبه چهارم قرار دارند. بیشترین تراکم جلبکی در اوایل و اواخر فصل رشد به ترتیب مربوط به جنس Navicula از شاخه باسیلاریوفایتا (Bascillariophyta) و جنس Oedogonium از شاخه جلبک های سبز (Chlorophyta) هست.